Katalog

Cönülden Bilime Ahmet Inam Nasıl düşünmeli? Elbette mantık kurallarına ters duşmeden duşunmelı Tutarsızlığın tuzaklarına kapılmadan Dılle duşunduğumuzde, dılın gramerıne, sentaksına, semantığıne uyarak Duşunmek, mantıkla, dılle gerçekleşıyor ama yalnı/ onlardan oluşmuyor Duşunme etkınlığı ıle gerçekleştınlen duşuncenın içeriği var Duşunmenın çetınlığı, buyuk olçude ıçerığınden kaynaklanıyor, bı1 çımınden değıl Içenğın çetınlığı, yaşamın çetınlığınden gelıyor 7 7 "Nasıl duşunmelı "sorusunun yanıtı, bızı "nasıl yaşamalıyım " 7 sorusuna goturuyor "Nasıl duşunmelıyım " sorusuna goturuyor "Nasıl dusunmelıyım7" sorusunu dert edınenlerın, belkı de, kendılenne açıkça ıtıraf edemedıklen temel kaygıları "nasıl yaşamalıyım7" sorusunda yatıyor olabılır Kulturumuzun nasıl bır ışleyışınden kaynaklanır, bu reçete arama, bırçok kapıyı açan anahtar bulma beklentısı7 "Sağlıklı" duşunemedığınızı mı sanıyorsunuz7 "Nasıl doğru duşunulur acaba7 sorusu ıçınızı mı yıyor7 llk yapacağınız şey, bu kulturun herhangı bır evladı olarak, bır otorite bulmaktır Duşunme bıçıınıne, akıl yurutmelenne hayran olduğunuz bınnı bulur, ondan onerıler beklersınız ya da tıkalı bulduğunuz yolu açacak, tez okunur, kolay anlaşılır, bır kıtap ararsınız Hem Eğlen Hem Duşunmeyi Oğren, Yarım Saatte Başarılı Duşunme Anahtarı, Duşunemeyenler Gelin Bu Kitapla Duşunun! başlıklı Duşunme cıddı ıştır ve kılavuzsuz, nasıl gerçekleştınlır7 Kolay ve sıkıntısız bıçımde duşunmenın yolunu bır oğrendık mı, artık ışımız çok kolaydır Yeter kı o şablonu, bazılarının çok sevdığı deyımle "yontemı" oğrenelım yeter "Yontem uçağına bın, dıledığın duşunce ulkesıne uç " Duşunme, yol yordam bılme ışıdır, oğrenılecek kuralları vardır Oğren ve duşun " Pekı, ne olacağız, duşunmeyı oğreneceğız de7 Başarılı olacağız Toplumda saygınlığımız artacak Mutlu olacağız, mutlu1 Haydı, arkadaşlar, hep bırlıkte duşunmeyı oğrenmeye1 Mutlu olmaya Belkı de bızı, oğrenırsek duşunmeyı, Avrupa Bırlığı'ne bıle alabılırler " Bu kalıp, bu "teknık", bu "târıf", bu anahtar, bu "hap" arayan bakışla, duşunmeyı oğreneceğız Ustelık, mantık, akıl, yontem maskelerının arkasına sığınarak, ha/ırlop reçetelerle gerçekleştırdığımız duşunme bıçımlerıne "bılımsel" adını verecek kadar, ufuksuz, sığ, bılımden, bılım tarıhınden habersız gâfıl ınsanlar durumuna duşeceğız Takiyettin Menguşoğlu hocam, çok ateşlı bılım felsefesı tutkunu olarak çalıştığım yıllarda bana zaman zaman takılırdı "Sen bılımın başarılarının ardındakı yontemı arıyorsun değıl mı7 Bılımde açıklama, ondeyı (predıctıon) nasıl gerçekleşıyor, teorı ler nasıl kuruluyor, nasıl akıl yurutmeler yapılıyor7 Bılım alanında çalışanlar, once bu yontemlerı oğrenıp, sonra bunları uyguluyorlar mı7 Boyle bır yontem anlayışı yanlış1 Yontem, iş başında oğrenılır1" 1 Duşunme ış başında oğrenılır Elbette, dılsel, bıçımsel ku ralları vardır, çalıştığınız, uzerınde kafa yorduğunuz alanın geçmışıyle, sorunlarıyla, beklentılerıyle ılgılı olarak farklı içerlkler taşır Her ıçenğın yapısına, ozellığıne gore duşunme bıçımlerı vardır1 Kımı arkadaşların ıtırazlarını duyar gıbıyım Bır deduksıyon, bır enduksıyon hadı bır de analoji var< Aklın yolu bırdır Hele bı lımsel duşunmenın sonuç alıcı bıçımde ışlemesı ıçın bellı yollan kesmlıkle ızlemesı gerekır1 Bılımde nasıl duşunduğumuz ustune duşunmek elbette gereklıdır Bılım sureklı kendını yenıleyebılen, gerçeğı kavramaya yonelık saygın bır ınsan etkınlığı Bılım felsefesının bılımsel duşunme ustune oluşturduğu tartışmalann, ortaya koyduğu urunlerın, bılımı tanıma adına yararlı olduğuna ınanıyorum Bılımsel araştırmanın ışleyışını, bılımın nasıl olup da yanlışlarından kurtulmaya çalıştığını, bu çalışmalarında ne gıbı yollar ızledığını bılmek gereklıdır Sorun, bu çalışmalar sonucu elde ettığımı/ bulgularımızın mutlaklaştırılmasındadır. "Bılım boyle çalışır, ınsanın aklı boyle ışler" reçetelerının dayanakları geçici saptamalardan oluşur Bılım değışıyor, bılım uzerıne gelıştırılen mantıksal, felsefı, toplumbılımsel, kulturel, ekonomık, ıdeolo/ık goruşler de değışecektır Nasıl duşunmelı7 Bılımsel duşunmenın bıle hazırlop reçetelerle gerçekleştınlemeyeceğının anlaşıldığı bır çağda, yaşayarak, sınayarak, sorarak, yanlışlardan korkmayarak duşunmelı1 Cesurca duşunmelı' Gribe karşı mucize ilaç S oz konuiu ıldç bagışıklık sıs temınrn erıfluenza vuusune karışı aşııı teaksıyon gosteı nıesını engelleyetek vuusurı olurn cul otkısını ot tddan kaldınyor Insa nın bagışıklık sıstemı bedenı 24 saat aralıksız oldrak tıer turlu vımse ve mıkrobd kaışısavunuı Ancak bu etkıbazen ydiatdan çok zaıaı m^mmım^t^m getırebılır Meseld bedene enfluenza A vırusu bulaştıgmda Bılım adamları viruse olumcul et kıyı kazandııanın bağışıklık sıstemındekı aşırı tepkı ol dugunu sanıyoılaı Eniluenzd vıruslen I hucrelon taıa fındaıı etkibi/ hale gptırılır Bu savunma hucrelen aynı zamanda bedeııı uyaıan ve savunma reaksıyonunu ça lıştıran uyaıı maddesı sıtokmlerı dc salgılıyorlar YaraJı vcya enfek jıyonlu bol gede salgı ldiıan bu uyaı ı mad desı bu şekılde savu na sıstemı nın dıgeı hucrelerıne ıılaşnlaı lakat Thucıeleıı enfluenzada hedefleımı dŞdrak sıto kın salgısırıı kımyasal bır dkıntıya do İngiliz bilim adamları en tehlikeli grip türüne karşı mucize bır ilaç bulduklarını bildirdiler. nufatureıek oldurucu etkısı bulunan ıltı haplaı uıeüıleı Savunma sıstemı en feksıyon sırasında en buyuk /aıarları mcydana getırıyor dıye açıklıyoı bu duıumu I,ondıa Kıaiıyet Kole]i rıden Tracy Hussel. HUSSPI ve aıkadaşlaıı mnjournal of ExpeıımentdJ Medıcıne dergısındekı yazılarına goıe bu du M M M H M M ı urrıdan OX40 olaı ak ddldiıdıı ılan bıı molekul soı umlu Bu molekul T hucıe lerme ek bır yaşam suresı vererek ak cığerdp daha uzun sure kalarak pnfeksıyonla mucade le etmeleıuu sağlar 1 akat bu suıeç sırasındd akcıgere duımadan yenı T hucıeleıı gırer ve aşın oıanda T hucresı ıse akcığen bloke ederek damaılaıa oksıjen gıtmpsmı onluyoılar dıyoı Hussel Doktoılaı şımdıye dekT hucıelezuıı duıdurrnaya çalışıyorlardı ama bu gırLşım hastaları daha farklı enfeksıyorüaid karşı duyarlı küdıgı ıçın enfluen/d vıru su dışarı atılamıyoıdu Faıkli bır yol deneyen Hussel şımdı faıeleıde qeıçekleştırdıgı bıı deney sayesmde OX40 molekulunu bloke edeıek bagışıkük sıstemının tepkısını uçte ıkı oranında duşurmeye ba^drrnış Hus sel ın açıklamastna goıe orruu uzdtan •sınyal zayıfldtıl dıgıııda T hucrelen dkngerı daha çabuk teık edıyor Fakat bağışıklık sıstenu dynı zamanda vıruslen etkısız hale getırmeyı surduıcrek kluıık s.enıptomlan oıtdddn kaldırmakta OX40 Ig olarak adlandıı üoıı ılaç la tedavı edılen bd?ı fareler ılacı hastalıguı ılk dşamasında dıgeıleıı n>e 20 gun sonıa almtdaıuıa ıag men hepsı tamamen ıvıleşnuş Hussel yenı ılacın bron şıtten akcıgeı ıltılidbı ve enfluenza hatta Sars a kadaı bırçok haitdüga lyı gelecegını umuyoı Sars has talıgındakı khnık semptomlann da bağışıklık sıstemındekı aşırı tepkı yuzunden oı taya çıktıgı kesınlpştıgı taktırde yenı üaç etkılı olabılır dedı Hussel Gen tedavisinde yeni yöntemler G Coşkun Ozdemir (*) en teddvısı denemelprı yıllardu belıılı ve unlu mprkezlerde suregelıyor Duchenne erkek ço cuklaı ı tutarı ve en sık gorulen kas hastalıklann ddiıbııı Buçocuklaı 10 12 yaslarmdd yurume yetenek lcrını yıtmyoılar 1986 yılında Duchenne haitaüğmdan sorumlu gen lokalıze edıldı Bu yıl sonra bu genm urettığı pıotem bulunduve buna dıstıofın adı venldı Bu tıp alanında buyuk bıı devnmın başlaııgındır Duchenne hditdlıguid ydkaldiımış çocuklaıda ılgılı gen gorevını yapamıyor ve dıst ıofın uımlı pıoteırıı uretemıyor Iramuıohıstokımyasal yontemlerlp kaslaıın dibtıofm ıçeımedıgı gosterılebıh yoı Dıger benzeı genetık habtdlıkldrda oldugu gıbı Dudıennede de rddıkal tedavı hasta gen yeıuıe sağlanıuu koyrnak olacaktır Ama bunun ıçın uzun yülardu ya pılan denemeleı herıuz doyurucu bır sonuç vennedı Sagldm genrn kaslara ulaşabüme&ı ve ydyılabılmpsı ıçın onu ) m vektorle taşıyıcı enfpktp edıcı vuusla veımege Vdiışıyorlar Vırus zaıarh kısınılarınddn anndırılıyoı ve ona gen yuklemyor boylece organızmaya ulastınlıyor Ancdk bu prosedurım ımunolojık (bdğışıklık) olaylan te tıkledıgı anlaşüdı Yazık kı bu engel kolay kolay aşüdmıyor Diütıufuı gera vucudun en buyuk genı olardk bdımyor bu nedenle vuııs tarafından taşınmasında guçluk var Ancak nıııu gen yaratılarak bu engel asüabıldı Yakın 7amanda nonvua] bu yontem kullanılmaya ba^larıdı Pransamn zpngın ve sorı deıece dktıf Ka.s Ilastalıklaıı Dernegırun (AFM) destekledıgı ve Fıanba ıle Amerı kadakı VVısconsın Unıveısıleleıının ısbırlıgı ılo yapılan bır çalışmada bdkteı ıden elde edılen plaimıd (bakteı ı leıde ço^dlan DNA paıçalaıı) vektoı yerme kullanıldı Çıplak DNA stıatejısı kulianılarak gen plasmıd ıle bulıktedogtudankasıçmeenjekte edıldı Bu kas lıflpı ının "ol ıle %10 unda dibtıofuun yapıldıgı gozlendı 600 mıcıoglarrı rnadde enjekte odılen çocukların hepsınde dıstıofuı uretımı geıçekleşmekte ıdı Burada vıruslu denemeleıde gonılen ımmune ıe aksıyonlaıa lastldnmddı Bu nedenle bu denemeleı m umutld surdurulebüecegı anlaşılıyoı VVısconsın Unıversıtesmden PıofDı Wolff dıstıo fın genını arterleı yolu ıle veımege ve boyleco yaygın laşmasını sağlamaya çalışıyot Bu gen teddvısıııde yenı bu yontem Bu denemelenn uzım yıllardan beıı yapı]dıö;ını yukarıda belırtmıştını Kuşkiüuz bu çalışmalar 'îiuegele cektır Sonuçlaıı umutld dma mutlakasabula beklememız gerekıyor Çok yakın bır gelecekte gerçekleşeıck rutme gırocegmı duşunmek ve bu beklentı ıçuıe gıı mek doğru olmaz Hayvan modellerınde elde edılon basaıüı sonuçlaı ınsanlaıda çok dpfa aynıı sonucu veımıyor Denemelerde bırçok zoıluklarla çeşıtlı engellerle kaışı laşılıyor Bılım addmlan bunlan aşmak ıçın çabalıyoılar Süalılara harcanan ııulyaılarcd dolarm bılımsel ça lısmalara aktaıılmasını ve bu araştırmalaıuı luzlanarak bılıme oncelık veron bıı dunyanın kurulmasıru dıleye lım Not Bu yazının hazıı lannidsı sırdsmda genetık uz manı Prof Dı .Aslı Tolun un bılgı ve deneyımlpı mden ydrarlandım Kendısıne teşekkut edıyorum (*)Pıof Dr cobkuno^Psupeıonlınn rom 867/4