Katalog

Asperger sendromu, klasik otizme kıyasla, toplumda ne denli yaygın? Bu konuda farklı goruşler var, ama kımı uzmanlara gore her 300 kışıden bırınde goruluyor Klasık otızm oranı ıse, ydklaşık bınde bır Karga ve İnsan zekası Hayvanlarm görünüşlerinin ardmdaki derin duyarlıklara tanık olmak, onlarm düşünce dünyalannı ucundan kenarından izleyebilmek, insanı olağanüstü şaşırtabilir... Hayatlarmı, hele insanlar arasında büyük bir beceriyle sürdürebilme yetenekleri bile, onların yeterinden de fazla akla sahip olduklarının gostergesi olsa gerek! Bu canlıları anlayabilmek, onların düşünce dünyalarına "ilhak" olabilmeyi gerektirir. Herhalde bir insan için en zor, belki de olanağı pek mümkün olmayan şeylerden biri de bu olsa gerek. Çünkü bizim dil gibi, düşüncelerimizi açığa vurabildiğimiz bir organımız var. Referansımız ayrı. Onların düşüncelerini dışa vurabilmeleri, eylemleriyle, kimyasal salgılarıyla vb. gerçekleşebiliyor. "Düşüncelerini" ancak o zaman izleyebiliyorsunuz. Zaten davranış bilimcileri (ethologlar), hayvanlarm dünyalarına girebilme yetenek ve becerileri ölçüsünde büyük bilimci olabilmektedir. Kim, karganın alet yapabileceğini düşünürdü? Belki de hiç kimse. "Aptal" karganın insan zekâsı pırıltıları gösterebileceğini normalde düşünmezsiniz. Fakat www.nature.com/nsu/02080S/0208059.html adresine gidip, karga haberinin yanında bulunan "movie"yi tıklattığınızda, karganın bardağın içindeki "mamayı" alabilmek için, düz telin ucunu nasıl büküp olta iğnesine dönüştürdüğünü ve arkasından "mamayı avladığını" göreceksiniz. Karga, Yeni Zelanda'nın Yeni Kaledonya adasında yaşayan Corvus moneduloldes ailesinden. Yavru olarak yakalandığından bu yana Ingiltere Oxford'da laboratuvarda yaşıyor. Araştırmacı Alex Weir, karganın aletler kullanarak yeme ulaştığmı zaten bildiğini, ancak düz telle yemi bardağın içinden alamayınca teli pençesi altında sabitleyip gagasıyla ucunu kıvırdığına ilk kez şahit oldugunu açıklıyor. Karga daha önce telin nasıl kıvrıldığını hiç seyretmemiş. Üstelik bu işi iki dakikalık bir süre içinde başarmış ve 10 deneyden dokuzunda başarılı olmuş. Yeni Kaledonyalı kargalar zaten öyle sıradan hayvanlardan da değil. Zekiler. Alet ötedenberi kullanıyorlar; yeni olan, aletten yeni alet yapmalan. Corvus moneduloides adıyla bir tarama yaptığınızda onlar uzerinde yapılmış onlarca araştırmaya ulaşıyorsunuz. Karga o kadar ünlü ki adına pul bile bastırılmış... Yeni Zelanda Auckland Üniversitesi araştırmacılarından Gavin Hunt (web sayfası var), Nature dergisine yazdığı yazıda, kargaların yaprakların sol taraflarıyla av aletleri ürettiklerini yazmış ve bu yetinin karga beynindeki asimetrik organizasyonla ilişkili olabileceğini ileri sürmüştü. Alet kullanmak hayvanlar dünyasında görülen bir olay. Özellikle başta primatlar olmak üzeri bazı hayvan türlerinin alet yaptıkları bilinir, örneğin şempanzeler taşla kabuklu meyveleri kırarak içlerini yerler. Kargaları severim. Bir kargam olsun hep isterdim. Karga öyküleri ilginçtir. Geçen gün bir arkadaşım, tanıdığı bir çocukla kargası arasındaki ilişkiyi anlattı. Çocuk 6 yaşındayken bir karga ile dost olmuş. Karga çocuğun omuzundan inmezmiş. Bir gün gemide uzun bir yolculuk yaparken kargasını bir başkası çalmış; aradan geçen üç beş saatten sonra karga kendisini kaçırandan kurtulmuş ve yeniden çocuğun omuzuna konmuş. Le Fontaine'in masalını bilirsiniz, tilkinin nasıl kargayı kandırıp ağzmdaki peyniri kaptığını anlatır (Ne güzel sesin var karga kardeş...)... Bilim adamları bir deney yapmışlar. Bir tüneğin altına iplere bağlı aşağı sarkan etler konmuş. Karga, tüneğin üzerinden, ipi gıdım gıdım çekerek pençesinin altında toplamış ve yukarı çektiği eti yemiş. Diğer hayvanlar bunu başaramamışlar. Karga hakkında uydurulan bir dizi kötü ve yanlış öyküye belki de Le Fontaine kaynaklık etmiştir. "Kılavuzu karga olanm burnu b. kurtulmazmış" deyimini de artık reddetmeliyiz, her ne kadar karga b. yese bile... Ama karganın çok esprili bir hayvan oldugunu düşünüyorum, özellikle işine yaramayan bir sürü eşyayı çalmasına bakarak... Örneğin hiç yemeyeceği pırlanta gibi değerli eşyaları alıp götürür ve saklarmış... "Besle kargayı oysun gözünü", herhalde malı böyle "götürülenlerin" uydurduğu deyim olsa gerek!.. Okurlar gerçek karga öykülerigönderse de yayımlasak... *** Gelecek Cumartesi yeniden birlikte olmak dileklerimizle... Cinsiyetler arasında herhangi bir farkhhk gösteriyor mu? Klasik otızmın erkek kadın oranı 4'e 1 ıken, Asperger sendromunda bu oran en az 10'a 1 Kırni aıastırmalara gore, daha yuk sek O halde, Asperger mi, yoksa klasik otizm oranında mı bir yükselme var? Oyle bır ızlenım vaı Eskıden otızm ogrenme guçlukleri olan çocuklara ozgu okullarda, ya psıkıyatrı künıklerınde aranırdı Kımse gunluk sıradan ortamlarda burıu aramayı duşunmedı Oysa şımdi çok daha bilınçh bir tavır soz konusu olduğundan, otızm ve Asperger sendromunun ne denlı yaygın oldugu konusunda çok daha sağlıklı bılgıler elde edıliyor AQ (AustinSpectrum Quotient) testi nasıl hazırlanıp uygulandı? Dort farklı grubu smadık Aspeıger sendromlu 58 erışkin, gelışiguzel scçılmış 174 kışıden oluşan denetım çrrubu, Cambrıdge Unıversıtesı'nden 840 ogrencı ve Brıtanyd Matematık Olunpı yati'run 16 şampiyonu Her gruba sorular posta ıle gonderıldı Testte, toplumsal becerı, dıkkaün baska yone çekümesı, aynntıla ra gosterilen ozen, iletışim ve ımgelem gıbı ozellıklerın sınandığı 50 soru vaıdı Ya sonuçlar? Asperger sendromu olanların buyuk biı çoğunluğunun 32 puanın uzerinde bır puan aldığına (50 puan uzerınden) tanık olundu Ama ılgınç olan, Cambrıdge oğrencıleruv den bıhm ve teknolojı eğıtimi gorenlerın, sanat ve humanıter bılımler okuyanlara kıyasla çok daha yuksek puan almalarıydı Ne türde bilim adamları en yiiksek puanları aldı? En yuksek puanları matematikçiler topladı Onlan muhcndısler, bılgısayar uz manlan ve fızıkçüer ızledı Bıüm adamlan arasında en dusuk puanlan dırımbılım ve tıp uzmanları aldı Bu da, oüstık ozellıklenn halk arasında oldukça yaygın oldugunu ve bu ozelhklerın farklı sınıflara dagıldığını gostenyor Kliniğinize ne türde insanlar başvaruyor? Bunlar toplumdan soyuüandıkları, okulda kendılerıyle dal ga geçıldığı ve dışlandıkları ıçın, genellıkle bellı bır ezıklıgı yaşayan ınsanlar Bıze başvurduklarında, bu sıkıntılan ıyıden ıyiye tır manmıs oluyor Asü uzucu olan, bu ınsanlann 2030 yıllannı, nedenını bilmeden, topluma ayak uyduramadan yasamış olmalan Bu yuzden çogu, dogal olarak, bunalımda Asperger tanısının konması insanlara ne gibi yararlar sağlıyor? 'Iknı konması hastayı da, auesini de rahatlatıyor Tanı konur konmaz, ganp davranıslar ve toplumdan soyutlanma bır anlam kazanıyor Gelgelelım, tarunın konmasıyla bırhkte hasta sağalnm olanaklarından da yararlanmaya başlıyor Otizmde beynin hangi bölümleri etkileniyor, sizin elde ettiginiz yeni bulgular neler? Bence, beynin beUı bolumlerının bunda payı var Bunlardan bır tanesı amıgdala Sozgelımı, bır maymunun arrugdala bolgesınde herhangi bır zedelenme oldugunda, maymunun toplumsal davranış bıçımı de degışıme ugruyor "Toplumsal beyın" fıkrı ük kez 89'larda Ijesley Brothers tarafından ortaya atıldı Otızmle ilgılı araştu malanm bu goruşu desteklıyor Aspergerli hastalann bu denli çok olduguna bakılırsa, bu tür kliniklere öncelik tanınması gerekmiyor mu? Kesınlıkle Çunku bu hastaügın sonucunda ınsanlar yasamlarma bde hyabüırler Oysa, boyle olması gerekmiyor Çeviri: Rita Urgan, New Scientist obursalı@cumhurıyet.com.tr CBT Internet adresr www.cumhuriyet.com.ti Cumhuriyet BÎLÎMTEKNİK • No:804 17 Ağustos 2002 tmtıyaz sahibi: Yedi Mayıs Haber Ajansı Basın ve Yayıncıhk A.Ş. adına tlhan Selçuk . Yayın Damşmaıu: Orhan Bursalı • Sorumlu Müdür: Mahmet Sucu Görsel Yönetmen: Tüles Hasdemir • Baskı: Sabah Yayıncıhk A.Ş. tdare Merkezi ve Yazışma adresi: Türk Ocağı Cad. No: 39/41 Cağaloğlu, 34334 lstanbul. Tel: (212) 512 05 05 • Faks: 0212513 85 95. Reklam: Publi M«dla 804/î