Katalog

Açlık ve soğuğa başarılı strateji Mutlu Kart Cür (*) ış mevsimini kuzey enlemlennde geçirmek, zorlu bir yaşam mücadelesini göze almak demektir. Çunkü, bır çok kuş türü zaman zaman soguktan donma ve açlık tehlikesı ile kaışı karşıya kalır. Bir yandan soğuk canhnın enerji ihtiyacında artışa neden olurken, diğeı taraflan besin yoklugu veya yetersizliğı enerji eldesını sınırlar. Bu ıki yönlü baskı, "küçük" kuşlann olumune neden olabilir. Bunu, bırbırını butunleyen ıkı onerrne ile açıklayabüınz. Bu önermelerden ilki uzay geometrisi üe ilişküidir ve şu şekilde ifade edilir, K Baştankara, gece vücut sıcaklığını 4042 dereceden 30 dereceye düşürerek, gece soğuğunu atlatır ve ertesi güne sağ kalır "Şekhıv değıştırmeksızm bır asmı büyütürsenız, hacmıne oranla sahıp olduğu yuzey alanı küçulur." Buna gore, kuçuk kuşlar görece daha buyuk bir yuzey alamna sahiptir. Peki ama, bunun kuçuk kuşlar açısından onemi nedir? Yapacağımız ıkmcı onerme, bu matematiksel ifadeye biyolojik bir anlam kazandınr; "Bir hayvanın ısı üretme hızı onun hacmı, ısı kaybetme hızı ise yüzeyi de orantıhdır" O halde küçük bir kuşun ısı kaybetme hızı, ısı üretme hızına göre çok daha fazladır. Bu nedenle, büyük kuşlarla kıyaslandığında, oransal olarak daha fazla besin tuketmeleri gerekir. Öyle ki, küçük bir kuşun günde alması gereken besin miktan, kendi ağırhgınuı yaklaşık yansı kadardır. Oysa, bir insanın vücut sıcakhğını sabit tutabümesi için günde kendi vücut agırhğmın sadece 1/50'i kadar besin alması yeterlidir. Ddimsel koşullann kötüleşmesi sonucu, ihtiyaç duyulan enerji miktan 23 kat veya daha fazla oranda artar Baftankaralann (Parus atricaplllus) türü blzlm ülkemlzde görülmez. Ülkemlzde görülen türleri Büyük Bastankara olarak blllBu dunımda uygulanabilecek en et nen (Parus mafor) ve Cök Bastankarası olarak blllnen (Parus coeruleut) lardı. kin stratejilerden biri, vücut sıcakhgını ve ne sahip oldugunu göstermiştir. metabolizmayı düşürerek bsa süreli uyuşukluga girmektir. olduguna yönelik basit bır matematiksel kanıt sunar. BaşNeden böyle olması gerekuği, sıcakhgın kimyasal reaksitankaralar, 1012gr agırhgında küçük kuşlardır. Yayıhş gösBaştankaralar, diğer pek çok ötücü kuş gibi, sabahrn yonlar üzerindeki etkisi üe açıklanabilir. Van't Hoff knnterdikleri kuzey enlemlerinde, kışın hava sıcaklıgı düzenh ilk ışüdanyla hemen beslenmeye başlar. Bu saatlerdeki telına göre, sıcakhktaki her 10°C'hk azahna, kimyasal reakolarak donma noktasının altına düşer. Bu küçük kuşlar, gelaşh beslenme akuviteleri, belki de küçük ohnalannın yasiyonlann 23 kat yavaşlamasına neden olur. Bu, aynı zace oldugunda vücut sıcakhgını 4042°C'den yaklaşık 29şamlan üzerindeki etkisinin bir yansımasıdır manda ahnan besinlerin 23 kat daha yavaş yakıhnası anla30°C'ye düşürür. Vücut sıcakhgındaki bu azahna, enerjinin (*) Araş. Gör.; Hacettepe Üniv. , Biyoloji Bölumü, mına gelir. Böylece, vücut sıcakhğının düşmesi ve metabo%30 oranında tasarruflu kullanıhnasını sağlar. BaştankaraZooloji Anabilim Dah hzmanın yavaşlaması, canhnın sahip oldugu kaynaklan dalann geceyi atlatabüme başansı, gün boyu beslenerek vüemaü; mkart@hacettepe.edu.tr ha uzun süre kullanabümesini sağlar. Bufizyolojikuyuşukcutlannda depoladıkları yağ miktanna baghdır. Bu kuşlar, luk durumu, bir günden daha fazla sürmediği için "gttn0.80gr yağ içeriği ile geceye başlar. Sabah oldugunda ise, KAYNAKÇA ltik torpor" olarak adlandınhr. yağ içeriği 0.24 grama düşer Buna gore, gece boyunca 1. Geiser, F, 1998. Evoluüon ofdaily torpor and hibemation in bırds and mammals. importance of body aize. Clinical and experiharcanan yağ miktan 0.56gr' dır. Yapılan hesaplamalar, vüŞu anki bügilere göre, ağırhğı 80grdan daha az olan mental pharmocology and physiology; 25: 736740. cut sıcakhgını ancak 30cC'ye duşüren bir kuşun, bu miktarbirkaç kuş türünün zaman zaman torpora girdigi bilinmek2. Körtner, G., Brigham, M., Geiser, F, 2000. Winter torpor ın a da yağ harcayabileceğini göstermiştir. tedır. Bunlann, modern kuşlara dahil ohnası şaşırtıcı degildır. Çunku, fılogenetik olarak daha eski olan kuş takımlan, besin kaynaklarındaki dalgalanmalardan çok fazla etküenmeyen büyük türleri içerir. Eğer bu küçük kuş vücut sıcakhgını düşürmeseydi, o zaman geceye 0.92gr yağ üe başlaması gerekirdi. Oysa, bu mümkün değüdir. Bir canhnın vücudunda depolayabüeceği yağ mrktan onun buyükluğu üe bire bu: orantüı olduğu için, bir kuş ancak kendi vucut buyuklüğü izin verdiği ölçüde yağ depolayabüir. Hatta yapüan uıcelemeler, kuşlann avlanma baskısı ve hareket yeteneğini sınırlaması nedeniyle depolayabüeceklerinden çok daha az yağ içeriğilarge bird, Nature, 21 September, 407:318. 3. French, A., 1988. Patterns of marnrnalian hibemation, Amerıcan Scientist, NovemberDecember, 76:569575. 4. Thompson, D. W, 2000 On Grovvth and Form, Cambridge Universıty Press, Cambndge, 345 pp 5. Gould, S J, 2000 Danvın ve sonrası; doğa tarihi üzerine düşunceler, çev Ceyhan Ttemurcu, Tubitak Yaymlan , Ankara, 313 sf. 6. Pough, H., Heıser, J. B., McFarland, W N., 1989. Vertebrate Iife, Macmillian Puh, New York, 798 pp. Baştankaralar örneği Susan Chaplin'in (1974) Baçtankaralarla (Parus atricapülus) ilgih çalışması, torporun yaşamsal bir strateji 756/24