Katalog

Kolera ile yaşamayı öğrenmek Cem Turamanı (*) nce havalann sonra sulann ısınmasıyla gelen yaz ıılkemızde aynı zamanda " b a n a k enfeksiyonu" salgınlannın da habercısı olmaktadır LJlkemızde kolera salgıru rıskını artıran dort temel etken vaıdır ınsan topluluklannın olağanusru koşullarda yaşadığı durumlar hıç eksık olmamakta bu olağanustu koşuUardan en buyuk boyutlusu turızm adıyla plansız ve kontrolsuz teşvık edılmek te çok kısa bır sure ıçınde yoksulluğa sıçrayan nufusun buyuk bolumu bulaşıcı hastalüdarla alışümadık bıçımde ıçı çe yaşamakta ulkemızın kolera kontrol pohtıkası ıse salgınlann ıncelenmesıne değü yok sayümasına dayanmaktadır Kolera ıkıyuz yüa yakın suredır "alun boynuz" Hahç'ımızın ve dığer nehır deltdlannın değışmez kıracısı olmuştur Mezopo tamya bolgemız de koleraya eskıden bendır ev sahıplığı yapıyor olmalıdır Bu bolgeye kondurulan yenı bara] ve sulama sıstemlerının sağlayacagı olanaklardan da kolera, yararlanmasını bılecektır O nı aşkın, Amenkadan sekızbın ve Avmpadan yuzden fazla olgu büdınldığı halde ulkerraz yıne o ırrasyonellıkle sıfir kolera' büdırmış DSO de anlaşümaz bır kayıtsızlıkla ınan mış gorunmuştur Resmı ağızlar tersını soylese de, yukandakı kanıtlar koleranın ulkemızı cıddı bıçımde tehdıt ettığını gostermektedır Bu yazının devamında ulkemızde etküı bır kolera kontrolu ıçm gereklı onlemler tarüşümışrır B Kiffisel düzeyde önlc Kolera bulaşma rıskı Trakyada kunüan göçmen kamplan, deprem bolgesındekı afetzede kamplan Dicle Nehri kıyısındakı karton mahalleler gıbı olağandışı bır nedenle bır araya gelmış nufusu aşın yoğun topluluklarda artar Bu rur anormal nufus yoğunlaşmalanna çoğu zaman kotu hıjyen koşullan ve ıçme suyu kırlüığı de eşlık eder Buna karşüık "olağanustu' koşullar olmadan da hijyerak koşulla n kotu ve sulan guvenüır olmayan her yerde kolera bulaşma nskı vardır Riıkli bölgelerde ya da koşullardâ yaşayan kımseleı kendüennı basıt temızlık ve guverüı yıyecek ıçecek hazırlama kurallan uygulayarak kolera bulaşmasmdan koruyabüırler Bunlar ellerin ozellüde gıda hazırlama ve tuketme on cesı sabunla etküı bıçımde yıkanması gıdanın pif lrllerek ve sıcakken yenmesı, içme snynnnn kaynatüması veya ça maşır suyuyla temızlenmesı ve uygun tuvaletler yapüarak temız kullanümasıdır Kamp sakırüerı guvenüır ıçme suyu bulamazlarsa, yalnız kaynamış ya da dezenfekte edümış su kullanmalıdır Su dezenfeksıyonu ıçın klonn ıodın gıbı mad deler ü sağhk mudurluğunden sağhk ocağı veya gezıcı sağhk bırımlerı aracüığıyla temın edüebüır Kolera kontrol programı temelleri A Toplu kornma önlemleri Belırlı bır toplumda kolera salgını rıskı, yalnızca ekonomık ve çevresel etkenler değü, aynı zamanda sosyal ve kulturel ozellıkler dıkkate alınarak değerlendırümelıdır Sal gınlann onlenmesınde evrensel olduğu kadar yerel duzeyde uretüen onlemler de çok değerlı olabüır Üç temel ve basıt hedefe ulaşmak yeterhdır 1ınsan dışbsının hıjyenık koşullarda uzaklaştnlması, 2guvenılır ıçme suyunun surekh temını 3 ıyı bır gıda hrjyenı Bır salgın sırasında hastahğın zamanında teşhıs edümesı temeldır Bu nedenle hekım dışı sağlık personelının kolera surveyansındal daha onemlı bır rol oynaması gerekebüır Sağhk ocağı ebelen zıyaret ettıkle n evlerde gece nobetçı hemşıreler hastane acü servıslennde bu gorevı yurutebüır [12] Dunyamızda doğal afet ve çaüşmalann, globalızasyon urunu hareketlüıkle bırlıkte yol açüğı goçler ekonomık kayıp ve sosyal çalkantüarla ortaya çücan yenı hastalık yayüma yollannın kontrol edümesı de, bundan boyle ancak kuresel bır yaklaşımla mumkun olabüecektır Kuresel surveyans (ızleme) yaklaşımının onundekı en onemlı engel ıse, ıçlenn Dunyanın 80 lere kadar ancak sınırlı olçulerde temas eden ulkelerı arasında son 20 yüda salgın gıbı buyuyen ücarı tunsük ve dığer üışküer bır grup ulke yurttaşırun sefaletı ve kotu hıjyenı tanıma ozgurluğu kazanması, dıger bır grup ulkenın yenı pazarlar edınme yanşlan hep bırhkte sağlık hızmetıne ulaşması gıderek zorlaşan toplumlan aynı zamanda doğal kolera rezervuarlanna yakırüaştırmış, boyle ce host (evsahıbı mıkroba duyarlı ınsan) ıle etkenın (mık rop) karşüaşma olasüığı olağanustu bıçımde artmış.tr Ulke mız, coğrafik yakınlıgına ek olarak bu ulkelerle pek yoğun bır ılışkı ıçındedır Turistik bölgeler riskli Bulaşma nskı yuksek bolgelere seyahat eden yolcular da kuçuk onlemlerle kendüennı kolera ve dığer gıda ve su kaynaklı enfeksıyon hastalıklanndan koruyabüır Yolcular herşeyden once dondurma dahü her çeşıt gıda ve ıçecek karşısında dıkkath olmahdrr Ozellüde sıcak mevsımde artan tunzm trafığı hem ın sanlan anormal derecede yoğun topluluklar hahnde bıraraya getrrmekte hem de bu donemde sıvı ve dondurma tukeümı artmaktadır Artan ıhtıyaç çoğu zaman kontrol dı şı yerel olanaklarla gıda ve ıçecek uretımının devreye gırmesını teşvüc etmektedır Tlınstık ve sıcak yorelerde hazırlanarak satüan ıçecek ve dondurmdlar ıyı bu kolera yayma aracı olabüır Pet su çay kahve bıra, şarap soda paket meyve sulan kutu ayran guvenüır ıçeceklerdır, bardaklar değü Içecek dezenfeksıyonu gerekh olmamakla bırhkte gerekh maddeler her eczanede bulunabüır Mevsım sıcak olsa da yenı pışmış. yemekler tercıh edümelıdır once den pışırümış ve oda sıcakhğında bekletümış ve tekrar ısıtmadan senns edüen gıdalar enfeksıyon kaynagı olabüır Midye dolma, çoğu zaman büınmeyen koşullarda once den pısınlerek soğuk servıs edüdığı ıçın yenmemelıdır Meyve, ancak tuketen tarafindan soyulursa yenebüır Salata yememek en ıyısıdır Açık satüan sutler kaynatüdıktan sonra ıçüebüır Sokakta satüan sucuk, kokoreç, arnavut cığen gıbı gıdalar tuketenın gozu onunde pışmeh ve ekmeğın ıçıne maydanoz ve domates gıbı çığ sebzeler konmamalıdır [15 18] Eskıden kullanüan enjektabl kolera aşısı 1973 ten bu yana gıderek kullanımdan kalkmıştır Gunumuzde ağızdan kullanüan uç yenı aşı vardır Bu dşüardan üası bazı ulkelerde kuçuk stoklar hahnde hızmete sunulmuştur Seyahat oncesı kullanım ıçın her üa aşı da tavsıye edüebüır ancak bu aşüa nn%100korumadıklanunutulmamalı Aşüann yaygm uygulanmdsının yaran da henuz büınmıyor Bu aşüann kolera sal gınını onlemek ya da durdurmak amacıyla kullanüması aşılananlarda ve yonetıcüerde yanlış bır guven duygusu uyandırabüır ve hıjyenık uygulamalara uyumu zorlaşürabüır boylece etküı onlemler almanın ıhmal edümesıne yol açabüır 1994: Büyük salgınlar TumTurkıye ozellıkle Ankara ve lstanbul, 1994yazında resmı agızlann yalanladıgı buyuk salgınlar yaşadı 1994 yüının Agustos ayında lstanbul un çok genış bır bolgesınde ve Ankara da sozde' koleradan hastaneler oyle dolup taşı yordu kı sağhk personelının ızınlen ıptal edılmıştı Dunya Sağlık Orgutu bu salgınlan ıncelemek uzere bır uzmanlar gnıbu gondermeye büe kalkmıstı Bu çok merkezü salgının temel sorumlulanndan bırı o zamanlar lstanbul da sıradan gunluk su kesılmelenne alternaüf, açıkgoz gırışımcılenn tankerlerle mahalle mahalle sattıgı sulardı, çeşme suları değü T^nkerlerle dağıtüan bu sulann kaynağı, çevre üçe beledıyelerının lagım boşaltma çukuruna donen Ahbeykoy Ba rajıydı [1] Yakın zamanda yaşadığımız büyük depremlerden çıkan onemlı derslerden bırı de ancak onceden bulunuyor ıse, deprem sonrası kolera salgını rıskının artacağının artık anlaşılmasıdır [2 4] Buna karşılık basının depremın daha ük gunlerınde, kolera panığı ve haber çıkarma çabalannın so nuçsuz kalması buyuk olçude sadece tesaduflere bağlıdır Dunyanın her yerınde kolera salgını rıskmın şebeke suyu bulunmayan yerlerde arttıgı büınırken Sağlık Bakanlığı merkez ve taşra teşkılatlan, ne yazık, afenn ılk gununden ıü baren guçlennın buyuk bolumunu, usteuk ıyı bır alt yapıya sahıp olması beklenen Turkıye'ran bu en ' gehşmış' bolgesînde abartılı bır bıçımde su şebekelerının klorlanması ve kontroluna harcamıştır [5, 6] Ancak, daha da ılgınç olanı, Dünya Saglık Örgütünun (DSO) bır yayınında Turkıye den son 30 yüdur kolera bildirilmedigi, bu nedenle deprem bolgesınde kolera rıskı olmadığı belırtümıştır [7] Oysa deprem ertesmde gosterdığı cansıperane gayret Sağlık Bakanlığı nın bolgede potansıyel bır salgın tehlıkesı oldu ğunu onceden kabul etmesı anlamında da yorumldndbıhr DSO'nun kolera surveyansı raporlannda Turhyeye komşu ulkelerde durum şoyledır 1996 yüında Hindistan, Çin ve Mogolistandd salgınlar yapan kolera 1997 yüında Afganıstan uzennden Iran a ve bak'a ulaşmış buralan etkılemeye devam ederken 1998 yüında Ermenistan ve Azerbeycan ı da ıçıne almış ve hemen rum Avrupa ulkelerınden bıreysel olgular büdırümektedır 1999 da Turkıye nın doğu komşulanna Polonya ve ükrayna salgınlan da katümıştır [8 11] Aynı yü Asya Kıtası ndan kırkbın, Afnkadan üayuzbı de ne yazık Turkıye nın de bulunduğu kımı ulkelenn salgınlan büdırmede ısteklı olmaması, enfeksıyon hastalüdannın taşınmasıyla ügüı rehber ve duzenlemelen dıkkate almamasıdır Kuresel surveyansın etküı olabümesı ıçın hukumehn, daha ıyı ve ucuz teşhıs olanaklannı gelışürmesı bu sayede zamanında ve doğru, açüc ve şeffaf bügı sağlaması medya nın sansasyonel olmaya çalışmadan salgınlar hakkında doğru bügı vermeyı oğrenmesı tuccarlann uluslararası ücan duzenlemelere uyması gerekmektedır Kolera bulunan bolgeden gelen gıda urunlen, ücan olarak hazırlanmıssa yanı asıtleştırümış veya kurutulmuşsa, gdmmd ışınlama veya ısı üe ışlem gormuşse hastahk bulaş trma nskı taşımaz Buna karşüık çığ olarak tuketüen denız urunlen üe tek tuk bulaşma olguları büdırürmşnr Bu gıdalar da ucan amaçlı değü kışüer tarafindan taşınmış gıdalardır Tıcarı olarak ıthal edümış gıda kaynaklı bır salgın patlaması bugune kadar kaydedümemışnr Gıda tıcaretı aracüığıyla kolera tdşınması olasüığınm gıda ambargosunun getıreceğı zararla karşüaştırüamayacak kadar kuçuk olduğunu artüc rum dunya bümektedır [6 13 14] 756/20