Katalog

ta topladı (Marc Bekoff 'The smüe of a dolp hın Remarkable accounts of anunal emotıons" Dıscovery Books 224 sayfa 35 dolar) Alman zoolog Bernd Wttrsig kıtapta Arjantın kıyüannda gozlemledıgı gerçek balınalann aşk yaşamlarını arüatıyor Balınalar çıftleştıkten sonra kısa bır sure ıçm suyun uzerınde yuzgeçlerıyle oynaşmaya devam edıyorlar VVursıg, balına çıftının suya daldıktan sonra büe hâlâ buyuk bır haz ıçınde olduguna ınanıyor Ustelık hayvaıüar alemınde sadece sevgı ve keder degü, gerçek bır yaşam sevmcının varlıgından büe soz edümekte Sumatradakı yagmur ormanlarınddkı orangutanlar bacaklanyla dallara asdıyken serbest kalan ellerıyle de suyla oynarlar Gal ler bolgesındekı daglarda kargalar sırt ustu yatarak kendüenn karlı bayırlardan aşagı bı rdkıyorlar VeJaponydddkıHonshudddMnddkı makak yavrıüarı kendılerınce bıçımlendır dıklerı kartoplctrıyld oynuyorlar Gerçı yavrular oyun sırasında ozellıkle de yaşamlannı kurtarabılecek becerüer kazanıyorlar ama Bekoff bu davranış bıçımleı ını çocukça eglenceler olarak yorumldmaktd ' Oynayan hayvanlar yaşam sevıncıne ışaret eden sembollerdır dıyor drdştırmacı Aşk oyunlarıyla coşon balınalar karda kayan kargalar ve kartopu oynayan makak yavrulan tabu burüarın hepsı heyecan vencı ama yıne de bıra? dıkkathce egümek gerekır bu konulara dıyor davranış büımcısı Rainer Struvre însanlar nedense hayvanlarda ınsansı davranışlar keşfetmeye bayüıyorlar 'Oy sa dıyor Struwe hayvanlann ınsanlaştınlması bızlerı hatalı bır yone suruklemekte Pekı Amerıkadakı bır hayvanat bahçesrnde altı metre derınhktekı gorü barınagına duşen uç yaşındakı çocugu kurtaran gonlın davranışı nasü açüdanmalı? Hayvan gerçek ten ne yaptıgını farkında mıydı 9 Buyuk bır olasılıkla oyuncak ayı veya bır çerez poşetı ıçın de aynı tıtızhgı gosterırdı dıyor Harvard Unıversıtesı nden Marc Hauser. Son kıta bında hayvanlann ruhsal yaşamlanyla ılgılı çelışküere degınen ardştır macı bulgulann her zaman bılımsel olarak kanıtlanamadıgını da ışaret edıyor (Marc Hauser Wüd mındsVVhat anı mals really thınk' Pen guın Books 404 sayfa) Davranış bilimcileri ve biyokimyacılar ne diyor/ Ozellıkle de ko pek sahıplerınce anlatılan bırbırınden ılgınç oy kulerı degerlendırmek ısteyen draştıımacüaı (Leıpzıg MaxPlanck Enstıtusu Evrım AntroÇocuğu kurtaran gorll "Bln tl" üMe. Smithonlan Ulusal Hay vanat Bahçalnde orangutana uygulanan lletlflm testl kalmadıgı surece bıskuvıye yanaşmakta tereddut eden kopek, araştırmacının arkasını donmesı durumunda anında bıskuvıye aülıyordu Izlendıgını anladıgında uzakta beklıyor ve araştırmacıya bakarak kontrol edılıp edümedıgını kes tırmeye çalışıyordu Bazıları ıse patıleny le uzerını orterek bıskuvıyı ınsanın goruş açısından uzaklaştırabıleceklerını duşunuyorlardı Kopeklerın ınsan ba lerıru onceden tekrarlamaya başlayan papaganlardan soz eden Sheldrake Nature dergısınce şıddetle eleşürümesıne ragmen ' Hayvanlann yedıncı duyusu adlı kıtabı en çok satanlar lıstesınde uluslararası une kavuştu Farklı yontemlerle hayvarüarla konuşmaya çalışanlar da yok degü Egıtımcı Karla Banmann, atlarla bır tur kulak düı gelıştırmek ıçın kendısıne metalden hareketlı at kulaklan yaptırmış Oysa aynı yontem uzennde üa yü sureyle çalışan davranış bıyologu Norbert Sachser kulaklarla asla üetışım kurula madıgını kanıtlamışü Tabu kı hayvanlann duyularıyla ügüenen sadece davranış büımcüerı degü Bıyokımyacüar da bellı başlı duyuların arkasındakı bıyokımyasal salgüan mceledüer Sonuçlara gore olta ıgnesınden kurtulmaya çalışan levrekte de tıpkı ofkelı bır ınsanda oldugu gıbı aynı beyın bolgelen faalıyete geçnuşü Amerıkalı sırurbüımcı Steven Siviy oynayan farelerın beyırüerınde yogun müctaııda dopamın salgısma lastlamıs Aynı salgı ınsan larm huzurlu olması durumunda dd drtmdkta Araştırmacı ozel bır üaçla farelerdekı dopamın uretımuıı durdugunda ıse oyun sevıncı de kaybolmuşru Fdre ydvruları dd tıpkı bebekler gıbı aşın ügıden yaşam boyu etküenıyorlar Anne fare tardfmddn daha tıtızlıkle yalanan farelerın beyın hucrelerınde (farelerın kısırlaşmasına neden olan) çok sayıda reseptor gelışırken stres hormorüan daha az salgüanmakta Bu da bazı yetışkın fdrelerın neden ddhd rdhdt ve umursamaz davrandüdannı açüdıyor polojısı Bolumu) konuyla ılgılı ayrmtüı bır de ney gerçekleştırdıler Sekız kopek uzerınde testedüenprogıamşuşeküdeuygıüandı Ko pege ılk once tarumddıgı bır mekdndd kopek bıskuvısıveıen Juliane Kaminski bıskuvı ye dokunmamasını soyleyerek odayı terk ettı Kopek beş sanıye sonra bıskuvıyı yedı tkıncı aşamada araşürmacı uyarının ardında dışarı çıkmayardk arkasını donerek bekledı Sonuç tıpkı çocuklarla yapılan çıkolata deneyını hatırlatıyoıdu Araştıımacı ılgısız kışlanru takıp ettıklerını hatta okuyabüdüdennı de savunan Joseph Call evcüleştırme surecı ıçmde tıpkı bebekler gıbı davranmayı ocjrenmış oldbüeceklerıru ve bdkışlarld ınsanlardakı tepkılen olçtuklerını soyluyor tngılız bıyokımyacı Rnpert Sheldrake kopeklere msanustu bır yetenek büe bahşetmış Telepatı Yazüarında sahıplerımn hangı saatte eve doneceklerıru kestırebüen kopekler telefon çaldıgında kımın aradıgını anlayan kedüer ve okuldan donecek çocukların ısım Hayvan ve ınsan arasındakı benzerlıgı kamtlayan ügmç raporlara ragmen bazı uz marüar yıne kedı ve kopegın ınsanlarla benzer duygulan paylaştıklanna kuşkuyla bakı yorlar Bu gezegen uzerınde yalruzcd kurklu ve tuylu carüüarla degü her bırının kendısıne ozgu duyuları olan on bırüerce turde yaratıklarla bırlıkte yaşıyoruz dıyen hayvan psıkologu Clive Wyxuıne hayvanları kendı kopyalarımız gıbı gormekten vazgeçmemız konusunda uyarmakta Fakat prımat araştırmacüannın elde et Bir efsanenin ardmdan... Avrupalı düşünür ve yazarlardan ilginç bir mesaj: Hayvanlara zarar verenler insan onurunu da zedeliyorlar. fsaneye gore yaralı aslan acı acı kukreyerek manastıra dogıu üerlemektedır Keşışler korku ıçmde kaçarlar Yalnız ıçlermden bırı hayvana yaklaşır ve pençesıne batmış dü<enı gorur Keşış dücenı çücarır ve yarayı temızler Ve Hieronymus boylece bır hayat arkadaşı ka?anır Aslan evcü,leşır ve sadece keşışlerm degü orüar ıçın çalışan eşegın de koruyucusu olur Hieronymus Roma kılısesının en zekı keşışlerınden bırıydı En az yedı dü büdıgı soylenen keşış 4 yyda Incü ı Latınce ye çevırmıştı Tekvın m ılk bolumunde Tdnrı ınsan ve hayvanlara tum yeşü bıtküen gıda olarak sunmuştur dendıgı ıçın etyemez (vejetaryen) olmuşru Efsaneye gore dslanım da bıtkıleıle beslemıştı keşış O donemın ressamları bu büge kışıyı genelde aslanı ya da dığer hayvarüarla bırlıkte resmetmışlerdı Bu resım sanatıyla verümek ıstenen mesaj ıse şoyleydı Doga ozelhkle de hayvan doğası zekı uygaıhgın duygusuz bır karşıtı degüdır O ınsana çeşıtlı olanaklar yaratan bır refakatçıdır o ınsdrüarın ça E lışmaldrına engel degü tam teısı gızh bır bıçımde yaıdımcı bı le olur Heybetb gorunuşu nedenıyle sessız bır çalışma ortamı yaratan aslan boylece Hieronymus un çevırüerınde yardımcı olmuştu Hayvanın gorecelı saygınhk derecesı erken Hırıstıyankk donemınde şu şeküde açüdanıyordu Tdnrı hdyvarüarı yaratmak ıçın ınsanlara gore daha çok zaman ayırmıştı Sevgıyle can verdıgı tum cdnlüdrı ıyı olarak yaratmıştı Yaratan ve yaıatüan aıasmdakı sonsuz bulıge tum hayvanlar da da hüdır Insan kendısıne emanet edüen dogaya ancak Tannnın kendısıne hukmettıgı g±>ı merhamet ve adaletlı bır bıçımde yakiaşabüır Eskı Ahıt buyukbaş hayvanlara ozel dınlenme gunu büe bahşetnuştır Bıma gore ınsan onuru ınsanın tum cdnlüdrın onurundan sorumlu olmasıyla açıklanmaktadn Bu demektır kı hay vanlara rarar verenler yalnızca tanrısız degüdır orüar aynı zamanda msdiüık onurunu da çıgnerler Keşış Franz von Assisi 1200 yıllarında Incü dekı başka bır bolumden etküenerek hayvan dogasını yenıden yucelur Havarı Marcus Isa nın elçüerıne şu şeküde seslenmesıru ıster Dunyanın her tarafını dolaşın ve tum canlüara Incü ın mujdesını verın yanı sadece ınsanlara degü Aynı hadısten 1970 yüında hayvanlann gormezlü<ten gelınen onurlan uzerıne yazan teolog Karl Barth da yaıarlanmıştı Ona gore hayvanlar obje ya da ruhsuz carüüar degü kendılerıne ozgu hakları ve gızlerı olan carüüardı Ve 19 yy ın ortalanna dogru Ingüızlerı ornek alan Saksonya Krallıgı hayvanlard ezıyet edenlerı cezalandıran bır yasaçıkardı 130 Madde şoyle dıyordu Hayvanlara kasten zarar vererüere 4 haftdlık hdpıs yd dd para cezası verüecektır Bu gelışme daha çok sanatçüarm ışıne yaramıştı Endustrüeşme buyusunun yayüdıgı bır tarıhte faydacüüctan (Utılıtanzm) uzaklaşmalanna ragmen hayvanlan anlatan en guzel eserler bu donemde yaratılmıştı Ve bu gelenek 20 yy ı büe etküedı Sonuç olarak denebıhr kı uretım çıftlüderınde yaşanan dehşet sahnelerı kotu şartldrda yetıştırüen ve kesüen hayvanlar da pekâlâ ınsan psıkolojısıne zarar verebüır 751/14