Katalog

Sevgi Üstüne Algıda zemin ve şekil ilişkisi Doğan Cüceloğlu Bu sayfadaki şekle bakm; ya bir şampanya kadehi veya birbirine donük ikı insan profili goreceksıniz. Sıyahı zemın kabul ederseniz beyaz şampanya kadehi şekil olarak algılamanızda belirecektır; beyazı zemın kabul ederseniz o zaman insan profilleri goreceksıniz. Bu gözlemlerden çıkaracağımız sonuçbr şudur: 1 Zemın algıbmayı belırler, 2 Zemin değişmeden algılama değışmez; algılama zeminin bır ışlevidır. Yalçın Yetkin(*) Ayşen Yetkinf") Algılama niçin onemlidir? Çunku ınsanoğlu ancak algıladığı olaybra anbm verebilir; algıbnmayan olaylann anlamı yoktur. Algılaılımrn son derece ılerı boyutlara ulaştığı ma alanmda gozden kaçırılmaması gereken en önemli bulgularyuzyüımızda, boyle bır çaga hıç de ya dan biri, algılamamızı belirlediği halde, biz insanlann zeminin farhşmaması gereken sağlık sorunları gokında olmayışımızdır; yani, algıladığımız şeyin farkındayız ama, o ruluyor Elbette kı bu sorunlar her çagda olmuşalgıyı belirieyen etkenin farkında değiliz. Orneğin, biri karısma kartur, ancak sağalümla ügılı bügıleıın hıçbır zaşı duyduğu kızgınlığın farkma varabilir, ama bu kızgınlığın kaynağını açık seçik goremeyebilir. Ancak bilinçli bır gozlem veya verimli man bu duzeyde olmadığını soyleyebılınz Bu bir psıkolojık danışma seansının sonunda karısma karşı duygulan sağlık sorunlannın başında, olası kı kanserden nın temelınde bazı beklentılenn yattığını anlayabilir. Bu beklentiler hemen sonra şışmanlıgın neden olduğu yurekzemininde kızgınlık belırlenmektedır. Bu beklentiler nereden geldamar hastalıklan, ozellikle de yuksek kan bamektedir? Farzedelim kı, annesinin babasına davrandığı gıbi kan sıncı (hıpertansıyon) gelıyor sının da kendisine davranmasını beklemektedir. Ama bu zeminin Burada şışmanlıgın kalıtsal duzeneklerı bilinçli olarak farkma vararak irdeleyip incelemedıği için, ev hanımve ozendıncı nedenlerı, fizyolojısı ve olası bolığının ötesinde başka işi olmayan ikı çocuklu annesi ile, tam zamanlı yoruaı bir işte çalışan iki çocuklu eşini bir tutmaktadır. Bilinçli bir gozlem veya psikolo zukluklan ana ükelerıyle açıklanmaya çalışıldı Şişmanlık (Obesity): Kalıtım ve fizyoterapisi B jik danışma seansının sonunda bu tutumunun yani, annesi ve eşini eşit koşulbrda imiş gibi gormenm adil olmadığınm farkma vararak yeni bir gözle (zeminle) eşine bakmaya başlayıp kızgınlık yerine ona yardım isteği duymaya başlayabilir. Koca kendı beklentilerinin farkma vardıktan sonra algıbmasının nedenını anlayıp bu algılamayı değıştırebilir; bır başka deyişle farklı bir algılama zeminine kavuşunca algılaması değişir. Farkında olmadığımız zeminin tutsağıyız. Bence 'gerçek özgurlük' sorunu burada yatmaktadır; algıbmalarını belirteyen zeminlerin farianda olmayan bir kişinin özgür olduğundan söz edemeyiz. Bu zemınler nereden gelmektedir? Doğal olarak içinde büyüdüğumuz aileden, beraber oyun oynadığımız sokaktaki arkadaşlanmızdan, gittiğimiz okuldan, yöreden, toplumdan; yani, toplumun kulturunden. I. Şifiruuüığın (obesity) kalıtınu ve bireylerdeki etkileri: Şişmanlık oyle soylerıdıgı gıbı su ıçmekle ortaya çıkan bır sonuç degıldır Aşın, dengesız ve yuksek kalorılı beslenme ve hareketsızlık şışmanlıgın çevresel nedenlerını oluşturur Insanlar arasında en yaygın beslenme suııfındd vucut ac/ııLıgı nöroendokrin dsnetıme dayalı bır geribesleme (feedback) baglantısı üe duzenlenır (3) Doğrudan yag dokusunun kendısı, hıpotalamus uzermde etküı olan leptlnl salgüayan bu endoknn organ güoı çalışır Leptınuı etkısı üe melanokortın almaçlannın uyanmı ve besın ahmının durdurulması (ınhıbısyonu) gerçekleşır Bunun sonucu olarak vucudun yag oranında duşme sağlanır Şışmanlıga (obesity) bu genbesleme dızgesının bazı noktalannda ortaya çücan duzenlemedekı olası bozukluklar neden olabüır Ornegın, lepün genı ya da almaçlaıındakı ve melanokortın ya da bunun reseptorlermdekı benzer mutasyonlar yoluyla ortaya çıkan ışlev yıtımlen sayüabüır. Ancak burada şu soru sorulabüır Bu dızge anorexia nervosa bozukluğuna benzer şeküde, nasü çok az besın alımına neden olmaktadır9 Araştırmacüar, bır melanokortın antagonıstı olan bır (agouürelated proteın) proteındekı etkınlıgın azalması, benzer açlık (starvatıon) sendromuna katkı saglayabüdıgını gosterdüer 145 anorexia nervosak hasta ve 244 kontrol grubundan oluşan deneklerle yapılan bır araştırmada, anlamlılık derecesınde hastaların % oranları kontrol grubundan daha bu yuk bulundu ve bııhkte oluşan ikı polımorfızım belırlendı (4) Bu haplotıpın varlıgırun, taşıyıcüar uzennde 2 63 kadar bagü bır nskının olduğu goruldu ve boylece tum anorexia nervosa'nın ncdcrüerme kaışı uygulanamayacagı sonucuna varüdı Bununla bırhkte, besin ahmını arüracak genın behrlenmesı, ozelhkle ışlev dışı kaldığında yeme bozuklugunun sağaltımı ıçın potansıyel bir teraponk hedef olarak gorulur Kulturden gelen zemınler farkma varmadan algılamabnmızı belirlediğınde ki gerçek budur bizler kultur robotbn obrak yaşanz. Kultur robotu olmaktan msanı kurtaran tek olay kültüründen gelen zeminlerin farkma varabilmesidir. Zemini algılayabılmek ıçın o zemıne zemin teşkil edecek daha üst düzey bir zemine ulaşmak gerekir: Savaşçı'nm gozlemleyen bilinci bunu yapar; bu bir keşif sürecidir; ömür boyu devam eder. İki insan birbiri ile iletişim içinde iken zeminlerinin müşterikliği veya çakışması oranında birbirinin dediklerini algılayıp anbmbndırabilır. Zeminleri çakışmayan kişiler biriıirlerini anlama obnağına sahip değildirier. Kendılermı ıletışım içinde sanırlar ama, gerçekte iletişim kuramazlar Ben semıner verirken bu noktada Ingilizce konuşmaya başlanm ve "whatever I am saying now will only makes sense to those of you who has an English Crammer background; I might be sharing now the most profound wisdom, but ıf you do not have that background you will not perceive it as such and thus won't understand ıt," derim. Ingilizce bılmeyenler anlamadıklannı ifade eden birgulümseme ile yüzüme bakarlar ve ben de Ingilizce soylediklerimi onlara Türkçe söylerim: "eğer Ingilizce bilmiyorsanız bu soylediklerim size bir anbm ifade etmeyecektır; dunyanın en önemli bilgeliklerini şu an size söyluyor olabilirim, ama siz bunları anlamadığmız için bunlann bilgelik olduğunu bilmeyeceksiniz." bozukluklanndan bın olan şişmanlık (obesity), En büyuk hıkmetleri anbmadığım bir dilde bana verirseniz ben onu anlamam. Zemin yuksek kan basıncı (hıpertansıyon), şeker has ve algı ilişkisi dışandan algıbnamaz, kişinin sinir sisteminde yer alır ve ancak onun tarafıntalıgı (dıabetes mellıtus) ve sırası ile ıskemık dan doğrudan farkma varılabilır; yani algılama bireyın mahrem'ıyetınde yer alır. Normal ya kalp hastaügı, şok ve premature dogumlara neşamda birey davranışlannın algılaması ustune oturtur; kızıyorsa yuzunu asar, mutluysa guden olan atherosclerosıs gıbı cıddı hastalık belumser. Algılama farklı davranış farklıysa zaman içinde ya algılaması değişir, ya davranışı. Alluülerı üe kerıdını gosterıı Şışmankgın, çogungılamasının değişmesi daha zordur, çünkü algıbmayı belirieyen zeminin farkma varmak ve onu değiştirmek ınsanoğlu için yaşamdaki en zor işlerden birıdır. 0 nedenle bir çok insan, al lukla aşın yeme ve azalan fizıksel etkınlık ya da gılamasını değiştirmeden davranışını değiştirerek 'mış gibı bir yaşam' oluşturmaya başlartar. her ıkısının bırhkte ortaya çıkardıgı gerçek bır yaşamtarzı hastalığı olduğu duşunulur Bu etKişiler korktuğu için algılamalanna uyuşmayan davranışlarında bulunuıiar. 'Mış gibi yaşamlar' korku ortambnnın karekteristik ozellikler'ıdır. Her davranışın, eylemın kendine özgu bir kıler bıreyler ıçın bıyolojık anlamda çevresel sonucu vardır. Asık yuze yapılan tepkı, guleryuze yapılan davranıştan farklıdır. Yuzunu astı etkenlerdır (1) Bununla bırlıkte son zamanlarda ğınız kişi size olumsuz bir tepki gosteriyor diye şikâyetçi olmamanız gerekir; asık yuz goster yapılan araştırmalar guçlu bır şekılde kalıtsal menizin yaşamınızda yaratacağı olumsuz sonucu kabul etmeniz gerekır. Culeryuzlu insan etkenlerın de en azından eşıt etıyolojık onemıasık suratlı insandan farklı bir sosyal ortam oluşturur. Eylem sonucu belirier. nın olması gerektıgını gostermektedır (2) ŞişEylem ve sonuç dışandan gozlenebilir. Kişı yaşammda farklı sonuç elde etmek ıçin şim manlık genı (ob) (Bulunma tarıhı 1994) ve onun diye kadar yapageldiğinden fariîlı bir eylemde bulunmalıdır Şımdiye kadar yapageldiğı aynı eşlerugı olan proteını leptin ve lepnn ıçın geşeyleri yaparak yaşammda farklı sonuçbr beklemek gerçekçi değildir; doğanm gerçeğine uy reklı olan almaç (reseptor) (Bulunma tanhı maz. Farklı bir sonuç elde etmek için yeni bir şey yapmaya başbyan kişinin bu yeni eykmi 1995) ayrı ayrı belırlendı Ob genı yalnızca lepayakta tutabılmesi için yeni bir anlamb beslemesi gerekir. Anlamb beslenmeyen eylemlerzann salgılayan yag hucrelennde kendını gosterir manla soner. Yeni bir algılamaya ulaşmak için yeni bir zemin kazanmak gerekir. Değişim psikolojisinin temelınde zemın, algılama, eylem ve sonuç ilişkisi yatmaktadır. Bıreyin mahremi ve etkın duruma geçer Bu nedenle leptınin adıpoz doku hucrelerınden beyıne dogru gıden yetinde olan zemin ve algı ancak iletışımle etkılenebılır; başkasmmricası,emri veya zorbuyan sınyallenne aracüık ettıgı duşunulmekteması ile yer abmaz. Algıda zeminin önemini belırtmek ıçn şu orneği vermek istiyorum: matematik sistemi içinde tüm sayılar anbmını 'sıfır zemini'nden almaktadır. Sıfır kavramı insan dır Ozetle ob genı, onun urunu olan leptinia lığın yaptığı en önemli keşiflerden biridir. Neden bu kadar zeminle ilgili yazmak zorunluluğuve lepnnın serebral almacının bulunması aşın nu hissediyorum? Çünkü şimdiye kadar CBT'de sevgi tanımbn üstüne yazdıkbnm farklı ze besm ahmının nedenlerının ve molekuler duminlen açıklığa kavuşturmak içindi. Son makalemde de korkutan gucun olduğu bir zeminle zeyde vucut agırlıgımızı duzenleyen fızyolojık ilgilendım. Onumuzdekı makalede iki farklı ana zemın irdelemeye başlayacağım Bunlardan duzeneklerın ve şışmanlıgın anlaşılmasını kobirine korku kulturü diğerine değerier kulturu adını vereceğim. Korku kuttunj insanlann özü laylaştırdı Elbette kı bu duzenegın anlaşüması ne önem vermez; bu zeminde sosyal maskeler, mevkiler, ve materyal dunyayı etkileme gücu şışmanlamamak ıçın yeterlı degıldır Dogru onemlidir. Değerier kulturunde insanın ozu onemlidir; tum yaşam sureci ozgun yaşama (autolan dogru beslenme ve yetennce bedensel hentk life) katkısı oranında anlam bulur. Farkında okiuğum kadanyla aydınbnmız henuz bu etkınlıkler gereklıdır iki kultüru tartışmaya başlamış gorunmuyor; ne var kı, kanımca Turk toplumunun en can alıa sorusu budur. Onumuzdekı yazıbrdan itibaren bu iki kultur zeminıni değişik boyutlarda karşıbştıracağim. llk abcağım konu ortama getirilen bilinç olocaktır. 744/10 a Şışmanhk her ne kadar yukanda açüdadığımız gıbı bır aşın beslenme olayı ıse de, tarüısel olarak toplumlann bu tombul bıreylere bakışları ve bunlann one çıkan nıtehklen farklüık gostermektedır En dogru yaklaşımı kıta Avrupa'sında gormekteyız Burada şışmanhk bırıncü ozellığınde, yani sağhksızlık olarak gorulmektedır KuzeyAmerücadd şışmanhk daha çok komik insaa tıplemesı üe kendını gosterırken, Asya toplumlannda vanülık ve güçlülük sıfatlan üe nıtelendırümışhr Şışmanhk, hele bır de altın kunye ve altın tasma üe tamamlanırsa bu tanım ıyıce yenne orurur Dıger tum alanlarda olması gerektığı gıbi beslenme ve sağhk konusunda da büımın venlen one çıkanlmalı ve yaşam tarzı bu degerlere gore duzerüenmehdır Artık "bır dırhem yag bın ayıbı ortmuyor", tersıne bınbır sağhk sorunu genrıyor 1 Yetlon Y Saglık Büımlerı Ara^tırma Dergısı (SBAD)3 99110, 1992 2 Lonnqvıst, F News ın Physıologıcal Scıence (NIPS)VII 147149 june 1996 3 Kandel, K Molecular Psychology 6 325, 2001 4 Chın. G Scıence 292 5515 171. Aprıl, 2001 (*) Prof Dr, (**) Yrd Doç Dr 100 Yü Urav, Tıp Fak, Fızyolojı Anabüım Dalı, Van (*) ve Hemsırelık Y O Hemşırehk Esaslan Anabüım Dah (**) Erzurum * II. Yenu yitimi (Anorexia nervo: Insanı da ıçıne alan memelıler