Katalog

Cönülden Bilime Zehirle birlikte yaşamak Ahmet Inam A rseruk uzun sureden b e n zehır olarak kullanıhr Ahududu' ısımlı tıyatro oyununda ıkı yaşh kadının ahududu lıkorune katuklan aısenık üe ınsanlan nasü zehırledıklerı anlatılır Bıhm adamlan, pek çok kuyu ve ıçme suyunda kuçuk mıktarlarda arserak bulundugunu ve ne kadar az mıktaıda olursa olsun bunlann msan sağhgı ıçm tehhkeh olduguna dıkkat çekıyor Geçngımız ocak ayı ıçmde, Başkan Bush'un goreve başlamasmdan az once Amerıkan Çevre Koruma Ajansı (EPA) ıçme suyundakı kabul edüebüır aısenık mıktannı htrede 50 mıkrogramdan 10 mıkrogıama ındırdı 1942yılındanbuyanabumık tar 50 mıkrogram duzeyınde ıdı Ancak mart ayında EPA Bush un atadıgı yenı başkan Christie Whitman ın onderlıgınde bu karan gerı çekerek Ulusal Bıhmler Akademısı nın (NAS) arsenık standardıru yenıden ele alarak ıncelemesıru ve 2002 yıhnın şubat ayına kadar sonucu askıya almasını kararlaşürdı Arsenığın saglık uzerındekı etküerını araşüran bıhm adamlan VVnıtman m bu kararına şıddetle karşı çıktılar Pek çok epıdemıyolojık çalışma ıçme suyunun ıçınde bulunan arsenıgın cüt akcıger karacığer ve ıdrar kesesı kanserıne yol açtıgını ortaya koyuyor NAS'ın 1999 ydında yayınladıgı bır rapora gore lıtrede 50 mıkrogram aısenık sıradan bır ınsanın kanserden olme olasıhgını yuzde 1 oranında artırıyor Bu da, sıgara ıçen bır kışıyle bırhkte yaşayan bır ınsanın maruz kaldıgı kanser rıskıne eşıt Berkeley'de Calıforma Unıversıtesı'nden epıdemıyolog Allan H.Smith Arserak üe ügılı kamtlar çok kuvvetlı ancak EPA kesın olmayan sonuçlan çarpıtıyor dıyor Bu konuda şu ana dek yapılan çahşmalann en unlusu Guneybatı Tayvan'da 40 000 koylu uzermde yapüan uzun surelı araştırma Bu bolgedekı kuyularda yuksek mıktarda aısenık bulunmuştu (Yeraltı sulannda gollerden ve derelerden daha fazla mıktarda arseruk bulunur) Bu bolgedekı koylerde ıdrar kesea kansennden olenlenn sayısı normabn 10 mıslı uzenndeydı Arjantın ve Şılı'de daha sonrakı yıllarda yapılan benzer çahşmalar da bu bulgulan dogrular nıtebkteydı Omegın Şılı'de 30 yaşından sonra olenlenn yuzde 7'sı arsenık nedenıyle yaşamını yıtırmışn Tfcyvan'da yapılan çalışmada en duşuk arseruk mıktan lıtrede 170 mıkrogramdı 5010 mıkrogram duzeyın Babam. Babamın da çok yuzu vardı. Askerdi. Cenazesinde arfında toren kıtası bando eşliğinde yururken, o, top arabasındaydı. Sınm gıbı bır enn avuçlannda usteğmenlığınde çekılmış fotoğrafı hafifçe gulumsuyordu. Cenazeıine yetişmeye çalışırken, Ankara Kocatepe Camii'nin çevresinin askerle kuşatıldığını gorunce şaşırmıştım: "Herhalde" dedim, kendı kendıme, "buyuk paşalardan birinin cenazesi kalkıyor." Şaşkınlığım artmıştı. Bir tek babamdı, camide, kaldınlmayı bekleyen, Yuksek nıtbeli subaylar vardı, çevresinde. Babamın asker olduğunu unutalı yıllar olmuştu. "Baba, bir de asker miydin?" dedim, içimden. Hersabah Cumhuriyet gazetesının bılmecesini çözerdi. Uç cıltlik bir bilmece sozluğu hazırlamıstı kendıne: Bir kuyumcu titizlığıyle bılmece çahşırdı. Cirdiğı yarışmalarda çeşitlı oduller almıştı. Babam şairdi. Yapayalnız oldugu, çok aa çektığı zamanlarda, hece vezniyle Cahit Sıtkı'nın şıirierinı andıran siirler yazardı. (O jiirlere ne oldu bilmem. Belkı, annem bir kavga sonrasında yırtıp attı onları!) dekı nskı hesaplayabılmek ıçın bılım adamlan hnear bır dogru uzerınden gıtnler Ancak bazı toksıkologlar bu yaklaşımı şıddetle eleştırdıler, çunku arsenıgın kansere yol açması ıçm belırlı bır eşıgı aşması gerektıgını one suruyorlardı Ancak son araştırmalar boyle bır eşıgın varolması durumunda bıle bunun lıtrede 10 mıkrograrmın altında kalacagını gosterıyor Pekı EPA nıçın standartlann yenıden gozden geçırılmesı çagrısında buhındu' Kımı çevrea bu karann altında Ulusal Madencıhk Bırlıgı gıbı sanayı gruplannm baskılannın yattıgıra ılerı suruyor Maden fîlızı ayııldıktan sonra kalan tortuya çogunlukla arsenık bulşmıştır EPA nın arıtma karamamesı ıçme suyu standartlan uzerıne dayandırüdıgı ıçm terk edılrruş maden ocaklannın temızlenmesı ış.lemlerının malıyetı buyuk olçude artabılır VVhıtman, NAS'm EPA'nın nsk analızlennı yenıden gozden geçırmesını talep edıyor Pek çok bılım adamı, VVhıtman'm yenı rapordan yararlanarak lımıtı lıtrede 20 mıkrograma çıkartacagından korkuyor Bu durumda malıyet 110 mılyon dolar azalacak, ancak daha duşuk bır hmırte kurtanlacak msan yaşamı yanya mecek Yoneüm degışıklıgıne dek EPA nın Suışlerı Daıre başkanhgını yuruten Chack Fox bu konuda şunlan soyluyor "Daha zayıf bır standart kamu saglıgı ıçın tehlıkelı olabılır Arsenık standardının yararlı olması ıçm 0'a yalon olması gerekır" Reyhan Oksay kaynak Scıenüfic Amencan, Hazıran 2001 Babam bır oğretmendi. Istanbul Üniversitesi Fen Fakültesi'ni bitirmişti. O zaman Almanya'dan yurdumuza göçmüs Yahudi kokenlı Alman hocalann oğrenasi olmakla ovunurdu. Ben askerı okulda okurken oğretmenım olmuştu. Kumaz, an fikirti bir oğretmen değildi. Duz sorular sorardı. Yıllar sonra ben fızik öğretmeni olduğumda, soru sorabılmenin, sorular yaratabilmenın, bır oğretmen ıçin erdem olduğunu duşunuyordum. (Hâlâ oyle düsunüyorum!) Bırgun, bıroğle vaktı, o zamanlann Süreyya Plafı'na doğru yururken (yuzmeyi o sevdirmişti bana!) yolda, sık sık durup dusunduğunu gormuştum, On dakikada ulasmamız gereken plaj yolu, giderek uzuyordu. Temmuzun sıcağında, şakaklarından dökülen terle, basındaki subay şapkasını çıkararak, "buldum yahu, problemın cevabı 3.5 litre" deyivermışti. Meğer o zamanlar, ortaokul matematik kitaplannda çok unlu olan karışım problemlerınden birıne odaklanmıs, kafasında habire bu problemı çozmeye çalısıyormuş. Babam bir sufiydı. Yarı sufi. Zaman zaman. (Zaman zaman sufı olunur mu bilmem!) Kendinı Tanrı'ya çok yakın duyduğu anlarda, dıni kıtaplar okurdu. Babası (Adı Ahmet'tı, Sandıklı'da mezar taşında Ahmet Inam yazıyor!), Naksibendi tarikatına zaman zaman ilgi duymuş bırıydı. Babasının olağaniıstü deneyimleri vardı, vetde gelıp, gokyuzunde dolaştığından söz ederdi. Kendisi yeryuzunu fazlaca sevdiği sevdiği için olacak, bu ise hiç kalkışmamıştı. Babam kadınları çok seven bir çapkındı. Yakışıklıydı. Etkili bir ses tonuyh, kendine gore edebi bir uslupla konusmayı severdi kadınlarla. Evimizde sık sık patlayan kavgalann nedeni bu çapkınlığıydı. Ellisine yaklasmış bır aibayken, Buyükada'da yirmtö vaslardaki kızlarla sarmas dolas çektirdiği fotoğraflan annem herhalde çoktan yakmıstır. Ressamdı. Annem izin verseydi, evinde bir atöfyesi ohbiKrdi. Bir gün kırmızı tükenmez kalemle, kocaman bir kâğıda, kâğıttan hriayıp, üzerimize saldıracak canlılıkta, çok besili bir inek rtsm yapmıstt. "Hayrokt baba, bu inek de neyin nesi?" d'rye sormustum. "İnek benim" evladım, demişti. Inanılmaz bir hoşgöru sahibiydi. Nedense beni anlar, bana soygı gösterirdi. Orta Doğu Teknık Universitesi'nde mühendistik okurken, bobama, buradaki eğitimi beğenmediğimi, hocakmmın teorik konulara girmediğini, yaptıklannı neden dotayı yapmakta otduklannı anlatmadıklannı, anlatamadıklannı soyIemistim. "Peki, ne istiyonun, o zaman?" diye sonvuştu. "MiUi Eğitim Bakanlığı yurtdışına öğrenci yolluyor, sınava girip, yurtdısında felsefe okuyacoğım" demıstım. "Okuman içın her turlu fedaköriığı yapanm, meraklanma. Ne istenen onu yap" demişti. (Sonradan mühendislikteki siiri bulduğumu dusünerek, yurtdısinda felsefe okumaktan vazgeçtım.) Babam iyi bir teknisyendi. Laboratuvanna girip deney yapmayt severdi. Kİmi geceler düşümde babamı, çevresine topktnmış çocuklara, karanlıkta akıp giden dalgaları gosterip, "korkmaytn çocuklar, çarpmaz, bunlar yuksek frekanslı dakjahr, dokunun" derken göröyorum. Biz çocuklar dalgalara merak dolu korkuyla dokunurken, babam yanındaki güzel laborant hanıma göz kırpıyor. 743/» konuşuyor "Bunlann zaran gozardı edılecek gıbı degıl NASCAR ekıbınm çalıştıncılan gozlemlerıne dayanarak, suruculenn bazı durumlarda talımatlara uymadıgını, dengesız hareketler yapnklarmı, hatta yanşın sonunda baygınlık geçırdıklennı açıklıyor Baa suruculer finış çızgısını geçtıklerını bıle (ark edemryorlar" Ackland daıresel ve oval yanş pıstlennm havada gırdaplar yaratarak egzos gazı ıçerısmdekı karbon monoksıun kaçmasını engelledıgmı belırtiyor Ayrıca stock car'ın tasanrranda yapılan degısıkhkler nedenıyle, aracın ıkı onemlı ısı kaynagının yanı motor ve vıtes kufusunun surucuye daha yakın bır mesafeye yerleştrrıldıgını ve bu nedenle surucunun rahatsızlık v e n a bır sıcaklık alnnda faalıyet gosterdiguıı belırtiyor Isı ve yuksek duzeyde karbon monoksıtm motor fonksıyonlanrun kontrolunu da zorlaştırdıgıru belırten Ackland, "Bu ıkı faktor aynı anda etkılı oldugu zaman, nıhaı etkısı ıkısının toplammdan daha buyuk oluyor Bunun yanı sıra yanş stresı alundakı surucunun kalp atişlan da daha hızlı oldugu ıçın hepsı bıraraya gehnce ortaya çok tehkkeh bır tablo çıkıyor" dıyor Ackland Scotl Walker ve Brtan D m a a ıle bır lıkte 8 NASCAR surucusunu bır sımulatorde test etn. Araştırmacılar, üpık bır stock car yanşında surucunun maruz kaldıgı koşullan bırebır yarattüar Çevre sıcakhgını 50 dereceye (sanngrat) çıkartarak, kontrollu bır şeküde surucuyu karbon monoksıt bombardımanına tuttular Suruculer daha sonra yalnızca sıcaga maruz bıraküdı Kontrol yanşı 20 derece sıcaklıktakı temız havada yapüdı Bılım adamlan sonuçta, sıcakhgın, karbon rnonoksıt ue bırhkte suruculenn performansını buyuk olçude bozdugunu gordu En tehukeh hatalar vırajlarda ortaya çıkıyordu Ironık olarak suruculenn guvenhgını artırmak ıçın ahnan onlemler suruculen daha buyuk nsklerle karşı karşıya bırahyor Yanmayan kumastan yapılan gıysı, eldıvenler botlar ve kaskm ıçındela surucunun aşın ısıyla mucadele edemeyecek konumda kaldıgına dıkkat çeken Ackland, bu gıysüenn aynca cüdı surekh nemlı tutfugunu belrrtryor Araştırmayı yuruten araşnrma ekıbuıe gore en başanh surucu bu koşullardan en az etküenen surucu Ancak yıne d e en uygun çozumun araç ıçındela havayı sogutacak ve temızleyecek hafif bır cıhazın gehştınlmesı oldugu konusunda herkes hemfikır Kaynak New Scıenüst, 2 Hazıran 2001