Katalog

Havadan sudan Mlkdat Kadıoğlu Polenli hava durumu Sıcak, nemli ve sakin havalar bizi bunaltır, ama sıcak, yağışsız ve rüzgârlı havalar da pek b'yle masum değildir Böyle havalarda da, havadaki polen ve küf sporlan ile birlikte, alerji belirtileri önemli bir sayıda artabilir. Benim gibi alerjik bir bönyeye sahipseniz sıcak, yağışsız ve rüzgârlı havalarda aksırmak ve hapşırmak ile beraber şisen sinüsler, sulanan ve kasınan gözler, burun akıntısı ve kasıntısı gibi bir çok alerji veya astım semptomlanna kolayca sahip olabilirsiniz. Her bitkinin polen ürettiği dönemler yıldan yıla çok değismemekte ancak, hava fartlan her hangi bir zamanda havada bulunan polen mıktarlannı kontrol eder. Havada uçufan polenler ve küf sporlan gibi alerjik maddeler nedeniyle her sene ilkbahar ve sonbahar aylannda milyonlarca insan saman nezlesine yakalanır ve astım krizlehnde artışlar gözlenir. Diğer bir deyisle hava fartlan, saman nezlesi ve astım krizleri ile yakından iliskilidir. Bilindiği gibi, polenler bitkllerin üreme organıdır. Polenler bitkiden bitkiye birkaç şekilde taşınır. Büyüklük ve ağıriıklanna bağlı olarak da rüzgâria taşınıriar; bazen betirii bir havantn nem oranı veya hava sıcaklığı gibi uygun çevre sartlanna ihtiyaç duyarlar. Cül gibi parlak renkli çiçeklerin polenleri alerjiye neden olmazken bir çok ağaç, çimen ve yabani ot ruzgârta tasınabilen alerjik polenleri üretir. Kavak ağaçlannın havada süzülen pamuksu polenleri bir kenara bırakılırsa ortalama bir polen insan saçının kalınlığından çok daha küçüktür. llkbahann sonunda ve yazın basında ise daha çok çimen ve otlar alerjiye neden olmaktadır. Kazayağı, yabani kadife çiçeği, devedikeni, delice gibi otlann da yaz ve sonbahar aylannın sonunda saman nezlesine neden olduğu bilinmektedir. Bizlm daha çok kavak ağaçlannın havada uçusan beyaz tuylü polenleri dikkatimizi çeker. Fakat ilkbaharda mevsimin alerjik burun nezlesine, kavak ağacı ile birlikte poknlerini çplak gözk göremediğimiz karaağaç, meşe, sedir, hus, ceviz, isfendan, çınar ağaçhn da neden olabilir. Bunun için kavak ağaçlannı kesmek gerçekte bir çözum değildir. Alerjik bünyeli kisilerin, bir yerden baska bir yere tasınması alerji belirtilerinin azalmasını sağlayabilmektedir ancak çoğu kez tam bir çözüm olmadığı için tavsiye edilmemektedir. Yine de bu tür kisiler bulunduğu yerdeki, veya bir yerden baska bir yere gitmeden önce gideceği yerdeki polen durumunu da günü günune bilmek isterier. Bunun için, ömeğin ABD'de, meteoroloji bültenlerindeki polen raporlannı izlerler. Diğer bir deyisle, bu konuda uzman bir doktora basvurmak ve hava tahminkri ile beraber "polen raporian'"nı da takip etmek gerekmektedir. Amerikan Alerji, Astım Aerohjikallerjen ve Immünoloji Akademisinin (AAAAI) Ulusal Alerji Bürosu, çalısanlannın hepsi gonullulerden olusan, 65 polen gozlem istasyonuna sahiptir. Bu istasyonlar günlük polen ve spor sayılannı medya kuruluslanna vererek alerji hastalanna bir vakıf anlayışı ile hizmet vermektedir (www.aaaai.org/nab/). Böylece AAAAI ve antihistaminik vb. turdeki ilaçlan ureten bazı ilaç firmahn, 100 Amerikan şehri için günlük polen tahminlerini halka ulastırmaktodır (www.allegra.com/pollen.html). Türkiye'de ABD'de ve Avrupa'da olduğu gibi polen sayım istasyonu veya istasyonlan var mı? Varsa bu bilgilerin ulkemizde de astım hastalığının teshisi, tedavisi ve alerjik salgınlann kontrolü için halka indirilmesi gerekmektedir. AAAAI'ye gore, doktorunuzun tavsiyeleri ile birlikte, alerji döneminde şu noktalara da mümkünse uymakta fayda var. • Basınızı her aksam yıkayın • Kuruması için elbiselerinizi dışan asmaytn • Özellikle geceleyin pencerelerinizi kapalı tutun • Seyahat ederken otomobılin camlannı kapalı tutun • Dısardan geldikten sonra elbiselerinizi değiştirin • Çıkarttığınız elbiseleri uyuduğunuz yere koymayın • Poknlerin havda en fazla sayıda olduğu sabah 510 saatleri arasındo içeride kalmaya çalışın • Polenlerin havada en fazla sayıda olduğu yüksek nemli veya rüzgârlı havalarda içeride kalmaya çalısın • Poknlerin en fazla olduğu dönemde yıllık izninizi alıp polenlerin az olduğu bir yere tatile gitmeye çalısın. İnsan sağlığına çok önem verilen ulkekrde hava durumu programlannda sadece termometrenin olçtuğu düsük ve yüksek sıcaklıklar okunmaz. Ömeğin ABD'dekı hava durumu programlannda gerektiğinde, hava kiriiliği, hissedikn sıcaklık, ozon ve güneste yanma indeksleri ile biriikte ruzgör soğuğu ve polen raporiarı hakkında da kasaba televizyonlarından bıle halka bilgiler sunulmaktadır (www.epa.gov/airnow/). Evet, Türkiye'de polen ölçen var mı? Yoksa neden yok? kadioglu@ltu.edu.tr 738/18 Küresel ısınma: 100 yıl önce, 100 yıl sonra Bundan yüzyıl sonra küresel ısınma ne gibi felaketlere yol açacak? Bilim tarihçisi ve yazar Angela Eiss 100 yıl sonrası için bir felaket senaryosu çiziyor. Eiss'e göre atmosferin açık bir kanalizasyonmuş gibi kullanılması sonucu ortaya çıkacak felaketler bugünden önlem alındığı takdirde önlenebilecek. N«w ScientistBiliın «damlan bir ortak eytem pluu dahilinde haraket edillzM kfimal ısınma aomnaBHB çözümlenece$lııl mnut ediyor. Bn konnda M dttıtotiyoı»ıınox? Angela EiuBilım adamlannm anlamamakta ısrar ettıklen bir nokta var O da küresel ısınmamn bir noktadan sonra kontroldan çıkacağı 2001 yılında gerçekleştırüen "Ikhm Değısıklıklen uzenne Hukumetlerarası Panel" notlannda, ınsanlann ikhmlen değistrdığıne ve bu durumun gıderek kotuleşeceğme dıkkat çekaldı Raporlar, fosıl yakıt tuketirm sonucu ortaya çıkan karbon dıoksıdın dunyayı ısıtnğını ve herhangı bir onlem alınmadıgı takdirde bu gidisaün doğal felaketlere yol açacağını gostenyordu Ancak o yıllarda umut vencı sınyaller vardı O aşamada ıkhmler duşunuldugu kadar dramatık bir degısıklige henuz ugramamıstı Sıcaklık karada az mıktarda artmasına karşın uydudan yapılan olçumlere gore "serbest troposfer" denüen ust kısımlarda sıcaldıkta kayda deger bir art$ soz konusu degıldı insan katkısıyla ıklımlenn degıştıgı konusuna soguk bakan şupheciler, serbest troposferdekı bu duruma dayanarak ıklım degısıkhgı ıddıasını tumuyle reddetuler. Ancak serbest troposfer konusu bana gore geregınden fazla onemsenıyor Sıze nedenlennı anlatayım Tek basına CO2 ıklım degısikügıne yol açamaz Modellerde ongorulen ısınma, su buhan üe ılgıh gen besleme (feedback) olgusundan kaynaklanmaktadır Modellenn dogru çıkması ve gen beslemenın gerçekleşmesı için serbest troposferın ısınması gerekırdı Gen besleme, daha sıcak atmosfenn okyanuslardan daha fazla su buhan tutması sonucu oluşur Su, kendı basına son derece guçlu bir sera gazı olduğu için CC^'nın etlasını katlayarak arünr Ancak serbest troposfer ısınmaz ıse daha fazla su tutmaz ve gen besleme tetiklenmez Modellere gore geri beslemenın varhgı buyuk fark yaraür Gen besleme olduğu zaman, modeller bir yuzyüda 6 derecelık bir aruş ongorur Gen besleme olmadığı zaman, atmosferdeki CO2 mıktan ıkıye katlansa bıle hemen hemen hıçbır degışıkhk olmaz NSBiı ton yflzyılda 6 dareceden fula bir •rtif yasadık. Banaıı nedeni nedlr? BE Bıhm adamlan 21 Yuzyıl'ın ılk gunlennde troposfenk ısınmayı neym maskeledıgını hala merak edıyor Bumaskenın ne olduormanlar gu bur yana, maskeleme olayı uzun surmedı 30'yuyıllann ortalannda balon deneylen troposferde su buharının arttıgını ortaya çıkartü ve ongorulen gen besleme olgusu kendını hissettırmeye başladı Aynca, birkaç yıl ıçınde yüksek bu Tehlike altındaki 10bkıy4<tnaı) w Kuzty lUm nopllıal IkUm