Katalog

Meme kanserinde risk faktörleri K Ayfer Haydaroğlu* adınlarda en sık rastlanüan kanser turu olan meme kansen her yıl dunyada yaklaşık 1 mılyon kadında teşhıs edümektedır Her 10 kadından bın yaşamı boyunca meme kansen ıle karşüaşma olasüıgına sahıpnr Meme kansen 30 yaşından once nadır gorulmekte menopoza kadar gorulme sıklıgı artmakta menopozda hafif bır azalma sonrası menopoz sonrası donemde surekb arüş gostermektedır Sek sen yaşın uzennde heı 9 kadından bırınde meme kanserı rıskı vardır Meme kansen sıklıgı ulkelere gore farklılık gostermektedır Ornegın ABD ve Kanada'da yıi2±>ınde 80 90 oranında rastlanırken Japonya'da bu sayı yuzbınde 1218 cıvanndadır Insanlarda meme kanserının nedenı tam olarak büınmemektedır Genetık çevresel hormonal sosyobıyolojık ve psıkolojık etkenlenn meme kansen oluşumunda ıol aldıgı ka bul edılmekle bırlıkte meme kanserlı kadınlarm % 70'ı bu nsk faktorlennı taşımamaktadır Genye kalan % 30 undab nsk faktorlennın çogu da onlenebılır degüdır Ancak bunların bıhnmesı meme kansennın daha cıddı taranmasına ve dolayı sıyla erken tanrya yol açacakür Her 10 meme kanserlı kadından 9'u erken tanı ıle hayatını kurtarabılır Bu nedenle nsk faktoru taşıyan kadınlar bunu bılmelı meme kontrollerını daha tı tız yapürmalıdır Mevcnt riak faktörlerlni 4 grupta inceleyebillriz. I Geneük etkenler II Hormonal etkenleı m Çevresel etkenler IV. Memenın ıyı huylu lezyonlan âdeün her bır yü gecıkmesı ıle meme kansen rıskının % 20 azaldıgı kabul edüır Ilk âdeü 12 yaştan once başlayanlarda 13 yaştan sonra başlayanlara gore nsk 4 mıslı fazladır Menopoz yaşı yukseldıkçe meme kansen n s h art maktadır Menopoza 55 yaş uzerı gırenlerde 45 yaş altında gırenlere gore nsk 2 kat fazladır Yumurtalıklan alınan ya da ya pay menopoz oluşturulan kadınlarm meme kansen ııskı aza lırken yapay menopoz 50 yaş tan sonra oluşturulmus ıse ya da tek taraflı yumurtalık ve rahım çıkanlması yapılmış ıse nsk azalücı bu etkı goıulme mektedır Aknf adet donemı 40 yıl olanlarda 30 yü olanlara gore nsk 2 mıslı fazladtr tlk dogum yaşı 30'un uzerınde olan bır kadında meme kansen nskı ük dogu munu 20 yaşından once yapan bır kadına gore 4 mıslı hıç dogurmamışlarda ıse 2 mıslı fazla ortdya çıkmaktadır Doğnm sayısında artif ve uzun emzlrmenin meme kansen rıskmde azalmaya yol açtıgı ıstatıstıksel olarak kanıtlanmışür Emzırme aktıf yumurtlama donemını azaltması bakımından koruyucu etkısı oluşturmaktadır Ozel lıkle menopoz oncesı donemde yakalanan meme kanserleımde uzun emzırme suresının meme kansen rıskını azaltügı gostenlmısür Emzımıe suresı 4 12 ay surerse % 11 2 yüdan fazla surerse % 256 meme kansen nskı azaldıgı rapor edılmışnr IGENETİK ETKENLER Aileael Yatkuüık: Meme kansenne aılesel yatkınlık ılk olarak 1896'da Paul Broca taranndan kendı eşının aılesınde 24 kadının 10'unda meme kansen ortaya çıkışıyla ılerı surulmuş bu raporu benzer bırçok yayın ızlemısür Aılesınde me me kansen olanlarda meme kansen rıskının arttıgı bugun ıçın arük kabul edılmektedır Meme kanserlı bır kadının akrabala nna yukledıgı meme kansen rıskı şoyledır Aılesel yaüonlıgı olanlarda meme kansen daha erken yaşta ortaya çıkar ve çıft taraflı olma egılımındedır Hastalıgın erken ortaya çüaşı ozellıkle annesrade meme kansen olanlarda belırgındtr Genetik mutasyonlar: Aılesel yatkınlık oykusu olan lann uçte bııı 17 kıomozomdakı BRCA1 genının mutasyonu ıle ılgüıdır Her 200 kadından bınnde BCRA 1 genı degışıme ugramıştır Degışıme ugrayan BCRA 1 genı taşıyanlarda 70 Meme Kanserli Kadın (MKK) RoiatifRisk Annesınde , 8.8 ( Kızkardeşınde ' "* • *'' 2T" Kızmda 46 Menopoz sonrası MKK'nın akrabalannda Yok Menopoz oncesı MKK nın akrabalannda 31 Çıft taraflı MKK nın akrabalannda 50 Menopoz oncesı ve çıft taraflı MKK 90 yılda meme kansen nskı % 85'dır Meme ve yumurtalık kanserlerı ıle ılgüı olan bu gen 30 yaşın altında meme kansenne yakalananlann % 33'unde, 40 45 yaşlan arasında % 13'unde 80 yaş ve uzennde ıse % 1 'ınde bulunur Onuçuncu kromo ?omda yerleşen BRCA2 genl ıse hastalıgın erken ortaya çı kışında ve çıft taraflı gorulmesınde rol oynar BRCA2 genı taşıyanlarda meme kansen nskı % 87 dolayındadır ve yumurta lık kansen nskı ıle üıskısı yoktur Ayrıca bazı kalıtımsal sendromlann varlıgında meme kansen gorulme sıkhgının arttgı bılınmektedır Aılesınde kalıtımsal meme ve yumurtalık kanserı bırkktelıgı ya da meme beyın ve yıımuşak doku sarkomu bırlıktelıgı gıbı kalıtımsal sendromlan olanlar çok dıkkaüı ol malıdulaı Dif andan alınan hormonlar: Dogum kontrol haplan: Kullanım yaşı ve suresıne baglı olarak meme kansen rıskını kuçuk bır oranda arürdıgı bazı çalışmalarda gostenlırken bazüannda aksı bulunmuş meme kanserlen üe ılışka tam açıklıga kavuşamamıştır Genel olarak, aılesınde meme kansen olanlarda ve ıyı huylu meme hastalıklan bulunanlarda 35 yaşın altında 8 yüdan uzun sure doğuın kontrol hapı kullanımı onerümemektedır Östrojen hormonu yerlne koyma tedavisi: Ostro jenler meme dokusundakı noımal ve neoplasuk hucrelerın buyumesını uyanrlar Tumor hucrelen uzenne dırekt etkı üe mıtojenık buyume faktorlennın salglanmasına neden olurlaı Menopoz sonrası donemde uzun sureh ostrojen hormonu kullanımı meme kansen nskını kuçuk bır oranda artirmaktadır Ancak aksını bulan çalışmalar da vardır ve bu yuzden kanser yapıcı etkısı hâlâ tarüşmalıdır Ostrojen hormonunu 15 yüdan fazla kullananlarda nsk 1 3 ıken aüesel yatkınlıgı olanlarda nsk 3 4 e çıkar Beş yü sure üe ostrojen kullananlarda nsk 1 1 oldu gu ıçın praük olarak nsk taşımadıgı kabul edümekte ancak yuksek nsklı kadınlar da ostrojen yerıne koyma tedavısı onerümemektedır rak bulunmuştur Hollandada 62573 kadm uzennde yapüan çalışmada gunde 30 gm ve uzerı alkol alanlarda rolatıf nsk 1 3 olarak bulunmuştur Alkolun meme kansen rıskını artüncı et kısının mekanızmasını araşüran bır çalışmada gunde 12 gr alkol alımının menopoz oncesı kadınlarda total ostrojen duzeyı nı arürdıgını gostermışlerdır Vitaminler: A vıtamınının ıçınde bulundugu karotenoıdler antoksıdan ozellüdere sahıp ol duklanndan DNA hasanna yol açan radıkallere karşı hucresel savunmayı ârti rabıhrle Aynca A vıtamını hucre farklılaşmasında duzenleyıcı (regulator) olarak rol aldıgı ıçın hucrelerın kanserleşmeye degışımını (malıgn transformasyonu) onleyebüır lyonizan radyasyon: Hıroşıma ve Na gazakıde atom bombası sonrası rad yasyona maruz kalan kadınlarda 2 4 mıslı meme kansen gonümuştur Hüdreth çocuklugunda radyoterapr uygu lanmış 1201 kadında meme kansen oluşma nskını bu kadınlarm radyasyon almamış hz kardeşlerı üe karşüaşüra rak araştırmıştır Yırmısekız yühk sessız bır donemden sonra meme kanserı ns kının 3 6 kat arttıgını rapor etmıştır Çocukluk çagmda hodgkıns nedenıyle radyoterapı goren kadınlarda meme kansen nskı fazla, oldugu ıçın 20 yaşından sonra mamografik kontrolden geçırümelıdır Fiziksel aktivlte: Agır fızıksel aktıvıtenın adet gorme yı gecüctırecegı ve dolayısıyla meme kansen rıskını duşurecegı one surulmektedır Bale yapan kızlar ıncelendıgınde or talama âdet baslama yaşının 15 4 kontrol grubunun ıse 12 5 oldugu bulunmuştur Yuksek nsk taşıyan kız çocuklannda zorlu fiziksel aktvıte gerektıren spor bale gıbı etkınlıkler yararlı olacaktır Adolesan ve erışkm donemde de yapüan egzersızlerın meme kanserı rıskı uzerıne etkısını araşüran bır çalışma da egzersızın 40 yaşın alündakı kadınlarda rıskı azaltücp gos terümış ve haftada 4 saat veya daha fazla egzersız yapan ka dınlarda yapamayanlara gore meme kansen rıskının % 60 da ha az oldugu bıldınlmışür IV MEMENİN İYİ HUYLU LEZYONLARI Memenın selım lezyonları ıyı huylu fumoral degışıklık gosteren gostermeyen ve aüpık hıperplazüc degışüdüder gosterenler olarak 3 grupta ıncelenebüır Iyı huylu tumoral degışüdüderde (sklerozıs adenozıs papüloma) rolatü nsk 1 9 aüpık hıperplazı saptananlarda 13 4 4'tur Aüesel yatkınhk oy kusu olan aüpık hıperplazüerde ıse rolanf nsk 8 9a çıkar Aı lesel yatkınlıgı olanlar memenın selım lezyonlannda çok dıkkatlı ızlenmelıdır Risk derecelerine göre meme kanseri risk faktörleri: Yuksek risk: Rolatlf Risk 4.0 • Ilerı yaş • Geçırılmıs meme kansen • Geneük yat kmlık • Bıopsı üe saptanmıs aüpüc hıperplazı Orta risk: Rolatif Risk 24.0 • Yuksek sosyoekonomüc durum • Obesıte • Bınncı derecede akraba MK • Geçırümış yumurtaük ve rahım kansen • Memenın radyasyona maruz kalması • ük gebehk yaşı > 30 • Hıç dogum yapmama Dttfttk risk: Rölatif Risk 1.11.9 • Alkol alımı • Ilk adet yaşı > 12 • Son adet yaşı > 55 Tartısmalı riskler • Dogum kontrol hapı kullanımı • Ostrojen yenne koy ma tedavısı III ÇEVRESEL ETKENLER: Beslenme: Yagdan zengın beslenme meme kanserı nskını artırır Gunluk yag ahmının toplam kalorının % 27 sını geçmemesı onerümışnr Lıften zengın beslenme safradan do kulen ostrojenlerm gen emüımını onledıgı ıçın meme kansen rıskını azaltır Boy ve kilo: Menopoz oncesı donemde duşuk küo üe menopoz sonrası donemde yuksek küonun meme kansen rıskını arttırdıgı üerı surulmektedır De Waard 7259 menopoz sonrası kadında yapügı değerlendırmede boydakı 15 cm artışın meme kansen rıskını 2 mıslı arttırdıgını büdırmıştır Me nopoz oncesı kadınlarda ıse meme kansen üe boy arasında ılışkı bulunamamıştır Alkol: Yapüan çeşıtlı olgu kontrol üe üenye donuk çalışmalar alkol alımının meme kanserı olasüıgını arürdıgına ışaret etmektedırler On üa olgu kontrol çalışmasının değerlendı nldıgı meta analızde gunde 12 gm alkol alan kadıîüSrda me me kanserı nskı 1 4 gunde 24 gm alkol alanlarda ıse 1 7 ola II HORMONAL ETKENLER: Meme hormonlann kontrolunde gelışen bır organ oldugu ıçın meme kansen oluşumunda ıç (endojen) ve dış (ekso jen) hormonlann etkısı olabüecegı duşunulmektedır Üremeye iliskin etkenler: tlk âdet yaşının erken olmasının meme kanaen gelısı^ mındc bu nsk faktoru oldugu gosterümışür Genel olarak ılk 738/10 Kaynaklar: I tokmDM UaraE MuırCS IntJCancer41 184 196 1988 2 Henderaon IC Can cer supplement l\ (6) 2127 40 1B91 3 Fulrenl PA Uu 0 Shattuck Edıens D ve ark Saence266 120 122 1994 4 VVoosterR NeuhausenSL Manglonjveark Saence265 2088 2090 1994 S Brınlon LA HoovrrR rHumenıir BrJCancer 47 757 762 1983 6 DcVVaardrBaandera vanHalewıjııLA lııtJC diıcpı 14 1S3 158 1974 7 LondonST CodıtzOA StampferMJveark JAMA262 2853 2587 1989 8 ReıchmanME JuddJTLons cope C ve ark. JNC1 85 ;22 736 199J 9 Shımiiu Y Kalo H Schull W] Radıat Rea 121 141 1990 10 HıldrethNG ShoreRE DvorctskyPM NEnglMed321 1281 1?84 1989 II BemlemUHendereonaE Hanısdı R ve ark [NCI 86 1401 1407 1W4 • Prof Dr Ege Uruversıtesı Kanserle Savaş Araştırma ve Uygulama Merkezı Mudunı