Katalog

lyon çaquşması sonrası parçacMar zıkçiler bu deney sırasında altın atom çekirdeklerini 3,9 km uzunlugunda bir parç a cık hızlandıncısında ışık hızına yakın bir süratie çarpıştirdüar. Minik madde kütledklerinde bir bifyon (10 üstü 12) derecenin üzerinde bir sıcakhk oluştu. Araştirmacüar aslında evrenin ilk patiamadan sonraki mityonda bir saniye içerisindeki Ouark ve gluonlardan oluşan ilk durumunu kanıtiamaya çalışmışlardı. Ne var ki ellerindeki ölçüm aletieriyle bunu şımdıye dek gerçekleştirememişlerdi. Araşnrmacüar şimdi elde ettikleri sonuçla OuarkGluonPlazma'sını yakalamayı umuyorlar. Kalifomiya Üniversitesi tarabndan gerçekleştirilen, ancak sonuçlan henüz yayımlanmamış bir araşürma havadaki dumanla sis kanşmvnm küçük çocuklarda astım hastahğına yol açtığını ortaya koyuyor. Elde edilen bulgular daha önce kuşku duyulan, ancak kanıtlanmamış böylesi bt ihntiyi doğruluyor. Son on yüdır yapüan aıaştırmalar çocuklarda astım ile ozon arasmda bir bağlanti olduğunu gösteriyordu. Gelgeleüm, bireyin karşı karşıya kaldığı ozon miktan ölçülemediğınden, ozonun astım hastahğına yol açtığı kanıtlanamadı. Bu soruna bir çözüm getırmek amacıyla, Kalifomiya Ünıversıtesı'nden bir ekip yavru "rhesus" maymunlan üzerinde bir dizi deney uyguladı. Bir grup maymunun soluduğu havaya ozon eklendi. Ütinci grubun so luduğu havaya, evlerdeki tozun bir büeşkesi olan ve astım nöbetlcrinin en yaygm nedenlerinden biri sayılan, alerjıye yol açan toz keneleri katıldı. Üçüncü grup hem ozon, hem de kene tozlu havayı solumakzorunda kahrken, döıdüncü bir grup temiz havayı soludu. Gergek dünyanvzla bir benzerlik sağlanması amacıyla, maymunlann soluduklan kirli havanın içindeb ozon mıktannda zaman zaman değişiklik yapıldı. Çevre Koruka Örgütü'nün LosAngeles'teki ozon düzeylenyle ilgılı kayıüar temel ahnarak, maymunlann beş gün ozonlu, ardından dokuz gün ozonsuz hava solumalan sağlandı. Ozon yogunluğu mılyonda 0,5parçacıkıdi. Bu oran Kalifomiya için oldukça yüksek, Meksika için ortalamaya yakm bir değerdi. Uygulamadan beş ay sonra ozon soluyan maymunlarda sınırda asümı olan çocuklardakmi andıran belirtilere rastlandı. Bunlarm akcığer ışlevlennde bir azalma olduğu, alerjik toz kenelenyle karşı karşıya kaldıklannda hınltıh soluduklan görüldü. Sürekh hem ozonlu, hem de keneli havayı soluyan maymunlarda astım nöbetlerini andıran çok daha dddi belirtilere rastlandı. Ozon soluyan her iki grup maymunun akciğerlerinde astımh insanlarda görülen türde bozukluklara tanık olundu. Ciğerlere giren havayı denetleyen kastaki aşın etkinlik ve her zamankınden daha fazla mıktarda mukoza üretimi hava yollannda bir ükanmaya neden oldu. Ciğerleri serbest radikallerden koruyan bir kimyasal olan glutation düzeyinde belirgin bir düşüş meydana geldi. Bu da, maymunlann akciğerlerinde daha başka bozukluklar meydana gelme ristni artürdı. Ozonun yetişkin maymunlarda yaratüğı etkinin bu denli yoğun olmadığı daha önce kanıtlandığmdan, bunun özelhkle ciğerlenn gelişuği yaşamın ilk evrelerinde çok daha tehkkeli olduğuna inanıhyor. Ciğerlerin gelişimi maymun ve insanda hemen hemen aynı olduğundan, bu araşürma isli puslu ortamlarda yetişen kü çük çocuklarda solunum sorunlannm neden daha yaygm görüldüğü sorusuna bir açıklama getirebılir. OZON VE ASTIM Kambur balina neden daha iyi yüzüyor? Kambur balinalar ve gemiler arasmda ne gibi ortak özellikler vardır? Bunlar şimdilik çok fazla olmasa da bunun zamanla degisebüeceği söylenebılir. Iki Ameri daydüar. Ruhr Üniversitesi'nden Markus Hausmann deney andıran küçük uzantılar aracılıgıyla bitki yaprak ya da dallanna vurarak tepki verirler. Titreşimler dişi örümcege ulastiğında, örümcek bu sinyale yanıt verir. Örümcekteki feromonun varlıgını saptayan Braunschweig Teknik Ünıversıtesı'nden Stefan Schulz "Erkekle dişi bırbirlerinı bu titreşimlerle bulurlar," diyor. Feromonun belirlenmesi sürecinde Viyana Üniversitesi Hayvanbilim Enstitusu'ndcn tropikal örümcekler konusunda uzman olan Harald Tichy üe birlikte çalısan Schulz dişi örümcekleri karbon dioksitle uyutarak onlan yapışkan şeritlerle olduklan yere tutturdu. Ardından bir makine aracılıgıyla örümcegin agını bir makarayasardı. Erkek ve dişilerin salgüadıklan ağın kimyasal çözümlenmesi sonucunda yalnızca dışüere özgü kimyasal büeşkeler belirlendi. Her bir büeşke erkegin ayagına sıvandı. Sonunda, erkek örümcegin dişi bulmuş gibi tepki gostermesinen eden olan bir kimyasal bulundu. Schulz'un "küpüür" adını verdıgi ve dimetil sitrat içeren bu kimyasaa dogada daha önce hiç rastlanmamış oldugu görüldü. 1993'te Schulz minik para örümceginden öteki tek örümcek feromonunu belirledi. Ne var ki, tüm örümceklerin feromon ureti'p üretmedikleri henüz bilinmiyor. Yetkililer orümcek feromonuiun daha kapsamh bir biçimde araştırılması gerektigine, bu araştırmadan elde edilen bulgularm örümceklerin davranışlannın denetlenebilecegi olasüıgını gozler önüne serdigine, böylece haşerelerin yok edilmesine orumceklerden yararlanılabüecegine dikkat çekiyor. kah araşurmacıya göre balinanın başmda ve yuzgeçlerinde bulunan doğal çıkıntılar su devinimini düzeltmekte. Araştirmacılar Phillp Watts ve Frank Fish, bu sonuca, yüzgeçlerdeki "çıkınti etkisini" tasarladıktan sonra ulaşttlar. Bu çıkıntılar akıntının direndni düşürürken, kaldırma kuvvetini artinyor oysa bunlar normalde aynı anda ortaya çıkmayan oluşumlardır. Tum yüzgeç yerine sadece yüzgecin belirli yerlerinde basınç oluştugunu açıklayan araştirmacılar, çıkınti etkisinin ilerde gemi ve uçaklarda kullanılabilecegini umuyorlar. ler sırasında kadınlar daki hormon sevıyesinı ölçtü. Regl döneminde erkeklik hormonu Testosteron yükselerek konumlama yetisını arttinyor t^vmmmı^^*. * du, "Bu etki örnegin kadın pilotlarda kendini gösterebilir" diyor Hausmann. Araştirma sonucuna göre normal günlerde düşük olan testosteron seviyesi regl döneminde yapüan düzenli ahşurmalarla hafifçe yükselmekte. Regl döneminde testosteron seviyesi yükseliyor Birçok kadın regl döneminde ortaya çıkan sancılar nedeniyle kendisini hasta hisseder. Alman ve Hollandalı araştirmacılar şimdi bu dönemin olumlu bir yonünu keşfettiler. Kadınlar regl günlerinde diger zamanlara göre daha iyi konumlayabüıyorlar. Bihm adamlan bunu saptamak için 2040 yaşlan arasındaki kadınlara konumlama görevleri verdüer. Denekler daha önce gördükleri üçboyutlu objelerı faıklı konumlarda da taramak zorun Ürkek, tuylu ve kocaman olabilirler, ama alışüagelmişin dışında bir tür orümcek var ki, eşıni agına düşürmekte asla zorlanmıyor Peki, ya gizi? Kokusu. Kosta Rikada yaşayan "Cupiennius salei" adı verilen dişi gezgin örümcekler erkeklerin ilgisini çekmek amacıyla feromonlardan yararlanıyorlar. Başka örümceklerin de aynı yontemden yararlanmalan durumunda, söz konusu kimyasallar zararh örümceklerin tuzaga düşürülmesine, ya da haşerelerle beslenen orümcek türlerinin tanm alanlanna akın etmelerine yardımcı olabilirler. Uzmanlar bu tür örümceklerin feromondan yararlanan yalnızca ikinci bir türü olduğuna, büyük avcı örümcek türünün ise ilki olduğuna dikkat çekiyorlar. Alman kımya uzmanlan dişi örümceklerin gıttikleri her yerde kokulu bir ağ bıraktiklanna tanık oldular. Kokuyu alan erkek örümcekler yuzlerındeki parmagı Baştan ç çıkarıcı ş k örümcek Sayfa haberleri: Nilgün Ozbaşaran DedeRita Urgan 734/7