Katalog

Merkür geri giderse ne olur? Ya da şeytan bunun neresinde? £ ocukluğumdan berı, dıyekrn 50 yıl^ dır karşıma çıktıkça gazete ve der¥ gılerın ' yıldız falı koşelermı spo runa okurum Bu sure ıçınde topu topu bır kez tuttu' Kırk yü kadar onceydı (ben? kırk yüın sozunu edıyorum, demek o 1 kadar yaşlandım ) uruversıte ıkıncı sıruftay dım Milliyet te* bır gun kendı ' falımı' okudum 'Uzun zamandır gormedıgınız bır yakınızdan dgınç bır haber alacaksıruz" dıyordu Tabıı kı her zamankı gıbı hemen aklımdan çıktı Ama akşama kadar' Akşam halamı gordum Izmır'den yeru gelmıştı Bebeklıgım çocuklugumun bırhkte geçtığı bır kuzırumın bebeğı olmuşi On yüdır goruşmemıstık hattâ evlendıgını bıle duymamışum Ç raze eden ıse Iskendenyeh Claudıus Ptolemeaus/Batlamyus'un Arapça çevınsıyle Almagest (Ulu) dıye anılan Megale/Magısü syntaxıs tes astronomıas adh kıtabıydı Orta çagın ortalannda Thomas Aquınas'ın antık çagın doga felsefesını MusevıHnsuyan fel sefesıyle bağdaştırma çabasının sonucu Almagestvn ozu de kanonık (yanı şer'ı) ılkeler arasınagırdı Kopernıkus'a gehnce, o bu çemberler sılsılesını ve gerı gıtmelen vb çok karmaşık bulup, kendısınden sonra gelen Kepler gıbı 'Tann evrenı bu denlı karmaşık yaratamaz" duşuncesmden gıderek durumu "Tanrının goruşune daha uygun" hale getırmeye uğraşü Sonunda çareyı merkeze guneşı alıp dunyaya uçuncu sırayı ve de eksenı çevresınde ek bır donme vermekte buldu Boylece de tum 'gen gıtmeler" yok oldu (ancak bunlan gormemek ıçın gıdıp guneşten bakmak gerekır, dunyadan bakınca hâlâ boyle "gorunur")i Sonrası malum Kepler Newton, Eınstem çızgısınde evrenın "gorunen" yapısı anlaşıhrken, fizık yasalanna bunlardan gelen cesaretle yaklaşan Maxwell, Planck, gene Eınsteın, Rutherford, Bohr, Schrodınger, Heısenberg, Dırac ve 20 yuzyüın dığer ılen gelen fizıkçüen maddenın gorunmeyen yapısını oylesıne ıyı anlamaya başladılar Eğer bu kısıler olmasaydı gazeteler hâlâ Gutenberg'ınkınden çok ılen olmayan, çok çok su ya da buhar gucuyle çalışan duzeneklerle basüacak, yazarlar mekanık yazı makınesınden otesıne sahıp olamayacaklar, koşe yazanmızrn "ters gıttıgını" yazdıgı sureçlerden hıç bınsmsn ıse gerçekleşmesıne olanak olmayacakti Uzun sozun lasası Merkurun gen gıdıp gıtmemesı sadece ona nereden baktığımıza bağh Guneşten bakarsanız hep Dunya üe aynı yonde gıder, ama Dunyadan bakmayı surdurur ve bunu Kopemıkus oncesı ve çağ cılı "resmî" goruşte olduğu gıbı "yegâne mumkun durum" sayarsanız arada bır gen de gıttığını gorecek ve "ozel anlamlar" yukleyeceksınız Sıradan ınsanlann, yazgılannı merak ettıklerı ıçın "Merkurun gen gıtmesınde ozel anlam" arayıp boylesı safsatalara ınanmalannı bıraz anlryorum ama ulkenın en çok satan gazetesmde bır koşe tutan ve emınım 'kalıteh" okullarda ogrenım gormuş bır yazann bıhmsellıkte "gen gıtmeyı" manfet saymasını anlamak olanaksız R OmurAkyuz, Bogazıçı Unıversıtesı O gunlerde eve cıddıyeünden dolayı Cumhunyet gehr, ben de spor sayfası daha doyurucu oldugundan Mılhyet alırdım, Cetm Altan ıle de bu bahaneyle tanısum Bugun hâlâ bundan gelen alışkanhkia gazetelen okumaya son sayfasından başlanm Hissedilen sıcaklık ve termal konfor I Hepsı bu kadar 1 Tabıı b bunun benı astrolojı hayranı yapmadıgı meslegımden bellı Ama bu arada, hele renklı resımlı, sesh goruntulu "medya ortamlan" çogalınca yalnız basıt yıldız fallan degıl her turlu parabılım aldı yurudu, sıradan ınsanlar nedense astrolojı vb gıbı pdrabıhmlen bılımden onde tutuyor Oysa bu ortamlardd cıddî bılım bunlann ondabırı kadar yer bulsa, herhalde CBT'de tekrar tekrar yayımlanan dunya yayın sıralamasındakı yerımız en az sekızon basamak, belkı de daha çok yukselır 4 Şubat 2001, Httrriyet'ın Pazar ekı, sayfa 23 "Yasemınce" koşesının konu baslıgı "Gen Gıden Merkur" Yazının tumu Merkurun "gen gıtmesının" ne gıbı 'hayırsız' ıslere yol açtıgı (?') anlatüıyor Acep koşerun yazan lısede astronomı okudu mu okumadı mı? Ya fizık? Işte tum sorun bu Emınım kı astronomı ya da fizık okumadıysa bıle Kopemıkus ve Gahleo nun adlannı duymuş, hatta Papa ıle duştugu ters durumda Ganleo'dan yanadır tavn, belkı de Brecht'ın Galıleo'sunu gozlerı yaşararak ızlemışur Işte bu buyuk bır çehşkı1 Modern bılımın doguşunu sımgeleyen donum noktalanndan belkı bınncısı Kopernıkus devnmıdır Bınlerce yıl gok cısımlennın harekeünı bır sıstem çerçevesıne sokmak ısteyen filozoflar (eskı çağlann fen büımcılerı de sayüırlar) ıçın tum evrenın merkezı olarak Dunyayı gormeken temel ılke ve cember en mukemmel yorunge ıdı Bu ılkeler çerçevesınde ıse gezegenlerden bırısı arada bır dolanma yonunu geçıcı olarak tersıne çevırdıgınde buna şaşırdılar ve "retrograd/gen dogru" hareket dedıler Bunu gıdermek ıçın ıse çember ustune çember ustune çember ekleyerek tum gozledıklerı gezegenlerı, ay ve guneşı dunyanrn çevresınde 81 çembere yerleşürdıler Omegın Merkurun ük ıkı çembennı ele alahm (deferent ve epısıkl) Bırıncısı, ana yorunge ıkıncının merkezını taşıyor Merkez hep bellı, yanı "beklenen" yonde dolanırken, Merkur ıkıncı çembenn ustunde dolanıyor, bu dolanmanın yarısında merkezle aynı yonde yansında ıse zıt yonde gıdecek ve "gen gıdışin" açıklamasını yapacak Bunu en ıyı orga nsanda 'termal konfor ütreme, terleme derı veya ıç organlara doğru kan aJarrandakı deıjışmeler ve kassal etkın Ukler olmaksızın vucudun ortam koşullannı ne sıcak ne de soguk hıssetügı durumda gerçekleşır Dığer bır deyışle termoregulasyon (ısı duzenleme) mekanızmalan termal konfor ko şullannda en az duzeyde çalışır Sakın durum da bır ınsanda ureulen ve kaybedılen ısı mıktarlan arasındakı ılışkı en basıt olarak' ME±C±R=±S şekhnde formule edılebüır M: Vucutta metabolızmayla uretılen ısı, E: Vu cuttan evaporasyonla (su buhanyla) ısı kaybı C: Konduksıyon ve Konveksıyonla ısı kaybı veya kazancı, R: Radyasyonla (ışımayla) ısı kaybı veya kazancı, S: Vucutta depo edılen ısı mıktan Termal konfor habnde ınsan vucudu ne ısı kazanır ne de kaybeder, vucutta uretılen ısı aynı oranda kaybedılır Bu durumda vucutta depo edılen ısı "S=0" dır Termal konforun devamlı ya da geçıcı olarak bozulduğu ortam koşullan doğada olağandır Vucutta depo edılen ısı, sıcak konforsuzluk (ruzgârsız nemlısıcak havada şıddetlı guneş radyasyonu) durumunda pozıüf ( S=+), soguk konforsuzluk (soğuk ruzgârh havada zayıf guneş radyasyonu) durumunda negaüftır (S=) Bu gıbı dunımlarda ınsanda termoregulasyon (ısı duzenleme) sıstemı devreye gırerek vucudun aşın ısınması veya soğuması onlenmış olur dayanan bıyometeorolojık ındeksler ılen surulmuştur Bu tur yaklaşımlann en mukemmelı, orta enlemlerde tum ortam koşullanna uygulanabüen ve sonuçlan fızyolojık bır anlam taşıyan PMV ındeks (Predıcted Mean Vote) formul, tablo ve grafiklerı Fanger P.O. tarafından kapsamb bır çalışma sonucu yayınlanrraştır(l) Yukanda saydıgımız Hissedilen Sıcaklık uzennde onemı olan tum degışkenler " ME±C±R=±S " formulunde (for mulun açık halı çok uzun ve karmaşık oldugundan burada yer verılmemıştır) kullanılarak PMV ındeks ± 0.5 arahgında bulunmuşsa konforlu koşullan, PMV ındeksın daha yuksek + ve degerlerı ıse sırasıyla sıcak ve soguk konforsuz koşullan ıfade eder Bu metod uygulanarak Almanya nın bıyoıklım hantasımn çıkanlmış olması PMV ındeksın guvenüır oldugunu karatlamaktadır Bıyometeorolojı ıle ılgılı kaynaklar ıncelenırse, prauk amaçlar ıçın havamn termal kompozısyonu hakkında kabaca fibr veren daha basıt kombınasyonlara dayanan ındeks degerlennın sıklıkla kullanıldıgı gorulur Sıcak hava koşullannda (genellıkle 21 ° C nın uzenndekı hava sıcakhklannda) hava sıcakhgınemlılık kombınasyonuna dayanan 'Hıssedı len Sıcaklık" HI (Heat Indeks) veya A I (Apparent Temperature) formullenyle hesaplanmaktadır JIT >32 °C oldugunda sıcak stresten soz edılmekte ,daha yuksek degerlerde ıse (AT> 40.6'C) halka uyan yapılmaktadır (2) Soguk hava koşullannda ıse (genellıkle 2*C 'nın altındakı hava sıcakhklannda) hava sıcakhgı ruzgâr hızı kombıne edılerek WCET (Wınd Chıll Equıvalent Temperature) formulu "Hissedilen Sıcaklık" hesaplamakta kullamhr Bu ındeks degen bır sıcaklık bırımı olan *C ıle venlmesıne ragmen aslında bır sıcaklık çeşıdı olmayıp ınsan vucudundan konvektıf LSI kaybına (rüzgânn serinletici etkitlne) karşılık gelır Gerçekte "HissedUen Sojnk" ıfadesı bu ındeks degerını açıklamaya daha fazla yakışmaktadır Insaran termal konforu ya da vucutta ısı kaybı veya kazancı uzennde onemh rol oynayan, sonuç olarak da Hissedilen Sıcakhk" kavramını oluşturan degışkenler toplulugu şoyledır • Aküvıte sevıyesı (vucutta ureulen enerjı aktmtenın fonksıyonudur) • Gıyımın termal dırencı (gıysı üpı ve kalınhgına gore degışır) • Hava sıcakhgı (golgede bır sıper ıçınde olçulen) •Ortalama radyant sıcaklık (guneşten dogrudan ve gokyuzunden saçılarak gelen enerjı ıle çevredekı tum cısımlenn sıcaklıklan etkılıdır, açakta kuresel termometrelerle olculebıhr) • Rolatıf hava hızı (ruzgâr hızı ve ınsan aktmtesıne baglıdır) • Çevre havamn su buhan basıncı (hava sıcakhğı ve nem oranına bağhdır) Bugune kadar ınsan konforu ıle ılgılı çok sayıda çalışma yapılmış yukanda saydıgımız degışkenlerın farklı kombınasyonlanna WCET Taeattuln K*TbıW/m2 <900 9001400 3 18 • c 14001600 25 16001800 M 22000 40 İ2200 45 ÎZ30O 50 60 22400 Formul WCET=0.045 (5.27 V 0 5 +1045 0.28 V) (T 33) + 33 şeklındedu (3) Burada T: Hava sıcaklıft X ) ,V: Rfizgftı h ı u (km/h) ve WCET: HistedUen Sıcaklık ( X ) nr Formulde ruzgâr hızı V= 6 km/h oldugunda hava sıcakhgı ıle hissedilen sıcak lık eşıt olur, bu nedenle V> 6 km/h ıse hissedilen sıcaklık hesaplanır Bu ındeks 1940'h yülarda polar araştrmdlar sonucu bulunmuş daha sonra gelışnrılmışnr Kanada ve USA gıbı ulkelerde ınsanlan kış ayHliMiHItn !hraklı$ıa !••*• TtteadiM lannda hukum suren donn AkttTİtelcn Etkilui durucu soğuk etkısmden Normal kaş cnyimıyle koşullar konforludur korumak ve onlem ahn Bulutlu gunleıde dış koşullaıda uzun sure kalmalc masını saglamak amacıyuygun gıyun olmadan difanda çalışmak veya gezınmek kontorauzdur Şapka.palto ve eldıven gereldıdır la "Hissedilen Sıcaklık" Guneşlı gunleıde bıle cbş koşullaıda uzun sure lcalmak WCET ındeks degerlen rahatsız edet Dışanda çahşma veya bır yere aeyahat tahmın edılmektedır Inancak kalıteh h$ cpyunıyle quvenlıdır Uzun sure maruz kabndıŞıada parmak kulak ve yuzde san vucudundan konvekacı hıssedık (soğuk ısınnası) Çok ıyı dı^ gıyun gerekhdu tıf ısı kayıp mıktarları, Halka meteoroloıı bultenJerınde duyurulur WCET degerlen, ınsanda Konuımayan den yuzeyı bır dakıka ıçınde donabüır neler yapabılecegı ve DkogreHm çocuklan dışanda bır yeuşkının gozetımınde olmalıdii Dış koşullarda yalnız başına çalışma ve seyahal hangı üp gıyıme gereksıonenlmez nım duyuldugu kısaca bır Donmaaı muhtemel olan vucul kısımlannın korunması tablo halınde venlmektezorunludur Dif koşullaıda yalnız başına çalışma ve seyahat dır(4) Bu tabloda açıklason derecede tehlıkebdır Bu koşullaıda çalışmak zorunda olanlara ruzqânn hızını kesen nızgâr laran kullanılır nan nsk derecesı ve kon Okullann kapanlması dıkkate aknabılır Soğuğa maruz for koşullan uzennde kakalan yuzeyler bır dakıkadan daha lasa bır surededonar şmın yaşı.vucut üpı.yıyeDış hava koşullan kısa bır sure ıçın büe tthlıkehdır Dışanda acıl olmayan tum ışler bıraldmâlıdu 734/1*