Katalog

Rüzgârın tehlikeli soğutucu etkisi Hava durumu raporlannda "dışanda hava sıcaklığı 0 °C olacak, fakat kuvvetli rüzgâr nedeniyle biz onu 20 °C olarak hissedeceğiz" denirse, bu ne anlama gelir? Mikdat Kadıoğlu (*) az aylannda yuksek hava sıcaklığı ıle bırhkte yuksek nem bızı ne kadar sıcaktan bunalüyoısa, kış gunlerınde de duşuk hava sıcaklığı ıle bırhkte kuvveth ruzgârlar da bızı o kadar uşutur Yazın etküı olan yuksek nemden dolayı ınsankrın hıssettığı hava sıcaklıklan, termometre ıle olçulen hava sıcakhkldnndan daha yuksekor Kışın ıse zaman zaman etküı olan kuvveth ruzgârlann soğutucu etktsmden dolayı ınsanların hıssedeceğı hava sıcakhklan termometreler ıle olçulebılecek hava sıcakhklanndan daha duşuktur Vucudumuz hava sıcaklıgını termometre gıbı has sas bır şekılde olçemez fakat ne kadar hızh soguduguna veya ısındığına karşı çok hassastır Soguk bır kış gunu açık havada yapılan bır futbol maçını seyredeıken tahta ya da demır bır banka oturma araslnda tercıh yapma şansına sahıp olsanız buyuk ıhümalle tahta bankı seçersmız Bankların uzerı aynı sıcaklıga sahıp olmasına rağmen demır bank daha soguk olarak hıssedılecektu Çunku demır yuzeyı daha buyuk ısı ıleümıne sahıptır ve bızım daha hızh bır şekılde sogurndmıza neden olur Soguk ve ruzgârh bır gunde kendınızı sıcak tutabdmek ıçın sızı ruzgârdan koruyabüecek bır şey saklanabılecek bır yer ararsınız Burada havanın kotu bır üetken oldugu konusunda ıtıraz edebıhrsınız Evet bu yuzden çıft camlann arasında ısı yahtımı gorevı goren hava bulunur Fakat hareket eden hava ıyı bır yahtkan degıl ıyı bır üetkendır Ruzgâr soğuğu faktorunu açıklayabılmek ıçın, once sakın bır havayı goz onune alahm Temas yoluyla ısı, sızın cıldınızden ahnıp derınızı çevreleyen havaya taşınır Burada kı havanın molekullerı rastgele hareketlere sahıpur ve dennızden uzaklaşırken vucut ısısının bır kısmını kendısı ıle bırhkte ahp goturur Ruzgâr esmeye başladığı zaman, cıldınıze daha fazla hava molekulu temas etmeye başlar ve her bır hava molekulu vucut ısısının bır kısmını taşımaya başlar Yuzunuze çarpan hava molekullerının sayısı ruzgânn hızmın Ruzgâr Şıddeti 5 (knot) 0 7 4* 5 10 3 15 6 20 8 25 10 30 1 1 35 12 40 1 2 Y artması fle artar TÛZUDUZUD I S kaybebne hızı artar ve siz bızla uşumeye başlarsmız Ruzgâr sogugu faktoru sadece, havanm hareken fle kaybedılen jsıdakı artşı dıkkate ahr Antarktika kaşifleri buldu Ruzgânn soğutucu etkısı uzenne anpnal çahşmalar Antarktika kaştOen olan F M I Uple ve Ckaıles Passel ta rafmdan 1941 taşmdayapümış^. Onlarbırtavadakıveplas ruzgâr sogugu ındeksının yerını alamamıştır Sonuç olarak ruzgânn soğutucu etkısı açık havadakı etkınhklerımız ve dışanya çıkarken nasıl gıyınmemız konusunda bızlere fikır vermesı bakımından çok faydah ve kullanışh bır ındekstır Bu ındeks sadece dışandakı havayı ne kadar soguk hıssedecegımızı anlamamıza yardımcı olur Soguk ısırması (frostbıe) cıldınızın sıfır derece (donma) sıcakhğının altında olan bır sıcakhga duştuğunde oluşur Soguk ısırması genelhkle vucudun en uç noktalan olan kulaklar, el ve ayak parmaklannda gorulur Bu da bıze bır cısmın soguma hızının aynı zamanda, cısmın yuzey alanının asmın hacmıne oranı ıle de ıhşküı oldugunu gosterır Bu oran ne kadar buyukse cısmın soğuması da o kadar hızh olur Vücut enerji kaybederse Vucudumuz uıetügı ısıddn dahd fazlasmı kaybederse vucut ıç sıcakhgı duşeı Vucut, sıcakhğını korumak ıçın orneğm iıtreyerek, enerjı kaybeder Vucut sıcakhğı, metabohk aktıvıteler normal bır şekılde surdurulemeyecek kadaı duştugunde de hypothermia oluşur Hypot hermıa'nın ılk ışaretı zıhın kanşıklıgı ve şaşkınhktır Bunu uyuşukluk baygınhk ve olum takıp eder Hyportemıadan sakınmak ıçın ruzgânn sogutucu etkısı hakkında mutlaka bılgı sahıbı ohnahsı nız Ruzgânn sogutucu etkısı kuvveth oldugu zamdnlar ruzgârdan korunun ve kuru kalmaya çahşın Eğer bırısı aşın derecede sogukta kahnış ıse ona sıcak ve kuru gıysıler gıydınn Ona sıcak ıçecekler verın, onun açhgını gıderıp ısurahat etmesını saglayın, ama kesınhkle alkolhı ıçecek vermeyın Gehşmış ulkelerde medya, ınsan sağhgı ıçın onemh olan bu ve benzen bılgüen halka yıllardır ulaştınyor Omegm, ABD'de 1973'lerden ben soguk havanın esen kuvveth ruzgârlar tarafindan el, yuz kulak gıbı çıplak yuzeylendekı etkısı büınıp ona gore gıyınılerek sokağa çıkıhyor Kış sabahlan Amenkan TVlen ruzgâr soguguna gore halkın ka fasmdakı "bugun nasıl gıyınehm'" sorusuna yanıt verıyor Sabah dışan çıkarken ya da tık bır sümdndekı suyun danma suresmı öJçmüşler ve ısı kaybı hızmm, su ve hava sıcaklığı üe bırükle ruzgâr şıddeti fle de behrleneldeceğnıı bubnuşlaıdrr Bu yontemın dırekt olarak msanlar uzEime uygulanabıhrbgı uzenne bılımsel çevıeleıde buyuk tartaşnıaiaT vardrj. Omegm, msan bır tava sudan daha karmaşıknr ve heı loşı yaşma, cüssesme, saghk dururmma ve ıçmde buhmdugufizflcseletkmhge goıe soguga farkh tepküer gosteıebflır Aym gamanrfo guneşlenme ve havadakı bagıl neırnn d e goz onune ahnrhgı yenj ındeksler d e gehşarflmıştır. ama hıç b m yaygm bır şekılde kullanüan 0 2 0 9 1 3 1 6 18 9 1 20 20 S 2 5 1 6 21 24 26 28 29 29 0 1 7 10 22 27 30 2 3 4 3 35 35 Sıcaklık (°C) 1 5 20 12 5 1 28 4 3 7 3 9 3 41 42 42 1 7 0 2 4 3 40 25 22 5 2 1 4 30 26 30 7 4 5 5 60 3 6 5 6 6 6 6 6 5 3 5 3 53 0 4 ^6 31 0 4 59 4 4 47 9 4 50 50 8 4 2 5 5 5 7 5 58 8 5 61 ^6 70 3 7 68 74 78 4 7 4 7 ^1 2 8 2 8 Tabh 1. Rüzgâr loğuğu faktöıii; metrt/santye ve Cebku ı Rüzgur flddetlerinl metn/sanlye'ye çevlrmek Içln rilzgâr şlddetletU 2 ye bölünüz. Yukandakl tablolan kullanarak ruzgânn toğutucu etkbktl ı Içln, tablolann en üstUndekl satmnaa bulunan gerçek hcrra. ğını bulun ve sol taraftakl rüzgann flddetl Ile keslftlrin. umedfcı Tablo 1 'den hava sıcaklığı 5 Xve rüzgâr hızı 30 knot be, rüzgârm soğutucu etklslnl 28 °C olarak bulursunuz. Burada önemll olan nokta, ruzgânn soğutucu etkhMn vücudtmmudan rüzgâr nedeniyle kaybedllen ısı (üşUme) hızının blr ölçusü ok ğu, ve keslnllkle havanın sıcaklığı olmadığıdır. Ruzgânn soğutucu etKİsl örneğln, parmağınızın, araba radyatörünün veya içeceğUz bk bardak suyun ne kadar soöuk oldugunu değll, rüzgâr tarafmdan ne kadar hızh blr sekllde ısı kaybedlp üfüyeceğlmlzl blze soyier. Diğer blr deylsle, hava sıcakhğının donma noktasının (0 °C'nln) üzerlnde r soğutucu etkhl 35 *C he, arabanıza (gerçekte hava sıcaklığı İ0 °C'nin altına düsmediği Idm) blr zarar gelmez. Fakat, Insan ve hayvanlar Içln, omegm, rüzgârm soğutucu etklsl 28 °C altına düstüğünde rüzgâr ısınğı tehKkal önemll ölçüde artar. Diğer blr deylsle, rüzgâr sogugu sadece mum ve hayvanlan etkller. 724/10 çocuklar okula gonderıhrken eldrven ve kaşkole ıhtıK i ç i k tehlfhe: 5 saaflen az bır sürede ve kuru cıltte çatlama, ruzgâr ısıngı tehlı yaç olup olmadığı da behrtıhyor k e s var Aıteafctfclilrr:Açık yuzeylerm 1 dakjka ıçınde donma tehlıkesı var Ruzgânn sogutucu etkısı sal i y i k fctMifcr Açık aH yuzeylermm 30 sanrye ıçınde donma tehlıkesı var dece bır ındekstr Eğer dıRuzgâr acakhkCC) şansı soguksa sızı sıcak tutaŞiddeb 10 5 0 5 10 15 20 25 30 5 3 40 45 cak kuru bır şeyler gıyının (kmteaa) Eğer dışanda hava hem so Sakm 10 5 0 5 10 15 ğuk hem de ruzgarhysa sızı 20 25 30 5 3 40 45 10 8 2 3 9 14 20 31 7 42 8 3 25 3 4 5 daha fazla uşutecektır Ve 20 3 10 16 29 3 23 5 3 42 48 55 1 8 6 6 eğer kayak yapıyor koşuyor 30 1 6 13 20 27 34 42 49 56 63 70 77 veya bayır aşağı kayıyoısd40 1 8 16 23 31 38 46 53 60 68 75 83 50 2 10 18 25 3 1 3 4 48 56 64 1 7 79 7 8 nız ruzgâr sızı daha da fazla 60 3 1 1 19 27 3S 42 50 58 66 74 82 0 9 etkıleyecektır 70 4 12 20 28 35 43 1 59 67 83 5 75 91 bsdnlar ve hayvanlar hava nın nerrune ve esen rüzgârın rtre/ı ve CebJus dnslnden. şıddetıne gore termometre i tmklm Sfte (1945) mm formiâasyomı kullamlorak 33 °C ortolama de den farkh olarak hava sıcakı ve 1.8 mt/% ruımm ılâm\timı gore hesapkmıp hazıHanmıstır. Tabhaan hklannı hısseder Bu neden "~ T ve immmmâm dolayı rüzgâr hızı 4 knot (1.8 m/s, 6.4 km/sa•ğmtm faktorü etklHdeğlUlr. 1.8 m/s den küçük değerler le, yazın ısı ındeksı kışın da rf mava stcakugmdan daha büyüktür. Fakat, 1.8 ruzgâr sogugu vb bılgıler m/sâ sogutucu etklsl hava sKoklığından daha hava durumu programlannvücut Içl SKakhğından (37 °Q daha da venlmehdır etkhl genehTkle hava sKaklığı 15 veya 10 m. Rüzgâr hızı (90 km/saat) 25 m/s'deyken letUdemmt eğertne ulasıhr. Bunun üzermdekl rüzgâr sid SeOeHbekmtmnmhlmsttmkÜıiftmttmârenedenohır(wmdscorch factor). Diğer MrderUe, i ı ı l l h kmımaatkğı 33 X'den daha yuksek be (btrazda neme bağ* ılmmi ntz§mkkseMem mmvm SKakmğmı daha da yükseMr; artık düsürmez. toğuğunu, hava sıcaklığı ve rüzgâr jlıiıfrfiri» bk fönküyonu olarak verir. X'â (*) Doç Dr TMMOB Meteorolojı Muh Odası Marmara Bolge Temsılcısı Fax 0212 285 29 26