Katalog

Yeni dünyalann izinde... Yoksa evrende eşsiz değil miyiz? Yabana gök cisimlerinin kaç tanesinde yaşam var? Astronomlar güneş sistemimizin dışında neredeyse her ay yeni bir gezegen keşfediyor. Her yeni bulguyla birlikte dünyamız daha eşsiz bir konuma geliyor. Ve dünyada yaşam sanılandan çok daha önce sona erecek! S uyıldnı talamyıldıı çoktuCjunde hıçbu canlı hayatta ka Idmamışü Ustelık komşu gaz gezegenı tardfmddiı yo rungesınden ıtılen genç karasal gezegende daha ılk mıkropldr büe canlonamamıştı Kuçuk gokcısını kızaıak HD82943 sabıt yüdızına duşmıuji ve buharkışmıştı Gerçı gaz gezegenı bu kozmık bılardo oyunurm ku çuk zararlarla atlatmıştı arna o zamandan bu yana da Dunyadan 90 ışık yılı uzaklıktakı yıldızının ptrafındakı duzensız yorungede salırup duruyor Işte Terıenffa dakı Astrofizık Enstıtusu nden Garik Israelin bırkaç mılyon yıl once yok olan bu gezegenın ızıne ulaşü Aıaştırmacı HD82943 yıldızının ışık layfmdakı kımya sal bıleşımı suzduc/unde gaz küıu ıçınde yuksek oranda lityum 6 metaline lastladı Çok ender olarak gorulen bu metal normalrip yalnızca gezegenlerde bulunur Bu şaşıı tıcı bulgu Samanyolu nda Dunya benzcrı ge zegenlerın bulunabüecegı oldaılıgvnı gııçlendırdı Yeni bir guneş sıstemınde gelışen gezegenleıın bırbırlerını yorun gplerrnden ıtıp çokertmelerı olası ya da olağan bir durum mu 9 Buyuk gaz gezegenlerı bırçok yerde kuçuk karasal ge zegenlen sıkıştırıp yeni alanlar mı kazanıyorlar9 Eğeı bunlar doğruysa dunya benzeıı gezegenlerın sonsuza dek varlıklaııru koı uyamayacaklan da ortaya çıkı yoı Hatta dığer gezpgpnlerde yaşam arayışlan da sona erebüır Çunku dunya benzerı gezegenlerde yaşamın olu şabılmesı ve daha gehşkm canh turlerın oıtaya çıkabılmesı ıçın yuzeyleı ırun guneş taıafından ılımh bir bıçımde ısıtılrna sı gerekıyor Oysa tıpkı Guneş gıbı oncrnlı olçude hıdrojenden oluşan gaz gezegenlerınde oldurucu sıcaklıkldr ve ba suıçlar vardır Hıçbır gelışkın cdnlı turu bunlara dayanamaz (bkz grafık) Kım bılır suyılanı takımyıldızının zamansız ço kuşu a^tronomların k'afalarını kuıcalayan soruya bir yanıt olabılıı belkı de Astronom lar guneş sıstemımız dışındakı gezegenleıın neden daha farklı yorungelerde donduklennı merak edı yorlar Altmıştan gezegen fazla Astrofi7ikçıler son yıllarda altmıştan fazla gezegen kaydettıleı Fakat şımdıye kadar saptanan guneşotesı gezegen sıs ternleıı bızımkınden tamamen farklı gorunuyor dıye hayretlerını dıle getuıyoı lt.vıçıeh astıonom Willy Benz. Do laylı teşhıs yontemlerı henu? yetermce hassas çalışmadıgı ıçın araştırmarılar şınıdılık sadece buyuk kutleh gezegen lerı saptayabılıyor Bugunun arama teknıklerı dunya benze rı gezegenlerı bulabüecek kadar hassas değıl henuz Araş tırmdcılaıın karşısmda buna ragmen yme de buyuk bir çe şıtlılık var bon olardk dunyamızdan 5000 mıslı dalıa agıı olan dev bıı gezegen buldular Araştıımacıldiı en çok rahatsız eden noktaysa Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün gıbı gaz devlennın gune şm etrafındd mspeten uiantıh yorungelerde donmeleııne ıagmen gunpşotesı gaz gezegenlcrının elıps bıçımlı yorungelerde haıeket etmelendır Cenevredekı gozlemevın dekı ekıp taralından kpşfedılen HD80606 ge/egenı orneğın her devuden soııra yıldızma S mılyon km yaklaştıktan sonra tekrar 127 mılyon km uzaklığa çekılıyor Oysa guneşten 150 mılyon km uzaklıkta bulunan dünyamız bu mesafeyı mum kun oldugunca sabıt tutar Ayrıcd guneşotesı gezenle Cünef sistemindeki "yaşam alanı" nasıl küçuluyor? ruı uydularına çok fazla yaklaşıyoı ol 1 nıilyar yıl o/ıcesı maları da dıkkat çekıcıdır Bırçoğu Vofiınabllir alan" butulan I milyar yıl once diınya vv Man arasındaki alaıuı guneşlerının çpvresını dünyamız gıbı yayıhyoniu. Bu dhkteki günef ifinı ve gezegensel iera gazı etklsl yafam fart bir yılda degü sadece bırkaç gunde larını ohifturuyordu. tdmamlıyorlar Bu gokcısımlen uze nndekı en buyuk tehlıkeyse 2000 deleceye kadaı yukselen sıcdklıktıı kel bulutsulan oluşturuyoılaı Dışaııddkı gaz kutlelerının yogunldşmdsı suıduğundcn Dunya benzerı gezegenleı yıl dızlanna daha yakın Jupıterımsı gezegenleıın yıldızları da ha uzdkta kalıyor Fakat müyonlarca yıl zarfında çok fazla ya da çok agır gaz devlerı meydana geldıgınde gezegen sıstemı dengesını yıtu ıyoı "Dunya benzerı gezegenlerın çogu kez yıldız sıstemınden sdvrulduıŞu ve gerıye Jupıterımsı gezegenleı ın kal dığı oluşum surecı çok karmaşıktıı denıyor Astronomy dergısınde Yeni bir bügısayar sımulasyonu guneş bistemı mızın de neredeyse paıçaldnacak duruma geldıgını goster dı Gaz devleıı yoğun kutleçekım guçlerıyle Merkür, Venüs, Dünya ve M a n gıbı kuçuk karasal gpzpgenlenrı yıl dızlaı arasındaki alanlarını ışgal edeıek guneştekı yerlennı ele geçırrnışlerdı Bu karanlık senaryo gokbılımcılerı du şunduımekte Guneş sıstemı olarak ısımlendııdıgımi7 ge zegen harıtası ayakta kalan endeı çıstemlerden bıı ıdır bel kı de" dıyor Amerıkalı gokbıluncı Geoff Marcy. Avustralyalı fızıkçı Charles Linevveaver gezegen sıstemlerının hangı durumlaıda ddQıldıkldi ını onceleyebıle cek bir model gelıstırdı Fızıkçı yeni bulunan gaz gezegen lerının neredeyse her zaman normalden daha yogun mık tarda ağır elementler ıçeren guneşler etrafmda dondukleı ı nı fark etmıştı Bu duıumu şu şekılde açıklıyor Lınevveaveı Guneş sıstemlerının oluştugu bulutsularda yetermce ağır elementler bulunmadıgmda gezegenler zaten oluşamıyor Yıldız bu duıumda uzayda tek başına salınıyoı Fakat agır elementler yogun oldugu zaman da gelışmekte olan gaz gezegenlerı gereğınden fazla ağırlık kazanıyor ve muazzam kutleçekım guçlerı sayesınde tum sıstemı daojıtıyorlar Geçtıgımız haftdldrda yayımlanan raporunda fızıkçı ılk kez kdç yıldızın Dunya benzerı gezegenleı taıafından çevrelendığını açıklıyoı ve buna bağh olarak da bir sınır çızıyor Lmeweaver'ınhesaplannagore sadece lOOyıldızdan bırı dunya gıbı uzun suıe vaılıgını koruyabüecek durumda Fakat buna gore yıne de şaşırtıcı bıı sayı oıtaya çıkıyoı So nura gore yalnızca Samanyolunda Dunya benzerı gezegen leıden oluşan A milyar guneş sıstemının bulunması gerekı yor Analızlerıme gore ayrıca evrende bulunan Dunya benzerı gezegenlerden doıtte uçunun dunyamızdan daha eskı olması geıektığı de ortaya çıkmakta dıyor fızıkçı Dun yd benzerı bir gezegende demek kı bit, mürekkepbalı$ı ve attlün gıbı canlılann yaşam bulrnabi ıkı ınılyaı yıldan fazla zaman almıştı Ancak gerçek yaşamın ortaya çıkması ıçın yalnızca Dünyada boğulma tehlikesı CUnüınüıdeh! rfîi Cılnefin ifima gııul yavaf yavaf arttığı içln "ya\anahiHr alan " daralıyor. Ditnya daha fazla guncf enerjlfl alnuıya bnflıyor. Bu durum daha faıla buharlay maya yol açarak atmotferdc gitglde daha faıla stra gaıının atılmaıtna ve de nUlerin dibinde kircçtap olarak birikmviine neden olmakta. Samanyolunda 4 milyar güneş sistemi mi? Astrofızıkçıler kızgın gaz gezpgpnlennın bugun bulundukları ycıde uluşmadıklarından da emnıleı Çunku o zaman yıldızlarm kızgın solukları" gaz kılıflanru çoktdn bulıaı laştıımış olması gerekırdı Oyleyse dıgeı guneş sıstemlerınde dc 1ID82943 te de olduğu gıbı amansız gezegen büardoları mı yaşanmıştı7 Yeni gezogen oluşumu mo delıne gorp buyuk gaz gezegenlerı VP kuçuk kaıasal gezegenler başldngıçta gayet ıyı geçınıyorlar Gokada run bıı çok yeıınde guneşm doqu mundan arta kalan gaz ve tozlarla ü 500 nillyön yıl tonrnu: Dtlnyadaki yafam alanı Ulmuyle yok olacak. Çünkıi o tarlhte gtinef ifinlan o kadar gmlvneıck kl atmosferde artık lyiıe azalan sera gazı da tümuyle tüken mlş olacak. Sonuç: Bitkller oksijen uretemeyccek. Imanlar ve hayvanlar havauzlıktan bogulacak. 765/4