Katalog

Elektromanyetik kirlilik, Türkiye'de durum ve öneriler Tanımlar, uluslararası kabuller, tesis kurumu ve alan seçimleri... bı Ozet Yenı bın yüa gırerken yaşamakta olduğumuz çevre kırhhğı, gurultu hrhhğı, etıkkırhhkçpbı sorunlaryanına bır dokulann ıcmdekı alan şıddetının büınmesıne gerek vardır yenısı elektromanyetikhrlihk eklendı Ozellıkle son yülarda cep telefonlanmn kullarumının baş dondurucu bırhız SAR degennın bulunması ıçın dokunun ıçındekı elektnk alan şıddetının olçulmesı gerekır Oysa canlüarda bu anda artması, her yu bınlerce yenı baz ıstasyonunun planlanmasını ve kurulmasını gundeme getırmektedır caktıbbı deneklerle yapümaktadır Bu nedenle SAR olçulCep telefonlan kullanımı hşının seçımne bağh olmasma karşm, apartman çatuanna, bına cephelenne, okıd, hastamesı ya ınsanın EM ozellıklenne yakın tuzlu su ya da degı ne bahçelenne baz ıstasyonu antenı kurulması tşısel ıstencın dışmdadır Bu nedenle son donemde tartışmalar ve şüc kımyasal jellerden yapümış robotlar uzennde yapüır, ya şıkâyeüer baz ıstasyonlan uzerınde yoğunlaşmaktadır Buyazıda, konuşmalann, tartışmalann, yapılan olçulenn, yada guçlu sayısal teknüder kullamlarak bügısayar sımulaszüan raporlann anlaşüması ve aynı dıhn komışulur olması ıçın gerekh tanımlar ve teknıkbügı venlmıştır yonlanndan yararlanüır [3,4] Levent Sevgi (•) G undelık yaşantımızda sık karşüaşügımız bügısayarlann radyo yayınlannı bozması, cep telefonlanmn araçlann ABS fren sıstemını kıhtlemesı benzerı olaylar elektromanyetik (EM) etkıleşım ve gınşım olaylanndan sadece bır kaçıdır EMC (Electromagnetıc Compatıbüıty = elektromanyetik uyumluluk) olarak anı lan problemde uç unsur, EM gınşım kaynağı, gınşımden etkılenen kurban ve kaynak ıle kurban arasındah gınşım yolu, bulunur EMC problemınm bır ozel hâlı kurbanın canlı olması durumudur Bu durumda elektromanyetik etkıleşım EM enerjı ıle canlı dokular arasındadır Bu etküeşımle ılgılenen büımdalına ozel olarak Bıyo elektroman yetık (BEM) adı venlmışur Teknolojık gelışme ve toplumsal ıstausukler cep telefonlan ve benzen elektronık cıhazlann kullanımının daha da yaygınlaşacagını açıkça ısaret etmektedır Belkı çok yakın gelecekte kola takılacak bır cıhazla hem telefon faks, goruntu üetımı saglanacak hem de kımlık, saglık, banka hesabı gıbı tum kışısel bügıler depolanacakur Bunun onune geçılecek gıbı gorunmedığındensorunveçozum yaklaşan bu yenı duzende EM larlılık etkılenne ne derece onem verüecegı noktasında yoğunlaşmaktadır [1,2] hmtlerve turetılmışhnvtler Temelhmıt olarak "ortalamaınsanda vucutsıcakhğını I°° artıracak EM enerjı yutulmasının zararh oldugu'' duşuncesmden yola çıkümıstır Temel lımıtlenn venldıgı SAR (Specıfic Absorbüon Rate) ozgul sogurma oranı buyuklugu küogram başına yutulan guç dıye tanımlanır Yapılan araştrmalarda ortalama ınsanda bır de recelık sıcaidık artışının bır küogram doku başına 4W yu tulan guce karşüü< geldıgı bulunmuştur Iş yerlen ıçın 10 kat, genel ve meskun yerler ıçın ıse 50 kat guvenhk paylan alınarak (yanı ona ve ellıye bolunerek) temel limitler fabnka, atolye gıbı ış yerlen ıçın SAR degen 0 4 W/kg, genel yerler ıçın ıse 0 08 W/kg olarak belırlenmıştır Temel lımıtlerden yola çücarak turetüen limitler ıse frekansa gore ortamlardakı en yuksek alan şıddetlennı belırlemektedır Baz ıstasyonlan ıçın lımıtlen SAR değerıyle belırlemek pratüc olmaktan uzakür Bu nedenle SAR degen olarak venlen temel lımıtlerden turetümış lımıtlere geçüır ve (kolay olçulebüır olması nedemyle) ügüenüen her frekansta elektnk alan şıddetı ya da guç yogunlugu olarak verüır [5] Turkıye' de Çevre Bakarüıgı 11 Mayıs 2000 tanhınde yayımladıgı genelge [6] üe AB (Avrupa Bırhgı) ve IRPA referanslanyla sınır degerlen 900MHz bolgesınde 42 [V/m], 1800MHz bolgesınde ıse 59 [V/m] olarak belırlemıştır Uluslararası kuruluslann belırledıgı temel ve turetümış limitler arasında tanım ve deger olarak farklar bulunmaktadır [2] Bunun sonucu ulkelenn kabul etnklen limitler arasında da farklüıklar vardır Tablo 1' de bazı ulkele rrn belırledıklen smır degerlerle 2010 yüı ve sonrası ıçm ozelükle tıp çevrelennce onenlen sınır değerler venlmışur Budegerlerınsanlannbulunabüecegiher ortamda ızın venlen en yuksek degerlerdır (E elektnk alan şıddetı S guç yogunlugu olup burada bırmden dığenne sadece bır katsayı üe çarpüarak geçüır) Şekü 1 'de tıpık baz ıstasyonu kulesı ve apartmanlar arası yerleşımın etküen resmedümışür Şeküdendegorulecegıuzere baz ıstasyonu antemnın hangı çatıya kuruldugu degü ana huzmenın ne yone baktıgı onemlıdır Benzer duşunce uluslararası uzmanlann ra porlannda da belırtümıstir [2] Bu raporda "EMkoiıhğm henuz bıkuneyen bırçokethsınm olabüeceğı, bu durumda temkmh ve aJWa davranmalrgereitf/^'nınaltıçızümektedır Taruşmalar ozellıkle okul ve hastane çatuanna ya da bahçelenne kurulan baz ıstasyonu tesıslerı uzennde yoğunlaşmaktadır Soz konusu raporda bu konuda da onenlen "tesıslenn okul ve hastane çati ya da bahçelennden uzaklaşnrmak" degü "ana anten huzmelennın buralara bakmamasını saglamak "ür • Baz ıstasyonlan bpık olarak 1030 m yuksekhgmdekıkulelereyerleşunlır Geneldeherkulede 12O~'Ukyatay açıyı kapsayan uç anten bulunur Her anten duşeyde tıpık olarak 56«'lık huzmeye sahıpur Bu huzme yataydan bıraz aşagı yonelülerek kuleye en yakın 50m' de yere deger Her anten bırkaç konuşma kanabna (bpık olarak 24, en fazla 16) sampör Bır kule üe 3040km'lık yan çaph bır alanın kapsanabümesı ıçın her kanal ortalama 4060w çıkış gucune ve antenler 1518dB kazanca sahçıur 60W guç üe 1 Om yuksekhgındekı bır kuleden 50m otede olçulecek alan şıddetı 46V/m ovannda olacakür Bu deger çevredela yakın bınalardan ya da balkonlardan yansıma durumundaartabüır • Yapılan olçmeler, çok anormal bır baz ıstasyonu yerleşunı seçümedıgı surece, olçulecek elektnk alan değenn 51 OV/m nın ustune çıkmayacagım gostermektedır Ancak yanlış yer seçımı ve hatalı yerleşım üe venlen sınır değerlenmn aşüması soz konusu olabüır Ayrıca, Şekü 1' de gosterüdıgı gıbı, anten huzmesımn yonu ve yansımalar durumu oldukça degıştırebılmektedır • Cep telefonlannda durum daha cıddıdır Ortalama r («) • ••••••• • • > Tanımlar, Limitler ve ölçüler 11 1 1 l | EMC, cıhaz cıhaz etküeşımını göz önune alır Dektronık cıhazlann bır arada, bırbınnı rahatsız etmeden ve bırbınnden en az etküenerek çalışabümesı ıçın gerekü duzenlemelerle ılgüenır Bu duzenlemelen belırleyen başlıca uluslararası kuruluşlar IEC (Intemaüonal Electrotechnıcal Commite), (b) CISPR (Comıte Intemaüonal Specâal des Perturbaüons RadıoElectrıques) CENELEC (Comıte Europeen de Normaksauon E3ectrotechnıque)'dır Tam uye olmayı hedefledıgımız Avrupa Bırügı (AB) yasal EMC duzenleme çabşmalannı 1992' de başlatmış ve 4 yühk geçış sureanden sonra 1996' da zorunlu hâle geürmıştır Artüc AB pazannagırecekherurunEM uyumluluk, CE (ConformıtyEurope) markası taşımak zorundadır Bunun anlamı, o urunun baglı oldugu standartlarca belırlenen koşullan sağiadıgının belgelenmesı ve uretıafirmanınbunu garantı etmesıdır EMC lımıtlen açıkür ve bu cıhazlann bu lımıtlen sağladıgının test edılmesı ve olçulmesı kolaydır Ele ahnan cıhazın baglı oldugu standartta olçu duzenı, olçu ve testlerın hangı koşullarda ve nasıl yapüacagı, hangı ozellıklere sahıp olçu aletlenrun kuUanüacagına vanncaya dek aynntüı bılgı bulunur BEM, cıhaz ınsan etküeşımıyle (EM enerjı canlı doku ılışkısı üe) ılgüenır Insan saglıgı ıle ılgüı EM etküere aıt lımıtlen belırleyen uluslararası kuruluşlardan onemh ıkısı [2] 'Internatıonal Non Ionızıng Radıatıon Commıttee' (MRC) ve "Internatıonal Radıatıon ProtectıonAgency" (IRPA)dır Bukuruluşlannbelırle±gııkıüplımıtvardır temel i1 1 1 11 II 1 1 I I llll l l • V > <M l l |\:ıj ı î 3 11 1 1 1 11 1 1 1 II 1 1 1 1 II 1 1 BEM lımıtlen tarüsmalıdır, çunkü sadece dokulardakı ısü etküen goz önune alır Aslında teknık, aletsel bır deger olarak ısü etküerden (yanı SAR' dan) başka bır parametre de belırlemek kolay degüdır Buna karşın, MRC ve fRPA gıbı ügıü uluslararası uzman kuruluslann ısü etküer cınsınden lımıtlen belırlemenın yeterlı olacagı konusunda göruşu vardır [2] Bu nedenle, bu yazıda sadece bu etkılerden yola çıküarak belırlenen limitler ve bu lımıtlenn saglandıgının nasü gosterüecegı uzerınde durulmuştur Tıp çevrelennın, cep telefonlan ve baz ıstasyonlannın baş ağnsı, uyku duzensızlıklen, unutkanlık yarattıgı, kanser nskını artrdıgı ve bagışüdık sıstemını zayıflatüğı gıbı bulgu ve deneylere dayalı goruşlerının tartışmalanna gınlmemıştır EM etküer konusunda draştırmalar ve tartışmalar üa koldan üerlemektedır Bınncısı cep telefonlan ve saglıgımız üancısı baz ıstasyonlan ve saglıgımızdır Cep telefonlanmn etküen daha çok SAR üe değerlendınrken, baz ıstasyonlannın etküerı ortamdah EM alanlar cınsınden ele alınır SAR degen dokulann üetkerüıgıne ve dokunun ıçındekı alan şıddetıne baglıdır Yanı beyın kulak damar gı 695/8