Katalog

omurulen tuketıcı mı? zenfiltin aldıgı urun tehhkelı olabüır ve tukeücı bundan tamamen habersız olabüır Yasalbır çerçeve ve koruma olmadan bazı kunyevı maddelerın ornegın tahdomıdın ve marketlerde saülması saglüc nedenlen yuzunden yasaklanmıs bulunan dıger bazı urunlerın zararlannı nasü ogrenebılırız? Lıberallere gore tukeücının korunmasını gereküren üancı neden "dışsal malıyet" sorunudur Otomobü ornegıne gerı donelım Lıberalere gore muhafazakârlar otomobüın sadece malıyetıne bakıyorlar Yanı, onlarıçınmıramum donanıma sahıp bır araba ıçın ınsanlann pıyasada odemeye razı olduklan fiyat onemlı gorunuyor ABS fren, hava yasügı gıbı üave guvenhk ozelkklerını tamamen tukeücı tercıhlerı olarak değerlendınyorlar Bır başka deyışle muhafazakârlara gore ısteyen guvenhk saün ahr, ıstemeyen almaz Işte bu noktada hberallerın ıürazı gehyor Ornegımızdekı otomobıhn, ureümın otesmde bır malıyeti var Ucuz ve daha az guvenlı bır araba kullanmak bıreysel bır tercıh gıbı gozukse büe, bu tercıhın mahyeünı, trafik kazalanndan etküenen dıger kışüerın ugradıgı zarar olarak toplumca oduyoruz Tbplumsal mahyet sadece bununla da sınırlı kalmıyor Sıgorta prımlen ve mahkeme masraüarı yuksehyor, kazaları engellemek ıçın yapüan masraflar, yollan ıyüeştirme çabalanarüyor Ayncaolum veya yaralanma olaylanna, beşerı sermaye kaybı soyutlanarak sadece kışısel sorunlar olarak baküamaz. Zümrüt'ten akisler A. M. C Şengör Çok şey borçlu olduğumuz bir dost: Prens Pierre de Tchihatchef Tarih Vakfı Yurt Yayınları'ndan yeni çıkan (Haziran 2000) Istanbul ve Boğaziçi bana kendisini hiç tanımamış olduğum halde pek çok sevdığım bır dostu hatırlattı: Prens Pierre de Tchihatchef veya, Rusçasıyla, Kniest Piyotr Aleksandroviç Çihaçof(18081890). Tchihatchef'in Le Bosphore et Constantinople (1864, 2. baskı 1866, 3. baskı 1877) adlı eserının Cenel Mülâhazalar (Considerations Cinârales) başlıklı ilk 397 sahifelik kısmmı Türkçe'ye kazandıran Ali Berktay Bey, bana telefon edip Tchihatchef hakkmda kitaba birgiriş mahiyetinde birşeyler yazıp yazmak istemediğimi sonınca, kendisine Tchihatchef'e olan buyük sevgime rağmen işierimin yoğunluğunun buna imkan vermeyeceğinı soyledim Ali Bey yılmadı, "Peki" dedi, "ben sizın Toplumsal Tarih'teki makalemzden bır derleme yapsam?" "Olur" dedim. Kısa bir süre sonra elime Ali Bey'in yazdığı derleme geldi, hızla okudum, bazı dipnotlar ekledim. Bu dipnotlar arasında en onemlisi, büyük Rus jeologunun ve gezgınının Anadolu hakkmda 18601869 yıllan arasında yayımladığı Asle Mineure (Kuçük Asya) adlı kitabın cilt ve atlaslannın tam kunyelerini veren 2. dipnottur. Bu kitaptan hem müteveffa Istanbul Universitesi Coğrafya Enstitüsü (şimdiki Deniz Bılimleri ve Işletmesi Enstitüsü) kütüphanesinde tam bir nusha, hem de İTU Maden Fakultesi kütüphanesinde tama yakın bir niısha bu"lunmaktadır. Ben verdiğim kunyelerden yakit darlığı ıle bır tek Botanık Atlasını bizzat göremedim. jeoloji haritasını da İTÜ'deki tek haritadan biliyorum. Yalnız bildiğim, pek çok Turkçe eserin bibl'ıyografyasında (bu arada Ibrahim Hakkı Akyol'un pek çok kişiye rehber olmus olan 1940 tarihli Tanzimatta Bizdejeoloji ve Coğrafya adlı makalesinin dipnotlarında) verilen kunyelenn pek çok yanlış ve eksikliklerle dolu olduğudur. Bunun nedeni eserin kapsamlı oluşu (8 cilt+2 atlas+jeoloji haritası), Fransızca olması ve çok nadir bulunabilmesidir. O kadar ki, benim gibi bir kitap kurdu bile 1974 'ten bu yana ancak natamam bir takım edinebilmiştir. Ali Bey'in derlemesinin içine ben Le Bosphore et Constantinople'un tamamının çevrilmemiş olmasından ötürii birde sitem notu yerlestirdim. Çunku kanım, Tchihatchef'in eserinin ikinci kısmının da, her ne kadar uzman jeohga hitap etse de, bugun artık herkesin ilgısini çekecek turde birmetin olması. Buyuk doğa bilimci, kitabının tamamen jeolojiye ayırdığı kısmına Boğaziçi civannın doğal guzetöklerini överek başlıyor. Bu güzellikler içinde zengin de birjeobji gizlidir diyor. Hele fosil yataklan yer yerpek verimlidir. Buralarda hafta sonlan gezintilerine çıkan aileler içinde olabılecek amatorpaleontologlara ne bitip tukenmez hazine, insan bilgisine ne değerli katkı, diyor Tchihatchef. Profesyonel jeologlann zamanlan mı yeter tüm fosil zenginliğini elden geçirmeğe, ömek toplamağa, yeni fosil yataklan bulmağa? Işte amatörler için hem eğlenceli hem de yararlı bir faal'ıyet alanı. (Bunu Mehmet Sakınç, Fazlı Oktay ve bana Tchihatchef'ten birbuçuk asır sonra Londra Doğa Tarihi Müzesı eski paleontoloji seü Robin Cocks da soylememis miydi???? Hem de aynı Istanbul kayalannın üzerinde, sehir kanseri gecekondulann yokettiği fosil noktalanmızı ararkenlü). Sonra tek tek, Istanbul'un incelediği kayaçgruplarını tanıtıyor Tchihatchef; ilk defa kendinin bulduğu, Cerithium tchihatcheffi d'ARCHIAC gibi bu nedenle kendi adını tasıyan fosilleri anlatarak. Kitabın birinci kısmında ele aldığı Istanbul'un su sorunu konusu (evet 1864'den bugün içine düştüğümüz acıklı durumu da görerek!) ikinci kısmmdaki jeolojik ve birinci kısmındaki meteorolojik ve tarihsel verilere dayanarak irdeleniyor. den aynlabüen otomobü üe ozdeşleşmıstr Bu donemde guvenhk arabada aranan bır ozellüc olmaktan oldukça uzaknr 1965'e kadar her yü 55,000 Amenkalıyollardaolmektedır Yenıotoyollar, daha fazla agırhk ve motor gucu, arabalan oldurucu bır süah halıne getirmıştır Yıne bu donemde 10 ureucıfirmadan4firmayaduşen otomobü endustrısı guvenlık unsuruna hıç onem vermemısnr Reklam kdrnpanyalan hızı ve konforu vurgularken ınsanlar da bu değerlen kabul eder hâle gelmışlerdır Yazının başında belırtüdıgı gıbı Ralph Nader ın onculugunde başlatüan kampanya sOnucunda tuketia açısından onemlı kazanımlar elde edümışür Geçügımız yuzyü boyunca ınanümaz paaarlama butçelen ve gehşmış saüş teknıklenyle buyuyen dev firmalar, pıyasa dengesının saücüarlehınebozuhnasına neden oldular Pazarlamanın ınsanlann ısteklennı şekülendınr duruma geldıgı bır donemde hukumetlerin tukeücüen yanhş reklamlardan ve tehhkeh ticaretten koruması, hberallere gore kaçınümaz bır zorunluluk ABD'de 1970'lerdekı oto emnıyetinın arürüması yolundakı çabalar, devletin destegınde bır tukeüayı koruma harekeünın/onemh bır tukeüm malınrn kahtesının ıyüeştırümesınde ne kadar yaşamsal bır yere sahıp oldugunun kanıtidır Bır zamanlar sadece varsülann lukş tukeüm maddesı olan otomobü, bugun gunluk hayat ıcınde sradan ınsan ıçın de üıüyaç halıne gelmışur 260müyonnufusasahıpAmerücaBjrleşüc Devietlen'ndekı otomobü sayısı 160 müyondur 2 DunyaSavaşı'ndanıübarenbanhtukeücüer daha fazla araba saün almaya başlamış, ureücüer de tukeücüenn dikkatkü arabanın kullanışhhgı ve ekononusınden, boyutu, beygır gücu ve gorunuşune yonlendırmeye başlamışlar Bu trend ashnda 1930'lu yülarda General Motors üe başhyor Ancak 1930 ekononuk bunahmı, savaş ve otoyollann yetersızhgı, asüpatlamanın 194O'lı ve 50'h yülarda yaşanmasına neden olmuştur Zamanlaıdeal otomobü kavramı hızh, konforlu ve bır oncekı model ÜreticiSatıcıların güçlerinin sımrlanması Lıberallere gore guvenlüc üıüyaçlan, muhafazakârlann ıddıa etuğı olçulerde olmasa büe, fiyatlanetküemıstır Ornegın emnıyet kemerlerı çarpmalarda olabüecek yaralanmalan ve olumlerı buyuk olçude engellemış, buna karşıhk 20,000 $'lüc bır arabanın fiyaünın %1'den daha az artmasına neden olmuştur 1970'lerden ben bırçok malıyet fayda çahşması yapümıştır Bu çalışmalann neredeyse tamamı, 1 $'lık bır guvenlık harcamasının en az 2 $'lık bır yarar aroşını sagladıgını gostermektedır Muhafazakârlar tukeücı korunması sorununa s^^best pıyasa ve serbest seçım hakkının korunması açısından yaklaşırken, hberaller ay nı sonına pıyasa koşullarının ıyüeştınlmesı ve tukencüenn korunması temelınden bakıyorlar Radücaller ıse "üen ve gelısmış oldugu varsayüan bır toplumda tuketicüenn guvenlıgı nasü oluyor da bır sorun olarak duruyor'' sorusu etrafinda füar yurutuyorlar Radıkallere gore sorun, guvenlı mallar uretebüecek teknolojı etrannda donmuyor, zıra bu teknolojı zaten var Guvenllolmayan arabalar, yıyecekler, üaçlar ekonomık ve sosyal siBtemın bır parçası Bunlar dahd çok ırrasyonel bır sosyal duzenın ıstenmeyen ama zorunlu sonuçlan. Radücallere gore kapıtalıst ekonomık duzen ınsanlan mutlu kümak veya hayaü daha guvenlı hâle geürmek uzere duzerüenmemıstır, kapıtahzmde amaç kâr yapmakür Kapıtalıst bır ışletme ıçın kâr, daha çok urun saüp maksımum artik deger elde etmektir. Bu hesaplamada sosDevamı 2 1 . sayfada... Güvenlikten elde edilen kazanımlar: RADİKALLER: İlk modern, jeoloji, zooloji ve botanik kitabı Burada 8 ciltlik Küçük Asya'yı tanıtmağa yeryok. Belki kısaca şöyle denebilir: Bugünkü Turkiye smırlan içinde doğrudan gözleme dayanan ilk modern jeoloji kitabı; ilk modern zooloji kitabı, ilk modern botanik kitabı, ilk modern fızikî coğrafya kitabı.... Yani Türkiye'de modern doğa bılimlerinin ilk verı bankası, ilk gözlem tutanağı, ilk sentezi. Bunlar Prens Tchihatchef7 Türkiye'de doğa bilimlerinln babası yapmaz mı? O'nun eserlerinin Türkçe'ye çoktan çevrilmis olması gerekmez mi? Doğa bilimi bölümlerimizi O'nun portreleri, belli başlı üniversite ve Maden Tetkik ve Arama Cenel Müdürlüğü (MTA) gibi kurumlanmızın bahçelerini O'nun heykelleri süslememeli mi? Prens Tchihatchefin adı her anıldığında bir Türk olarak içimi ne kadar derin birhüzun ve utancın kapladığını anlatamam. Muhakkak ki Prens Tchihatchef O'nu bizlerin anmasına muhtaç değildir. Fransa'da, Rusya'da, Almanya'da, Ingiltere'de O'nun aziz anısını yaşatan vakıflar> ödüller ve O 'nu ölümsüz kılmış yüzlerce yayını vardır. Ama Prens Tchihatchefin onbes yılda tek bayna yaptığmı, 65 mifyonla hâlâ yapamayan bizler, O'nun antsına, O'nun imajına muhtaaz, hem de çok muhtaaz. O bu topraklann ilk modem doğa bUimchiydi. Atatürk, Çanakkale'de bize saldınvağa gelip ölen yabana askerlere nasıl "bizim çocuklanmız " dedlyse, biz de ömrünü ülkemizin doğal zengintiklerinin tanınmasına adamış olan Prens Tchihatchef'e çok daha fazla "bizim bilimâmiz, bızim insanımız" diyebilmeli, O'na sahip çıkmalı, O'nun yüce anısını bağnmıza şükranla basabilmeliyiz. 695/5