Katalog

Önce vücut dili vardı J U M Ian'a çok ügınç bır oyku anlatmaktadır Oykunun bır yennde karakterleıden bırı, rakıbının ıçkısının ıçıne çpzkce çok guçlu bır zehır atar Jane bu noktada elım C şek lınde kıvırarak sanh bır şey boşalnyormuş gıbı yapar 'Bunda ne tuhaflık var?" dıye soracak oluraanız Tuhaflık Jane'nm gorme ozurlu olması Daha da tuhafi, Jane'nın Ian'ın da gonne ozurlu oldugunu bılmesı Herkes konuşurken elını, kolunu hareket ethnr Bazı durumlarda ışaret pek çok sozcukten daha anlambdır VVınston ChnKhlll ıkı parmagını V şeklmde havaya kaldırdıgmda herkes bunun 'zafer" (V Ingılızce zafer anlamına gelen vıctory sozcugunun baş harfidır) anlamına geldıgını bolırdı Ancak bazen ıçınde bulundugumuz ortamın ozellıklennı goz onune almadan, (telefonla konuşurken veya gorme ozurlu bın ıle konuşurken) farkındaolmadanışaretdılmdenyararlanınz Bununıçınyapanz? Bu ve benzen sorulan açıklamaya çalışan poptiler pıikoloji vücut düını deşıfre etmeye çabalıyor Ote yandan bazı büım adamlan el ve kol hareketlerının karşımızdakmın bızı daha ıyı anlamasına degıl, tam tersı bızım dogru sozcugu bulmamıza yardımcı oldugunu ıddıa edıyor Ne var ta çocuklar ve pnmatlar uzerınde yurutulen son çahşmalar farkh ve tartışmalı bır yorumun yenıden gundeme gel mesıne yol açtı Yenı Zelanda Auckland Unıversıtesı nden Michael Corballit, do guştan gorme ozurlu bu ıyle veya telefonla konuşurken ehmızı kolumuzu oynatma alış karüıgmızı üetışım kurmakta zorluk çekmemıze değıl konuşma ve el hareketlerı drasındakı evrimsel sttrece baglıyor Corballıs e goıe jestlerın tek amacı sozcuklen tamamlamak veya anlamını kuv vetlendu mek degıl Buyuk bır olasılıkla ılk ınsanlar bırbırlenyle bugun mım olarak tanımladığımız vucut ışaretlerı aracılıgı ıle anlaşıyorlardı Konuşma bu eskı vucut dılının sozele donuşmesı sonucu oluşmuştur Dolayısıyla el hareketlerı de ışte bu sureçten arta kalan mırasür Jestlerın ve konuş manın bırhkte evrım geçırdıgını soyleyen Corballıs ıkısının ardsındakı bu çok guçlu bagın bugune dek varlıgını surdurdugunu ve çok eskı ve koklu bır alışkanhk oldugu ıçın, gozlerı gormeyen kışüerın bue bundan vaz geçemedıgıne dıkkat çekıyor Konuşma ile el hareketleri arasındaki evrimsel süreç ve bugune bakış... konuşma egıtımıne tutulan pıgme şempanze K&vi omegmde oldugu gıbı az sayıda şempanzenın çok basıt bır kaç gramer kuralını ogrenebüdıgıne dıkkat çeken Corballıs, bunlann ıkı yaşındakı bır çocugunun algılama duzeyını aşamadıgını soyluyor işaretle anlaşmak Corballıs sozel olmayan dılın nasıl gebşngını açıklamak ıçın Afnka'nm Rıft Vadısı run oluşumunu mceledı Bu vadıde buyuk maymun turunun atalan baudakı bolgelerde yaşamlannı surdururken, evnm geçırerek homınıd'e (ınsansı) donuşen maymun cınsı doguda kaldı Vadınm dogu kısmında ormanlar gıderek yennı, ıçınde etoburların yaşadıgı savanalara bırakü Duşmanlardan gızlenmenın guçleştıgı bu seyrek ağaçlı alanlar, dogal olarak sessız kalmayı, ışaretlerle konuşmayı zonınlu kaldı nı almayabaşladı Denşım bedendıbnden konuşma dıknetransfer olunca ılk ınsanlar hem konuşup hem el ışı yapma becensını kazandılar Boylece sılahlı av parulerınde ınsanlar bırbırlenyle ılenşım kurarak avlanma stratejılennı koşullara gore ayarlayabıldıklennden, av mıktannda buyuk arnşlar oldu Aynı anda bılgı alışverışınde bulunabüdıklen ıçın alet yapma becenlennı de bırbırlenne aktarabüdüer Hareket ve konuşma arasında norolojık bır bag olduguna da ışaret eden Corballıs el ışaretlen şekhndekı vucut hareketlen evnm surecı ıçınde yennı konuşma duıne bıraküysa ınsan beynınde konuşma üe motor bolgelen arasında bır üışkı olması gerekır dıye duşunuyor Işm ügınç taran anatomıstler bunun boyle oldugunu ortaya çıkartnlar Beym taramalanndan elde edüen bılgıye gore, konuşma ışlevınden sorumlu olan Broca bolgesı, yalnızca konuştugumuz zaman degü ebmızı kullandıgımız zaman da aknf hale gehyor Bunun tam tersı, konuşma ışlevının harekete geçırdıgı motor ve onmotor bolgelen sessız okuma gıbı motor yönunun basküandıgı durumlarda büe yıne etkınlıgını konıyor Konuşma bozuklugu ve koordınasyon arasmda sıb bır üışkı vardır 'Broca afazısı'' adı verüen hastahga yakalanmış ınsanlar, eşyalan ısımlendırebüır ancak bunları bır cum le ıçmde sıraya dızmekte guçluk çeker Bu kışüerde vucut düınm de bozuldugu gorulmektedır, konuşma sınasmda ellerını genelhkle kullanmazlar Vucut duı bugun de onemını korumaktadır Manrhesteı Unıversıtesı nden psıko log Geofîrey Beattie VP Heatheı Shovelton jestlerle desteklenen bıı anlaümm jest sız bır anlaoma gore akılda kalma olasüıgı run yuzde 10 daha yuksek oldugunu üen suruyor Chıcago Unıvereıtesı nden Susan GoldinMeadow a gore el ışaretlerının de bır düı vardır Dınleyıcıye bır şeyler soyleme amacını gutmekle bırhkte başka amaç lara daha hızmet eder Konuşan kışı bellegmıaçmakıcmjestlerdenmedetumar New York Columbıa Unıversıtesı nden Robert KransB, dogru sozcugu bulmak ıçm belle gını zorlayan kışınm züıınsel sozlugunde jestlerın yenı kanallar açtıgını üerı suruyor Ozellıkle düımmucunda şeklınde tanımlanan süontüı durumlarda jestler çok onemlı ıpuçlan verır Geçen yü Krauss ve TBI Avıv Unıversıtesı nden üri Hadu'm bırhkte gerçekleştrdıklerı bır çalışmada, anorruk afazı(sozyıtımı)tanısıkonmuş beyınlerıha sar gormuş hastalann bırbırlenyle konuşmaları vıdeo kamera üe belgelendı Kav ramsal açıdan beyınlen hasarh hastalann el ışaretlenne daha fazla başvurduklan goruldu Hauss bu sonucu şoyle değerlendınyor "Herhangı bır şeye ısım bulmakta zorlananlar kaçınümaz olarak vucut düıne yonelır" Dıger taraftan vucut düınm büınçaltı duşunceyı de dıle getırdıgı uzun suredır bümen bır gerçek GoldinMeadow'a gore duşuncelennı rahatça ortaya koyamayan ınsanlar çogunluklajestlerebaşvururlar Bazı durumlarda jestler konuşanınıfade etmek ıstemedıgı duygulan açığa çücartabüır Jestkonuşma uyumsuzlugu ozeHıkle çocuklarda gorulur Corballıs düevnmımn sozcuklerınkeyfıyapısınınnedenını yetennce açüdadıgma manıyor Ük el ışaretlerı temsü ettıgı nesneyı taklıt edıyordu Zamarüa bu jestler daha soyut ve kuramsal bır nıtehk kazandı Daha sonra sembolık jestler gehşı guzel seslere eşlık eder hale geldı Dolayısıyla bu sesler üe tanımladıgı nesne veya olay arasında herhangı bır benzerlık ara ma geregı de ortadan kalkü, Evrensel dil Bu ıddıa ılk kez 1746 yılında Fransız duşunur Etienne Bonnot tarafından orta ya aüldı Daha sonra 197O'lı yülarda Colo rado Unversıtesı nden antropolog Goıdon Heweı bu tezı yenıden canlandırdı Eskı çaglardakı kaşıflerın, yenı bulduklan ulkelerde çevırmen ve sozluk olmadan yerlı halk ıle nasıl anlaşugını araşürdı Eskıbelgelerı tarayan Hevves, kaşıflerın yerlı halk ıle üenşım kurabılmek ıçın sınırlı sayıda el ışaretlennden yararlandıgını gordu Boylece sozcuklere dayanmayan evrenMİ bix dilin varlıgı ortaya çıkmış oldu Hewes ın tezı ne yazık kı bılım dunyasında cıddıye alınmadı flk ınsanlarm bırbırlerıyle nasıl anlaşabıldıgıne ılışkm somut kanıtlann olmaması nederayle bılım adamlan konuşma dılının maymunlann çıkarttıgı kaba seslerden kaynaklandıgı tezı ra daha akücı buld jlar Geçen yıl Corballıs bu tezı yenıden gundeme getınnceye dek maymun tezı populerlıgını korudu Maymunlann çıkartügı ses üe ınsanlarm konuşma dıh arasında benzerlık olmadıgını savunan Corballıs ınsanlarm yalnızca duygulannı ıfade ederken çıkarttüdan seslerm (gulme ağlama ve çıglık gıbı) maymun sesme benzedıgını ılerı suruyor Corballıs bugune dek maymunlara konuşma ogretme çabala nnm başarısızlıkla sonuçlanmasınm altmda bu nedenm yatügına manıyor Georgıa State Unıversıty de araştırma raerkezmde Corballıs'e gore bu bolgede bılgı alışvenşı avm ve duşmanm nerede oldugu ıle ılgılıydı Bu nedenle ılk ılenşım yontemı buyuk bır olasılıkla parmakla gosterme şeklındeydı Bugun el ışaretlennde hala bu parmakla gosterme ahşkankgının ızlennı gormek mumkundur Aynca ınsanlarda gorme duyusu ışıtme duyusuna oranla daha gelışmıştır Eğer bu donemde sese dayalı üetışım geçerlı olsaydı ışıtme duyusunun daha guçlu olması gerekmez mıydı' Aynca ıh ayak uzermde yurume ozellı gı de ılenşım kurma çabalanmızm sonucunda ortaya çıkmış bır hareket tarzıdır Atalanmızmızrakfirlatmakveyameşaletaşımak gıbı eylemlere baglı olarak ellerının serbest kalması ıçm ıkı ayaklannın uzerıne dıkılırken aynı anda yaklaşan tehlıkeyı parmakları ıle ışaret etmek ıçın ellennm boş kalmasına gayret edıyorlardı Bu üetışım tarzı bır kez saglam bır yer edınmce karanlıtcta konuşma zorunlulugu güoı başka sorunlar gundeme gel dı Bu nedenle sozlu üetışım yavaş yavaş sozsuz üetışımın yen Reyhan Oksay Kaynak New Scıentıst 8 Nısan ?000 695/14