Katalog

Bir Türk devi, bir İngiliz devi ve bir burs programı »^ A M. C. Jengör ><*wh ırkaç ay once Yuksekogretım Kurulu başkanı dostum Prof Dr Kem&l Gtirüe aradı Sesındekı heyecan ahızeden dışan taşıyordu ' Sana ıyı bir haber vereyım" dedı "Her yıl Cambndge Unrversıtesı 10 Turk ogrencısıne bırer burs verecek Sıstem duraylılık kazandıgı dndan ıtıbaren her yü Carnbndge'de 30 ogrencımız olacak" Gerçekten haber çok guzeldı Detaylannı soramadan Kemâl heyecanla devam etü "Sana şımdı daha da çok hoşlanacagın brr başka şey soyhyeyım Ingıhzlerle bu bursa bir de ısrm koyalrm dıye duşunduk" Sonra Kemâl aklma gelen ısrmlerı sıraladı ve en yakışan dıye duşundugunu soyledı "Fuat Koprulu" Bu ısmın uzenmde yarattgı etkıyı burda kelımelere dokmek çok zor Nedenını hıç uzatmadan tek bir cumleye sıgdırayım Kanımca Fuat Köprülü Turklerm bu yuzyüda yeüştırdıklen en buyuk bılım adamıdır Anadolu Turklugunun bın yıla yaklaşan tanhıne şoyle bir donup bakıyorum da Koprulu'ye rakıp çıkar mı dıye Sanmıyorum Kemâl e "Tum Koprulu aılesının en buyuk uyesıdır" dedıgımı haürhyorum Ne Koprulu Mehmet Paşa ne de Fazıl Ahmet Paşa, Fuat Koprulu ıle ınsanlığa etkı konusunda boy olçuşebüırler Mehmet Fuat Koprulu 4 Aralık 1890 tanhınde Dıvanyolu'nda o zaman Mâlıye Nazm Hâlıd Efendı Konagı dıye bılınen bınada dunyaya geldı' Şımdı aynı yerde Koşe Han adlı bına bulunmaktadır Babası F&iı Bey Beyoglu 2 Agır Ceza Mahkemesı baskâubı ıdı Bir sure de lstanbul Beledıye Meclısı uyelıgınde bulunmustu Onun babası Ahmed Zıya Bey Bukreş buyukelçımızdı ve Dıvânı Humayun Beyhkçısı (gunumuzun başbakanbk musteşan) Kopruluzâde Afif Bey'ın oglu ıdı Zıya Bey'ın torununu "Koprululenn azâmetını ıade edecek oğlum" sozlenyle sevdıgını Fuat Koprulu'nun oglu Dr Orhan Köpruru'den dınledım Orhan Bey'ın oglu Faız Koprulu, bana buyuk d e d e a Faız Bey'ın evınde pek çok tanh ve edebıyat kıtabı bulundugunu, kuçuk Mehmed Fuad ın yaşıtlanyla oynamak yenne bu kıtaplan okuyarak vakıt geçırmegı tercıh ettgıru anlatmıstı "Kıtaplan çevresıne dızer, bunlardan bellı bir konuyu kendınce ıncelermıs" dedıydı Orhan Bey. B Ord. Prof. Dr. h. c. Mehmet Fuat KöprtlUt, Suhanahmet dekl evlrnk bulunan çalışma odasutda (301u yılhnn lonu). O. f. KöprMU ArfM. len yalnızca edebıyat tanhçılıgımızle sınırlı kalmanuştr Koprulu'nun ışaret etügı gozleme, ozellıkle elestırıye dayahvarsayırrüar\reçıkanmlaruzerınekurulanyontem edebıyat tanhçılıgınden genel tarıhe, sosyolojıden folklora kadar genıs bir yelpazede etkı yapmıstır Zaten halk edebıyaura da genel bir bıümsel çerçeve ıçensine alan Koprulu'nun 1915'te Mülî letebbular Mecmuası'nda yayrmlanan "Turk Edebıyatada Aşık Tarzının Menşe ve Tekâmulu Hakkmda Bir tecrube" adlı uzun makalesı olmustur2 Bu makalenın derhal R. H a r t m u n tara&ndan Der Islam dergısınde tanıtıldıgını kaydedelım (1917 c VIII, ss 305311) Koprulu bıblıyografyalanna baküdıgında Koprulu'nun pek çok makale ve kıtabının uygar dunyada ya tanıuldıgını veya dogrudan tercume edıldıgı gorulur Bunun nedenı Fuat Koprulu'nun Turk Edebiyatı Tanhı bılım dalını gerçek bir bılrm dah olarak kuran laşı olmasıdır Onun yayınlan Dancı Dunya Savaşı'na kadar tum dunyada bu konuya yon veren en temel kaynaklar olmuşlardır yalnız san'at ve edebıyat veya sosyal büımlerı degü, fen bılımlennı de ügılendırecek kapsam ve modernhktedır Bu esenn yayımlanması uzenne dogubılımın uç buyuk ısmı, Barthold, K n ç k o r s k i ve Oldtaborg bir arada Koprulu'yu Sovyet Bılımler Akademısı uyehgıne onemuşler, Ilk Mutasavvıflar'ın yayımlanmasından on yü kadar sonra Fuat Koprulu bu çok onemlı bılım kurumuna uye olmustur Bu losa tanıtma yazısında Koprulu'nun 1500'e yaklaşan eserlennı tek tek tanıtmak olanaksızdır En onemlılennı lıstelemege bıle yenrruz yok 3 Yalnız kendısının Darulfunun çerçevesınde oluşturdugu Turkıyat Enstıtusu'nun 1933'de Atatirk un emnyle hazırlatüan Mmlche raporunda dunya standartlannda gorulen tek ensntu oldugunu soylemem lâzım O tanhe kadar Koprulu ensntusunde addî bir kıtaplık olusturmus, tum dunya ıle ensütunun baglantüannı kurmuş, her taraftan konferansçılar, mısafir araştıncılar çagırarak uygar alemı ogrencısının ayagına geurmıstır 1928'de mısafir olarak gelen V V Barthold'un verdıgı dersler bu enstıtu tarafından Turkçe olarak yayımlanmıs, sonra bunlar Turkçe den Almanca ve Fransızca'ya çevnlmıştır Türk edebiyatı tarih yöntemi Fuat Koprulu once Mercan Idadısı'nı bıtırmıs, sonra da Hukuk Mektebıne gıtrruş Ama Hukuk Mektebını bıtrmeden aynlmış, çunku burada alacagı egıümın kendısıne ılerıde seçmeğe karar verdıgı yonde pak yararlı olamayacagını anlamış Hukuk Mektebı'nden aynldıktan sonra Mer can, Kabataş, Galatasaray ve lstanbul lıselennde ogretmenlık yapan Koprulu bu arada hem şıırler yayımlamış, hem de Hayatı Fıkrıye (1909) kıtabı gıbı f w , , v genel füar hareketlen, tanh ve felsefe uzenne yazılar yazmaga başlamıştı Koprulu'nun ılk yayımlarını Fevziye Abdnllah Tansel H&nım 1905'e kadar ındırmeyı başarnuştir 19051913 yülan arasında yayımladıklan o derece dıkkat çekmış kı, 23 yaşındakı genç ogretmen 20 Aralık 1913'te Hâlıd Zıya (Uşaklıgü) Bey'ın bir başka goreve atanmdsı sonucu boş kalan Darulfunun Turk Edebıyat tarıhı mudernslıgıne getınlmış Bu tayınde kuskusuz o yü Bılgı Dergısı'nde çıkan "Turk Edebiyatı Tanhınde Usul adlı onemlı makalesının rolu olmustur Bu makalede Koprulu Fransız edebıyat tanhçısı Gustave Lanson'un füarlerı temelmde bir Turk edebiyatı tanhı yontemı gelıştırmış burada ozellıkle bılımsellıgı vurgulmusur Fakat bu makalenın etkı Uluslararası şöhretinde en önemli yapıt " • «• • •» ,c ifc r. .ı ' 1919yılında, yanı Bilimsel tarihcilik Enstıtu'de Koprulu herşeyden once romantık ve mü lıyetçı/ırkçı tanhçüık akımlanyla mucadele etmış, büımsel tanhçılıgın temellennı atmaga çabalamıştır Bunu en guzel gene kendısı Barthold un lslâm Medenıyeü Tarıhı adlı kıtabının Turkçe çevınsıne (1942) yazdıgı uzun gınşte dıle ge tırmıştır Bu donem Koprulu'nun zaman zaman Ataturk ıle de anlaşmazlıga duştugu donemdır Koprulu kaü bılım suzgecınden geçmeyen hıçbır goruşu hıçbır hareketı hıçbır hedefı kabul etmek nıyetınde degıldı Bu nedenle 1926'da kendısıne tekhf edüen yenı harfler komısyonu baş kanlıgını reddettı 1933 Unıversıte reformunakendı enstitusu ıyı not almış oldugu haldecanı gonulden taraftardı, ama bu reform sonunda ehü olmayan kışılenn kursulenn başlanna getınlmesını pek acı bir dılle eleştirmıştır Turk dılının dısıphne edümesı, Osmanlıca batakhgından kurtanlması konusunda Ataturk ıle hemfîkırdı Ama başta ızlenılen tasfiyecı yolu şıddetle reddettı ve yapılanlan eleştırmekten Cambridge Üniversitesi ile YÖK yımlanan "Turk arasında yapılan anlaşmaya Edebıyatada Ilk Mutasavvıflar" göre, her yıl 30 öğrencimize onun uluslararası en Fuat Köprülü bursu verilecek... şohretının tası onemlı yapı olmustur Mat baaı Amıre'de yayımlanan 446 sahıfelık bu eser Anado lu da Yunuı Emre yı ve Orta Asya da Hoca Ahmed Yeıevî'yı ınceleyerek hem Anadolu hem de Orta Asyada mıstıklerm geksmesını ele almanın da otesınde, ıkı buyuk kultur alanı arasındah halk üışkdennı ortaya dokmuş edebıyat tanhı çerçevesıne hem sosyolojıyı hem de kulturel antropolojıyı sıgdırmıstır Gınş kısmındakı bılım felsefesı ıle ılgılı paragraflar 683/4