Katalog

yenı vektorler daha az yan etkıyle daha ıyı sonuçlar verebüıyor Yenı vektorlerle de olsa, gen tedavısının yaygın olarak uygulanabümesı ıçın en az on yd geçmesı gerektıgı ortada Ama tedavıde DNA'dan yararlanmak ıçm daha basıt yollar var Ornegın Maıylanddekı Insan Genomu Büımlerı şırketode araştırmacılar ınsan genlerını kulturde buyuyebüen bakterıyel hucrelere aktanyorlar Daha sonra bu hucreler hastalara üaç olarak verılebdecek proteınler uretıyor Şırketın MPIF1 olarak büınen urunlerın bırı, kemoterapının toksık etkılenne karşı kemık ılıgı hucrelerının korunmasma yardımcı olabüır KGF2 adh başka bır proteın ıse yaraların ıyıleşmesını hızlandırabüıyor Bu ılaçlar henuz klınık araşürma aşamasında, ancak onkologlar bugun zaten, kemoterapı sonucu yok olan bagışıkhk hucrelerını yenılernek ıçın benzer aracılardan yararldnmaya başladı bıle Bazı araştırma grupları tedavı ıçın yararlı genlerı kullanmaya çalışırken bazılan da zararlı olanlan etkısız hale getırmeye çalışıyor Büındıgı gıbı genler, kromozomları oluştu ranuzun çıftşentlı DNA molekulu dızüerıdır Proteın ınşasnçm kalıp gorevı goren tek şerrtlı RNA molekullerını kodlayarak proteın uretımını saglarlar Pıoteın uretım surecı kopyalama faktorunun bır genın ucu açık olan kesımıne (ya da tanıtıcı promoter bolgesıne) tutunmasıyla başlar Daha sonra kopyalama faktoru proteının musveddesını ıçeren bır RNA molekulu uretır Araştırmacılar hucrelerı genlerın tanıtıcı kesımlerının sahte kopyalarıyla doldurduklarında, kopyalama faktorunun gerçek gene turunmasını engelleyebıleceklerını ve dolayısıyla RNA uretımını durdurabıleceklerını buldular Bu teknık klınık uygulamaya pek yakında geçebılır Bır genın RNA uretmesının engellenemedığı durumlarda kımı zaman RNA nın zararlı bır proteın uretmesını durdurmak mumkun olabılıyor Bunun ıçın RNA dızüımındekı bazı bolumlere yapışan kuçuk tumleyıcı (anüsense) molekuller kul lanmak gerekıyor Eğer bu yontem de ışe yaramazsa, dogrudan proteıne karşı koyabılırsınız Omegın HER2 gogus hucrelerının yuzeyınde yer alan ve buyume sınyallerını alan bır reseptor proteındır Çogu kadında HER2 ureten genden ıkı tane vardır ancak, gogus kanserı hastası kadınlann yaklaşık uçte bınnınl 7 kromozomlannda aynı genın dave kopyaları yer alır Sonuç olarak, bu hastalann hucrelerı normalden 100 kat fazla buyume sınyalı reseptorune sahıp olur Bu, hucreler' 'kotu huylu' hale gelırse hıç de hoş bır ozellık olmaz Gingeı Empey beş yıl once tam da boyle bır durum la karşı karşıya kaldı Gogus kanserı teşhısı konuldugunda kanser lenf bezlenne ve karacıgere de sıçramıstı geleneksel tedavüer bu durumda hıç bır ışe yarayamazdı Bu nedenle hemşıre Empey bır klınık araştırmaya dahü olup olamayacagını ogrenmek ıçın UCLAuraversıtesınıaradı Aynı donemde Dr Dennis Slamon genetık muhendıskgı yontemlerıyle urettıgı HER2 reseptorunu bloke eden Her septın adlı bır molekulu test edıyordu Testler, hemşıre Empey'ın hucrelerının bu yaramaz proteınle başının bela da oldugunu gosterıyordu ve Empey araştırmaya dahıl edıldı Tumorlerı bır yıl sonra şaşırtıcı oranda, yuzde 25 kuçuldu dolayısıyla araştırmacılar onu tedavı etmeye devamettıler Haftalıkduzenlı yapılan enjeksıyonldrla tam uç buçuk yıl sonra tumorler neredeyse tamamen yok oldu 'Lezyonlanm o kadar ku çuldu kı doktorlar bunların kanser mı yoksa hasarh doku mu oldugunu soylemıyordu' dıyor Empey Zararlı bır geni durdurmak Bilim adamları zararlı genlerin protein üretmeîini engelle yerek ya da doğrudan proteinleri ctkhlz hale getirerek onları durdurmayı öğrenlyorlar. 1) Bir gen, protein ure tebilmek icin bir kopyalama (transcription) 1 ^ "s\ * Tanıtıcı (promoter) Bir ge nin basladığı yer'ı belirtir. faktörunden yararlanır. Kopyalama faktörü gendeki protein kodunu ba berci RNA'ya aktarır. l? V Kopyalama Faktoru Sahte Tamtıc, Kop yalama Kopyalama faktörü genboyunca ridi ortaya çıkarır. Nasıl durdurulur? Sahte \aflaar1koP^a,m? faktörlerini kendilerine Rnvlprs* nrntftn üret ml sürtd ilk a a j * mada sona erer. HaberciRNA DNA seridinln bir kopyasıdır. Aminoasit 2) RNA molekülleri prote inlerin olusabilmesi için bir kalıp görevi görür. Nasıl Durdurulur? Tümleyici molekuller RNA nın bir kıs ntına yapışarak protein olu sumunu durdururlar. Yapay antikor Proteıne klllt ) Hücrenin buyume Nasıl Durdurulur? Empey'ın lezyonları faktörlerini emmesini Yapay antikor probeş yülık tedavıden sonra iağlayan bir protein , , teınlere kilitlenerek bıle hâlâ goz ardı edılebılır tuınorıın büy Buyume faktörü faktorunun buyume duzeyde Herceptın pıyasa hızlandırablll Proteın, büyüme hücreye girmesini faktörünü ememeı. engeller. ya suruldu ve şımdı araşürmacuar, hastangın fazla üerlemedıgı hastalarda üacın yerıne, spesınk bır problemı hedef alan akülı bu bomba genasıl bır etkı yaratacagını ogrenmek ıçın çeşıtlı araştırmalar lıstırdık" dıyor Umarız bu yontem yaygın olarak kullanılabıbaşlattı Bu üaç her derde deva degd Ancak Hercepün, ınlır Turgut Curer san genomunu çozmenm tıp sanatını nasıl gelıştırecegının ... ,. . Newsweek, 10Nısan2000 bır gostergesı Slamon "Daha buyuk bombalar ınşa etmek okunacağma yonehk bır tahmatname gıbı yazıl masma benzıyor Nıtehm, genler proteinleri ne zaman sentezleyeceklerıne bağımsız olarak kendılen karar veremıyor Farkh bıryerden gelen tahmatlan ızhyorlar Peh şalterlen yoneten nedır? Bu bazen hucrenın farkh bolgelennden gelen hmyasal habercıler oluyor bazen de bedenm farkh hucrelermden gelen habercıler (çogu hormon bu ışı yapar) Kımı durumîarda ıse genler çevresel etkenler sayesmde açıhp kapaülabüıyor Omeğm, bazı karkmojenler hucrelerm ıçme dalarakDNA "şalterlermm" bır bolumune yapışır ve kansere yol açan kontrolsuz buyumeyı harekete geçıren genlen etkm hale getınrler Ya da bır anne farenm yavrusunu yalaması onun buyumesıyle uışküı genlerı devreye sokan bır dızı olayı başlatr Ya da cınsel hzgmhk donemmdeh bır dışmın kokusu bazı erkekprımatlarda uremeyle ılgıh genlerı etkınha le getmr Ya da smavlann yoğun olduğu aşın stresh bırgun, bırkolej oğrencısınm bağışıkhksıstemını baskdayarak, grıbe ya da daha beterbır hastahğa yol açabıkr Genlen ve genlerı devreye sokup çıkaran çevreyı bırbınnden ayn duşunemezsınız Genetık çahşmalan, tıptan sosyolojıye kadar her alanı tek başma asla açıklayamayacak Aksme bıhm genler hakkmda yenı bılgıler edmdıkçe çevrenın onemını gıderek daha ıyı anhyoruz Genler çok onemhdır ama, herşey demek değıldır (1) Stanford Unıversıtesı 'nde bıyolojı bıhmlen ve sınırbıhm prolesoru JF lentr Gen" herşey demek değildir! nedenınısızeanlatayım Tumendışelermtemehnde Genlerın Ustunluğu (Prımacy ofGenes) anlaNasıl bır tşı olacağınızı en az DNA kadar, yısıyatıyor Bu anlayışa gore, eğerbıyolopdehkarıçmde yetıştığmız çevre de behrhyor Yırnvncı maşık bır problemı çozmek ıstıyorsanız (neden yuzyıla damgasını vuran ınsanlan gosteren hemen belh bır kuşun kışın guneye goç etüğı ya da belh herhstede Churchill, Gandl ve Einatein 'ın ya bır ınsanın neden şızolrenık olduğu gıbı), çozum rundajames Watson ve Francis Crickm ısımıçın bu olgunun temehndeh yapıtaşlanna bakmak lennınyeralmasıpekşaşırtcıolmasagerek Watgerekhdır ve en temel yapıtaşı genlerdır Bu deson ve Cnck, DNA'nm çıR sarmalyapısun ortaya termınıstkgoruşe gore, genlerın kodladığı prote çkararak, gen bıyolojısmın ai'üaşılmasma onderhk ınler davranışın "nedenıdır" veya davranışı "deettı Insan genomhantasının çıkanlması,buıkı danetler" Her şey onceden programkdır hının baslattığı devnnvn bır aıuamda tamamlanAncak genler gerçekte boyle çalışmaz Akmasmı sağlayacak. sıne, genler ve çevre surekh etkıleşım hahndedır, lnsanlann, genetıkhantamızın çıkanlmasıçevreleğıhm ya doğaya destekya da ona kostek nın doğuracağı sonuçlar konusunda endışelenmeolur Orneğın, bıraraşhrmanın "sızdeşızofrenıgesıdeo kadar şaşırtıcı değıl Bunun gerçek bır devnı var"sonucuna varması, bu hastahğa yakalanma nm olacağuıa hıç şuphe yok, ama ortahkta "Ceşansmın yuzde 50 olduğu anlamına gehr Yoksa sur Yenı Dunya 'yı'' çağnşüran bazı urkütucu fitarbu, mutlaka şızofrenıye yakalanacaksınız demek ler dolanıyor Bunlar, gelecekte kendımızı nasıl godeğıldır Hastalık ancak ve ancak, şızofrenıye eğıreceğımıze üışbn bazı temel sorular akla getırıyor hmh ohnanızı sağlayan genler ve şızotenıye yol Davranışiar, duşunceler ve duygular yalnızca bır açan deneyımler bır araya gelırse ortaya çıkar grup genın bır araya gelmesıyle mı oluşuyor? BıBelh bır gen çevre koşullanna bağh olarak farkh ethm adamlan genetık hantalan kuManarak bunlaküer yaratahılır Genetık açıdan saldınya açıkola ? nn hepsını saptayabıhrlermı Oyleyse bız hmız ve bıhrsınız, amaılledeyenüeceksınızdıyebırşeysoz bas tacı ettığımız bıreysellık ve ozgur ıradeye ne konusu değıldır olacak7 Geneükkodumuzubılmek, yazgmızm deAynca, "Genlerin Üstünlüğti" ukrı gen ğıştınlemeyeceğmı de bılmek anlamına mı gelı 7 lenn kendı kenduerıne harekete geçtığmı varsa yor yar Peh genler belh bır proteın sentezını başlatBen bu korkulan paylaşmıyorum bunun Robert Sapolsky(1) .' mak ıçın ne zaman devreyegmpne zaman dev reden çıkacaklannı nereden bıhyorlar7Eğer genlerı otonom olarak kabul edersenız, sorunun yanıtı onlannbunu yalnızca büdıklendır ve hıç bmse genlere ne yapacağını soylemez Ne varh, bu gonış te gerçeğı yanstnvyor Insanı hayrete duşurecek uzunluktakı DNA dızuennınyakuzca kuçuk bıryuzdesının proteınlerıkodlayan genlerden oluştuğu anlaşıldı DNA'nm yuzde 95"ı ıse kodlama yapmıyor DNA'nm buyuk bır hsmı genlenn etkm hale geçmesı ıçın aç kapa şalterı olarak gorev yapıyor Bu tıph 100 sayfalık bır htabm 95 sayfasının gen kalan S saylanm nasıl 683/15