Katalog

} çizgisine yaklaşıyor şeküde ortaya çıkmış oldu Ahlaki kaygılar Yaşam kıtabıru deşı&e etmek ne yaak kı ahlaki sorunlan da beraberınde getınyor Geneukkodlanmıananlaşüması, ınsan turunun ınsan ehyle şekülendırümesı olasılıgını da guçlendırıyor Bıyologlar genomık büımınden yararlanarak yedek parça hstesı hazırlayabüırler, anababa adaylan dogmamış çocuklarını "ısmarlayabüır" Büım adamlan ellenndekı bügüerle ıstenüen karakterde, vucut yapısında ve büıssel yetenekte ınsanlar uretebüır Bu arada ahlaki kaygüar, pratikte pek çok sorunu da beraberınde getınyor Çocuklanmızı ve kendımızı degıştırmek kolaylaştücça degışüchk geçırmemış olarüan kabul etme hoşgorusunde de azalma gorulebüır Kent Unıversıtesı Hukuk bolumunden Lori Andrevrt, genetü< tesüer yardımıyla zekâ kusurlannın şışmanlıgın, kısa boyun (ve dıger ıstenmeyen ozellüdenn) onceden büınmesı durumunda toplumlar anne ve babası tarafından kusurlanyla dogmasına ızın venlen çocuklan kuçuk gormeye başlar mı sorusunu soruyor Şımdıden bazı doktor ve hemşırelenn dogumdan once teşhıs edüebüen kusurlarla dunyaya gelen çocuklann anne ve babalannı çocuklarını ne durumda olacagını büe büe dunyaya getadıklerı ıçın eleşürdüderı ve kınadüdan goruluyor Dunyadakı butun anababa adaylannm çocuklannı ısmarladıgını varsayarsak bunlann bıraraya gelmesınden ne gÜDi bır dunya oluşur şımdıden büınmez Bu arada bazı hastahk genlerınm başka hastalıklara karşı vucuda dırenç sagladıgı büınıyor Ornegın orak hucre anemısı olarak büınen bır anemı turu sıtmaya karşı dırenç oluşturuyor Bu durumda bu anemıyı yok etmek ıçın genını ortadan kaldırmak sıtma salgınına yol açar mı9 Bu soruyu daha da genışletırsek "kotu" gerüen nakavt etmek evrımı nasü ethler 9 Işte uzerınde durulması gereken en onerrüı konulardan bın de budur Uygulama aşamasında sorunlar Genom projesının başlamasıyla sı gorta ve ınsan kaynaklan şırketlerının genetik bügüen ınsanların aleyhıne kullanacaklan dogrultusunda kaygüar gıtükçe tırmanıyor Sıstematık kamu araştırmaları şımdılık ufukta çok buyuk tehhkelerın olmadıgını varsaysa da, dedıkodulann onunu almak mumkun degü Pek çok ınsan olum cul bır hastaüğın genını taşıdığı ıçın sıgorta şırketlerı tarafindan afaroz edüebüır Başka bır kışı ışverenı tarafindan aynı gerekçeyle ışten atüabüır Şu anda ABD'nın 39 eyaletınde genenk testlere dayanarak sıgorta polıçesını duzenlemek yasaklandı 15 eyalette genetik tesüerden elde edüen sonuçlara gore ışten çıkartmalar yasaklandı Ne var kı yasalardakı açıklardan yararlanan ışveren ve sıgortacüar genehk testlerı gızlıden gızhye ıncelemeyı surduruyor 1999 'da yapüan bır araştırmaya gore ABD'de orta ve kuçuk olçeklı şırketlenn yuzde 30'u terfi ve ışten çıkartmalarda çalışanlannın genetık testlennden yararlanıyor Insan Genom Projesı'nın tamamlanması başka bır sorunu daha getırecek Insanlar genlennın ışlevsellıgını ogrendüderı anda kendüerı hakkmda ne duşunecek9 Buyuk bır olasüıkla ınsanlar başlanna gelen tum olumsuzluklann suçunu genlerme yukleyecekler "Insanlarda kadercılıge karşı buyuk bır egüım var" dıye konuşan Collıns "Genom projesı ınsarüara ışte bu kolaylıgı sağlayacak Gerüer gunah keçısı gorevını yuklenecek" dıye konuşuyor Şu anda genomık büımı doguş aşamasında Perde tumuyle kalktıgı zaman çocuklarımızın neyle karşüaşacagı henuz bümmıyor Reyhan Oksay Newweek 10 Nısan 2000 683/13 jen oldugunun ayırdına varamadıktdn son'a ınsanın gen harıtasını çıkartmarun ne anamı vardı? Ne var kı uzun suren tarüşmaardan sonra Amerıkan Kongresı'nden de •nalı kaynak sağlanmca bılım adamları 2005 yılında tamamlanacagını ongorduklerı projenın 1988 yılında temelını atülar Bu arada Mayıs 1988'de gen avcısı J. Cr&ig Venter, Celera adını verdığı ozel şırketı kurarak ınsan gen hantasını uç yü ıçmde tamamlayacagını ılerı surdu Bu gırışım, 9ı n yaşamında gizliHğin sona ereceğinden, etik ırkçılığm başlayacağından kaygı duak üzere oldugu şu günlerde kesin olan çizgisini göğüslemesinin en çok biyotek *e™. farkü türlennı, Amenkan Insan Gen Harıtası Araştıma Ensütusu başkanı Francis Collins'ı elını çabuk tutması gerekügı yolunda uyancı bır rol oynadı Projenın ortalannda olmalan gerekügı donemde, daha projenın yuzde 3'unu tamamlamış olmalan Collms'ı yüdırmadı, tam tersı teukledı Demanlannı kontrol ve kamt aşamalannda fazla oyalanmamalan konusunda uyardı 1998 yılının Ekım ayında projeyı kaba hatianyla 2001 yılında tamamlayacaklannı bıldıren Collıns, Mart 1999'da bu tanhı onumuzdekı bahar aylannaçekü Insan gen harıtasının tamamlanması ne anlama gelıyor? MIT'nın VVhıtehead Ensntusu'nden Eric Lander bu çahşmayı 1800'lu yıllann sonunda hazırlanan ele mentienn pervyodıi tablosuna benzetıyor "Genomık bence bıyolojının penyodık tablosu" dıye konuşan Lander, "Bılım adamlan tum olaylan bu lıste yardımıyla açıklayacaklar" dıye konuşuyor Bu lıste bur CDROM'a sıgabüıyor Halıhazırda hastalardan DNA orneklerı alan büım adamlan, floresan molekuller bagladıklan ornegı cam bır çıp uzenne serpıştınyor Cam çıpın uzerınde 10 bın adet büınen gen bulunuyor Lazer ışını floresanı okudugu zaman, çıpın uzerındekı bılınen genlerden hangısının hastadan ahnan ornekte oldugu anlaşılıyor Son aylarda bu yontem yardımı ıle kas tumor bsemı hangı prostat kanserı turunun oldurucu oldugu, depresyon geçıren bır beymden alınan noron ıle nor mal beyınden alınan noron arasındakı farkı teşhıs etmek mumkun olabılıyor Insanoglunun tanhı DNA'sında kayıtlıdır "DNA farklılıklannı tespıt ederek goçlerın ızledıgı yolu tespıt etmek mumkun" dıye konuşan Lander, "Bılım adamlan eskı Fenıkeh tuccarlann Italyan lımanlannı zıya ret etnklen zaman gende bıraktıklan kro mozomlan tanıyabılıyor" dıye konuşuyor Benzer şeküde genetık venler, Guney Afrıka'da yaşayan Lemba'lann 2 700 yü once Ortadogu'dan goç eden Yahudı kavmının çocuklan oldugu tezını destekhyor Conna ught 'da yaşayan Irlandahların yuzde 98'ının 4 bın yü once Irlanda'ya yerleşen avcı toplayıcı topluluklardan geldıgı de bu Cam çipln üzerindekl DNA örneklerinden hattanm genlerindekl mutasyonlar saptanablllyor.