Katalog

#i 19 Mendel ve genetik bilimir Çağımızda en akılalmaz gelişmelerin yer aldığı çağdaş genetik bilimi, bundan tam 100 yıl önce (1900'de) ortaya çıktı ve hızla gelişimin rüyor. Yeni bir 100 yıla (ya da milenyuma) gireceğimiz şu günlerde kalıtım biliminin babası sayılan Cregor Mendel'i anımsamak hem bi de insanlık adına bir görev. Biyolojik düşünme devrimini gerçekleştiren bu din görevlisi bilim dunyasında Kopernik, Newton ve Danvin ile birlikte anılıyor. Bu (1866'da) yayınlandıktan 34 yıl, ölümünden 16 yıl sonra (1900'de) "Yeniden Keşfedildi" ve bilim tarihindeki yüce yerini aldı. Ali Nihat Bozcuk (*) I nsanoğlunun evrera ve kendısını anlamak amacıyla yaptıgı buluşlor arasında koklu degışımlere yol açan ve ınsan duşımunde devnm yaratan bırkaç seçkm bı lım adamının büım tarıhınde çok ozel yen vaıdır Olaganustu katküan ıle Nicolans Copernicus, Isaac Nenrton ve Charles Danvin en başta anüması gereken ısımlerdır Bu bıhm adamlannın deneysel ve duşunsel katkılan temel bıyolojık büımlerın ve geneügın ortaya çüoşında bır başlangıç oluşturdu Gregor Mendel ın bıtkı melezleme deneylen ve sonuçlannı açüdamak uzere yarattıgı teorı yalnızca soyaçekunde değü neredeyse tum cdnlüar dunyasının olaylan hakkındakı büımsel duşunce ve davranısımızı yeniden bıçımlendırdı Bununla beraber, Mendel dunya büımsel yayınlannın sayfalannda ısmı okunmaya başlamasından ve kendı draştırma sonuçlannın dramatık olarak "yeniden keş fedümesınden onaltı yü once ulmuştu bıle Heleozgunyayınını 1866dayapügınıduşunursek bulgulan 1900'de yeniden keşfedılınceye kadar aıadan tam 34 yıl geçmıştı Mendel, bıtia melezlerı üe yaptığı ve 10 yıl soren deneylerın açıklamasını ilk kez 1865 te sunmuştu B n o Dogal Bilim Dernegi şubat ve mart (1865) toplantısında ılk kez makalesını bıldırı olarak sundu Brno (= Brııno Brunn) o zamankı Habsburg krallıgının ve Avusturya nın bır parça sı olan Moravya'da, daha sonra Çekoslovakyada 1992 den sonra ıse Çek Cumhurıyetı nde bır kasabadır Izleyen yü (1866) makale Almanca olarak bu demegın büımsel toplantı kıtdbında yayımlandı ve çeşıtlı ulkelenn dogal büımcı lennın uye oldugu 133 ayrı dernege gonderüdı Mendel ın çağdaşlanndan aldıgı yanıt ya da çekügı ügı çok azdı Tam 1900'de yalnızca ıkı ayhk bır surede uç makale daha yayınlandı ve bunlar hemen hemen aynı bulgulan ta nımlıyordu Bu makalelerın sahıplerı Hngo de Vrie», Carl Correns ve Erich von Tflcheımak'tı ve ayn ayrı yerlerde çalışmıslardı Sırasıyla bu yazarlar Amsterdam, Tubıngen ve Vıyana'da bulunuyorlardı Her uçu de kendılennden 3040 yü once Brno'da yaşayan ve çok az büınen bır kımse tarafindan soz konusu keşfin yapüdıgını samımı bır şeküde açıkça kabul ettüer Boylece 1900 yüı soyaçe Mendel deneyleHnl, şu anda Çek Cumhuriyetl ıımrimn Içlnde yer alan Moravia'dakl Brno Manaıtın'nda sUrdürdü. Yanda Mendel. . • kım (genetk) büımının başlangıç tanhı olarak sayüır Soyaçekım sorusu, ınsanın lıgısını çok eskı zamanlar dan b e n çekmıştr Çunku nerede aynı turun uyelen farklı fizıksel karakterler (ozellüder) gosterdı ıse, kendı turu besledıgı hayvanlar ve yeüşnrdıgı bıtküer arasında çeşıtlüığm nederuru hep merak etü Bu üzıksel kdrakterlere bıyologlar özellik ya da ıra demektedır Bunlar goz rengı çıçek rengı gıbı kdlıtatıf (nıtel), bır ınsanın boy uzunluğu bır hayvanın buyume hızı ya da mısır koçanındakı tane sayısı gıbı kantıtatıf (nıcel) de olabüır Eldekı neslın organızmalannda kı ozellüderın ebeveynlerı (atasoylan) ya da çok eskı ata soylan üe ügüı oldugu daha onceb donemlerde de bellıy dı Farklı goz rengıne sahıp atasoylann sahıp oldugu bır çocugun babanınkıne dıgerırun ıse ananınkıne neden benzedıgı büınmıyordu Çogu kez çocugun ozellüderı her üa atanın ortak urunu ya da kansımı (sulanması) olarak de ğerlendırüdı kez brtküen ekmeye ve evcü hayvanlan beslemeye basladıgı zaman bazı organızmalann arzulanan ozellıklerınm gelecek nesle ıstenmeyenlerle bırbkte aktarüdıgmı gozlemış olmalıdır Bununuzerıne ınsanlar urehm ıçın hayvan ve bıtküen seçmeye başladüar Gıderek yenı daha ı^e yarayan bıtkı çeşıtlerı üe daha yararlı hayvan stoklannı gelıştır meyı başardüar Daha sonra da arzulanan farklı karakterlere sahıp hayvanları eşleşürerek bunlann yenı kombınasyonlannı elde etmeyı başardüar Onsekızıncı yuzyıkı sonuna dogru, oncu durumdakı hayvan urehcüerı soz konusu karakterlerın nasü kahtlandıgı üe ügüendüer Fakat açıkça boşa ugraştüar ve benzer benzerlen uretır' gerçegıne ragmen aynı zamanda benzer benzemeyenı uretır sloganı da dogruydu Eşeysel yapı ve bunun organızasyonu bıtküerde keşfedüdücten sonra, onsekızıncı yuzyü doğa büımcüen yapay bıtkı dollenmesı deneylerıne başladüar ve kımı bıreysel ozellüderın dolden dole taşındıgına tanüc oldular OndokuBır organızmanın karakterlerının çevre tarafından et zuncu yuzyü başlangıcında soyaçekımın asü ükelennı bulküendıgı anlaşüdücça ozellüde beslenme ve üdımsel nemak ıçın gırışımde bulunuldu Pek çok farklı hıpotezler üedenlerle olay gıderek karmaşıklaşmaya başladı Insan, ük n suruldu Bunlar üa gruba ayrüabüır Bırına grup bır eşeyın erkek ya da dısı tek başına ya da ustun Mendel, mor çlçeUI dlflyi beyaz çtçekH erkek Ile efteştlrdl. Mendel beyaı çlçeUI dlflyi mor çlfekll erkek Ile eşleşürdl. olarak, üancı grupta ıse her üa ebeveynın yavrudolun kahtsal yapısına katkı yapügını duşunenlerdı Evnmsel olayı araşbnrken Danrim, hayvan ve bıtkı beslenmesı üe bazı araşuncüann bıtkı melezlemesı sonuçlanndan ve aynca kendı yapbgı deneylerden buyuk mıktarda bılgı toplamışt Buna ragmen, basyapıü olan "On the Ongm of Specıes" (1859) adlı kıtabında şu sonuca ulaşmıştı soyaçehmı yoneten yasalar buyuk oranda üınmemektedır" Darvnn'ın kıtabının kopyalan matbaada basılarak çücügında, soyaçekım bulmacası Gregor Mendel'm dückaüı ozenıyle çozulmeye çalışüıyordu Kendınden onceküer bıtkı melezlemesı araşhrmalannda aynı anda bırçok karakter bakımından farklı olan atasal bıtkılen mcelemLşlerdı Bır bıtkıyı tum olarak ele alıp melezlerde atasal üplerın sulandıgını, harmanlanarak karıştiğını gormeye egüım gostermışler ve bu nedenle de doller arasında kalıtımın geçışınde herhangı bır model 675/S