Katalog

nya kazayla yok edilebilir 'de "KüçükPatiama"gerçeHeştirildisıra RHIC'de 10 Şubat 2000 tarıhmde Avrupa Parçacık Fızığı Laboratuvan (CERN), Evren'm doğuşuyla ılgüı araşnrmalara onemh kathda bulunacak bır dızı deneym sonuçlamı açüdadı Bır sozcu, CERN Ağır lyon Programı çerçevesmde yapüan deneyler sonucunda maddenın (kuramlann ongorduğu çpbı) yenı bır hahnın var olduğunu ıspatladâdannı duyurdu Maddenın "yenı" hahnde, temel parçacudar olan kuarklar, bır araya gehp proton ve notron gıbı parçacudar (nukleonlar) oluşturmak yerme, çevrede bağımsız olarak dolaşabüıyordu Buyuk Patiama (Bıg Bang) kuramı, Evren'de ük madde oluşmadan once, yaru Buyuk Patiama 'dan yaklaşık 10 mıkrosanıye sonm maddenın boyle bır hahnın var olması gerektığını ongöruyordu Ancak bugune dek, maddenın "yenı' hahnın varhğı deneysel olarak kanıtlanamamışü ve Evrende yamızca ılk atom çebrdeğmm oluştuğu, Buyuk Patiama'dan 3 dakuca sonrası üe gunumuze kadar geçen (kuramın ongorduğu) olaylar deneylerle smanabüıyordu Oysa şımdı, Buyuk Patiama kuramınm Evren'ın doğuşundan bırkaç mıkrosanıye sonrasıyla ılgıh ongorulen de deneysel olarak doğrulanmış oldu CERN'ın genel yonetıcısı Prof. Lndano Maiaai, " CERNAğırlyon programı çerçevesınde ortak yurutulen yedı ayn deney, maddenın yenı haknı açıkça gozler onune serdı Deneylenn sonucu, kuarklar arasmda temel kuvvetlenn etkmesı gerektığını ongoren ehmızdeh kuramı doğruluyor Bu sonuç aynca, Evren'ın ılk anlannı kavramak yönunde aülmış önemh bır adım Arük ehmızde kuarklann ve gluonlann bırbırıne bağh ohnadığı maddenın farkh bır hah var Ancak Verte* TPC n/n kaydwttlğl vtriltr bUyUtUldUğU zaman sUrUkletun lyonlzaoncelMe kuarkgluon maddesının Snksel ozeMlennı aynnbh olarak syon 10 nanosanlydlk aralar dahllhuk laklanır. behrlemehyız Şımdı ış once Brookhaven Ulusal Laboratuvan'nın Rölatıvıstik Parçacık Çarpıştincıa'na (Relaüvıstc Heavy lon Colhder), sonra da CERN'ın BuyükHadron Çarpışünası'na (Large lon Colhder) dvşuyor" dıyor du Kuram, Buyuk Patiama'dan losa bır sure sonra kuark ve gluonlann bırbırlermden ayn olduğu bırüksel "çorba" (plazma) evresınm olması gereküğını ongorur SPS'nın ıçmde ağır lyon çarpışmalan sonucunda yaraülan maddenın yenı hah, kuramlann ongoıüüğu bu "kuarkgluon plazmasıyla"bırçok ortak ozelhk taşıyor Kunjun huzmesı programı, CERN ıle Çek Cumhunyetı, Fransa, Hındıstan, ttafya, Almanya, lsveç ve lsvıçrs'deh ban enshtulenn 1994 yuında ışbırhğı yapmalanyla başladı CERN'de daha once bır araya getınlen İÜ hızlandmcıya (Proton Synchroton [PS] ve SPS) yenı bır kurşun ıyonu kaynağı daha bağlandı Yedı btiyük deneym her bırınde (NA44, NA4S, NA49, NASO, NAS2, WA97INAS7 ve WA98), kurşunkurşun. kurşımalnn, altmsulfur çarpısmalannm faıkh bır özelhğı hesaplandı Bu prop 6nk alanmdah araşurmaîarda yapuan ışbırhğının mükenvnel bır orneğıydı Yırmıden fazla farkh ulkedeh enstıtulerden bıhm adamlan deneylere katıldı Bu program, yuksek enerjı Szıkçılerı ıle nukleer uzıkçılenn bır arada çahşmasmı sağladı Ustehk, maddenm bu yenı hah ortak yurutulen ayn ayn deneylenn bulgulannm bır araya gennhnesryle keşfedüdı Kuarkgluon plazmaa, her bw parçasmı farkh deneylenn sağladıgı bıryapboz gıbıydı 7teJc ibjr deneyden elde edâen veruer butun resmı ohışturmayı yetmıyoıdu ama, farkh deneylenn sonuçlan bır am<, ya geünldığmde her parça bırbırme uyarak anlamh hale geüyordu 2 trifyon °C CERN'ın Ağır lyon programı, kuarklan proton gıbı daha karmaşıkparçacüdarıçmde bır arada tutan kuvvetlen hrarak onlan bırbınnden ayır Durun1 Henuz ıçınız rahatlamasm Brookhaven'lı bılım adamlan dunyayı yok edebüecek başka bır olasüıgı da goz onune aldılar "Kullanacaklan bu kuvvetlı makıne kuantum vakum ortamının çokmesıne yol açabıhr mı 7 " Kuantum kuramı, Evren'de bır çeşıt vakum (boşluk) enerjısının bulundugunu ongorur Ancak vakum enerjısı uygarlık ıçın olası bır tehdıt gıbı gorunmuyor Bunun da otesınde vakum ener]isı bır grup parçacıgın hıçlıkten bır anda var olup sonra tekrar yok olmasından kaynaklanan bır enerjıdır Evren genışleyıp sogudukça vakum enerjısı mumkun olan en duşuk sevıyeye ınmış olmalı Ama eger ya Evren hâlâ duraysız halde ıse? 0 zaman kuçuk bır alanda, yeterh mıktardakı ener]i kuantum vakumunun çokme surecını başlatabüır Dev bır yıkım dalgası ışık hızında hareket edebüır ve Evren'ı çok tuhaf yontemlerle degışıme ugratabılır Bu ıse bızım ıçm çok koru bır haber olabıhr normal madde bır daha asla var olamaz 1995 yüında Hawaıı Uruversıtesı'nden psıkolog Paul Dlxon, Dınoıs'dakı Fermı Laboratuvan'nın onunde eylern yaptı Çun Sözde kıyamet makinesi: RHIC CERN'de elde edüen sonuçlar gelecekte yapuacak deneyler ıçm umut vaat edıyor Kuarkgluon plazması açıklamasında yapbozun parçalan bırbırme kusursuz bıçımde uyuyor Ancak CERNde kuantumgluon plazmasıyla ılgıh elde edılen "dolayh kanıtlan" doğrudan gozlemlerle doğrulamak ıçm (kuantumgluon plazmasmdan yayılan elektromanyeuk dalgalan doğrudan ölçmek gıbı) daha yuksek çarpışma sıcakhğı ve enerpsı gerehyor Bunun ıçm şımdı gozler ABD'de deneylerme bu yılbaşlayacak (alünaltm çarpışmasmı gerçekleşurecek) Brookhaven Ulusal Laboratuvan'ndakı Rölatıvıstik Ağır lyon Çarpışuncısı'nda (Relatıvısuc Heavy lon Colhder [RHIC]) (Bkz Ana yazı) 2005 yuında ıse CERN'm Büyuk Hadron Çarpışüncıa (Large Hadron Colhder [LHC]) AUCE adh onemh bır deney programını başlalacak. mayı amaçhyordu Bu muazzam kuvvetı di edecek kadar yuksek bır enerp üretmek ıçın ıh kurşun ıyonu çarpıştınldı CERN'deh Super Proton Synchroton (SPS) adh hızlandmada yuksek enerjık (33 TbV) bır kurşun ıyonu huzmesı ıvmelendınldı ve bu, deneyde kullanılan yedı farkh dedektörün ıçmdekı hedeüere çarph Çarpışmalar sonucunda Gıineş'm çehrdeğınm 100000 katmdan fazla sıcakhk, yanı yaklaşık 2 trılyon derece sıcaklık açığa çıktı Normal çekırdek maddesının yırmı katı enerjı yoğunluklanna ulaşıkü Laboratuvar ortamında bu yoğunluk değerlen daha once hıç gorulmemşu Deneylenn sonucunda elde edüen veruer, maddenın daha önce bıhnenın dışında farkh yenı bır hahnın yaratüdığma ıhşkm sağlam kanıtiarsun 675/13