Katalog

Eyvah! Karadelik yarattık. D Fizikçilerin, laboratuvarlardaki deneyler sırasında dünyayı yutabilecek karadelikler ya da tuhaf parçacıklar yaratılabileceği düşüncesi bilim dünyasmda ciddi olarak "tartışıUyor". T heSundayTimes gazetesindegeçen Temmuz ayında şoyle bir başlık yayımlandi1 "Bıg Bang makinesi dunyayı yok edebılır". Ulkemızde de aynı donemlerde, "Kıyamet Makmesi" benzeri başhklaı gazetelerde boy gosterdi. Haber, ABD Long Island'da yapüan dev bir parçacık hızlandırıcmın, Rolativistik Agır lyon Çarpıştıncısı'ran (RHIC) yüksek enerjüı ıki altın çekırdegını çarpıştıracagını anlatıyordu. Gazete bu deneyın gezegenımız için buyuk bir tehlike oluşturacagını iddia ediyordu, Yazıya gore RHIC bir felakete neden olabilirdi; ortaya çıkacak bir kara delik ya da "tuhaf" parçacıklar (strangelets) füm gezegenimızı yutabılırdı. Laboratuvar yirmi dört saat içensinde olayı yalanladı. "Böyle bir felaketin risk olasüıgı sıfırdır". Çarpıstıncıyı kullanan Brookhaven Ulusal Laboratuvan, yıne de bu dehşet veria olasüıgı araştamak için uzmanlardan oluşan uluslararası bir komite oluşturdu. Ancak laboratuvar yöneticisi John Marburger aslında risk hesabının çoktan sonuçlandıgı konusunda ısrarlıydı. Yalruzca, dünyamızın güvencede oldugu konusunda neden bu kadar emin olduklannı söyleyebilmek ve düşuncelerini Intemet üzerinden kamuoyuna duyurmak için bu komiteyi kurdu. mosferde kendi kendine surebüecek bir "yangın" oluşturmak için yetersizdi, çabuk soguyordu. Kasım 1975'te The Bullebn ofAtomıc Scıentıst adlı dergi Manhattan Projesı'nın onde gelen isimlerınden Arthur Compton'ın, gerçekten atmosferin ateşlenme rıskinin bulunabüecegini soyledıgını ıddia etti. Oysa Compton, hesaplannı Amerikan yazar Pearl Bnck' la bir röportajı sırasında açıklamıştı ve ünlü yazar hesaplan yanhş degerlendırmıştı Bilim taribinde dönüm noktası: Los Alamos araşurması bilim tarihinde bir dönüm noktasıdır. Bu araştırmada bilim adamlan ük kez, bir kaza sonucu ortadan yok olabüecegimız riskini cıddiye almışlardı. Bugunlerde ise gozleı parçacık fizikçüerinin kullandığı dev makinelerin uzerinde: Böyle bir makinenin ıçindeki korkunç bir çarpışma tehükelı sonuçlar dogurur mu? Fizikçı JUvaro de Rujula, "CERN'de ne zaman böyle bir makıne yapılsa daima bu soruyla karşüaşıyoruz" diyor. le 10 4 3 saruyede buharlaşır. Hadi, diyehm ki karadelüc buharlaşmadı ve madde emmeye başladı. "Karadelikler. Gezgının Rehberı" adlı kitabm yazan Cliff Pickover şoyle diyor: "Everest Dagı'nın kütlesine sahıp bir karadelik olsaydı bunun çapı ancak 10 IR metre (neredeyse bir atom çekirdeginin boyutunda) olabüırdı. Boyle bir karadelik ıçın her şeyi hatta proton ve notronlan büe yutmak kolay olmazdı." Dolayısıyla hızlandıncüarın ıçinde dunyayı yutacak bir karadelik yaratacagız diye uykulanmızı kaçırmamıza gerek yok. Ancak Princeton Üruversitesi'nden John Wheeler a gore karadelik oluşturmanın bir yolu daha var: Yeterince buyük bir hidrojen bombası patlatmak. VVheeler, yeterince büyuk bir patlama tarafindan oluşturulan basıncın maddeyı karadehk oluşturmaya yetecek kadar yogunlukta (yaklaşık 10 17 kg /m^) süaşürabüecegini gosterdi. Ama VVheeler'ın "yeterince" büyük hidrojen bombasını oluşturmak için okyanuslardakı tum suya gereksınim duyuluyor: Müyarlarca ton agırhgında bir bomba! Daha uçuk bir büim adamı ise dünyadan çok uzakta olan bir karadeligin tehdit oluşturabüecegiru düşünebilir: "Big Bang'ten" ya da patlayan bir yüdızdan arda kalan bir karadelik. Otuz yıl önce Oxford'h matematücçı Roger Penross. karadehklerin çok temiz enerji kaynaklan oldugunu gosterdi. Penrose, elden çücardıgımız hurda eşyayı dogru biçımde karadeligin ıçine atüğımızda, bunun tum hurdayı yiyecegini ve arta kalan kısmını çok daha büyük bir enerjiyle geriye püskürtecegını keşfetü. Neyse ki, yakın bir gelecege kadar bir karadeligi dunyaya getırme şansımız pek yok. Zaten en yakın karadelik büe bize bir süru ışık yüı uzaklücta. Yeni felaket senaryoları En kabus gıbı olan senaryolardan bir tanesi, karadeükle ortadan yok oluşumuzdan soz edıyor. Karadelikler sonsuz bir iştahla her şeyi içine çeken dipsiz kuyulardır. Hikaye şöyle. RHIC'de bir anda küçük bir kara delik var olursa, Long Island'dan dünyanın merkezıne kadar genışler ve gezegenımızi yutar. Fizıkçüer neden boyle bir şeyin olma şansının bulunmadıgına ınanıyor? Oluşabüecek en küçuk karadelik 10 3 S metre (Planck uzunlugu) uzunlugunda olabüır. Bundan daha küçük bir karadelik, zamanmekan'dakı kuantum dalgalanmalanyla yok olmaya mahkumdur. Ancak boyle kuçucuk bir karadelik büe 10 mikrogram gelir (bir toz zerresi kadar). Parçacık hızlandıncıda çarpışmayla bu kadar buyuk bir kütle yaratmak için 10 19 gigaelektronvolt enerjıye ihtiyaç vardır. Yani elimizdeki en güçlü çarpışnncı büe bir kara delık uretmek ıçın gerekli enerjının 10 müyon kere müyar kaü daha azını uretebüir. Gunumuzün teknolojisiyle, gerekli enerji için bir galaksi kadar buyuk bir çarpışüncı mşa etmemiz gerekir. Diyelim ki, kara deligi bir şeküde oluşturduk. Bu yme de dünyayı yutacak kadar buyük olamaz Boyle kuçuk bir karadelik, 1970'h yülarla Stephen Hawking tarafından keşfedüen Havvkıng Isıması surecıy Elli yıldır süren endişe Yine de, bırçok kışi fizikçilerin yeni bir makinenın dünyayı yok etrne olasüıgı uzerinde bu kadar çok durmalanna bıraz şaşırabilir. Oysa 50 yüdan beri bazı fizikçiler buna kafa yoruyor. Bu tasayı kendine ük edinen kışi hidrojen bombasının babası Edward Teller'dı. Teller, 1942 yüı temmuz ayında bir atom bombasının taEanmını tarüşmak ıçın Kalıfornıya Üniversıtesı'ndekı (Berkeley) gizh toplanüya davet edilen bır grup teorik fizikçiden biriydi. Nukleer bir patlamayla meydana gelen tepkimeleri araşttran Teller, ortaya çıkan muazzam sıcakbgın dünya atmosferını yakabüeceğini üeri sürerek meslektaşlannı şaşkma ugrarü. Bazı arkadaşlan bu tehdidı saçmalık olarak degerlendirıp bir kenara ıttiyse de, Manhattan Projesi direktorü J. Robert Oppenheimer bunu bir araştırma konusu yapacak kadar ciddiye aldı. LA602 kod adlı rapor kamuoyuna ancak 1973 yüının şubat ayında açıklandı. Rapor, dünyayı yok edebümesi en olası tepkime olan nitrojen14 füzyonu üzerine odaklanıyordu ve şuphecilerin daima direttikleri savı dogruladı. Nukleer ateş topu at675/12 Derin bir soluk almayın, daha bitme di. Bir de Princeton fleri Araşnrmalar Ens titüsü'nden Frank Wilcıek'ın daha egzo rik olan küçük katü kütleleri var: "Tuhaf par çacıklar" Tuhaf parçacıklar, hem "tuhaf" ku arklardan hem de normal maddeyi oluştu ran "aşagı" ve "yukarı" kuark turlerindeı oluşabüen madde yıgınlandır. RHIC gib hızlandıncüarda böyle bir maddeyi uret mek mümkündür Tuhaf parçacık, norma maddenin çekirdegını harcayıp onlan dahc "tuhaf" bir maddeye çevırebüır. Aynca turr dünyayı "tuhaf" maddeden oluşan bir gezegene çevirebilir. Ama boyle korkunç biı son yaratügı için Wüczek bu olasüıgı aklındançıkardı. M.I.T'de tuhaf parçacıklar uzerinde dunyanın onde gelen uzmanlarından olan Robert Jaffe ise "Tuhaf parçacıklar neredeyse kesinlikle duraylı degüdır ve neredeyse kesinlikle RHIC'te uretüemezler." diyor. "Ancak RHIC de üretilecek olsalar bile yükleri neredeyse kesinlikle arn olur ve etrafinı çevreleyen elektron bulutuyla etkıleşıme gırdiklerı gozlenır." Bunlann hepsı tuhaf parçacüdann bir tehhke oluşturmayacagını gosteriyor. Durun dahası var!