Katalog

Jeotermal cenneti Türkiye „ Hemen doğrudan kullanılabilecek 820 MWt'Hk jeotermal kapasitesi ile UİA M H dünyada ilk 4'e giren Türkiye için bu yazı başlığını seçmek herhalde bir 2tS0 J^M yanılgı olmaz. Bu yazıda jeotermal potansiyelimizi konu alırken durumu&*o jjflH muzu da ortaya koymuş olacağız. Kmmmâ 140*m* 76i.ikdtf 20TtkUf*} J tyas Çağlar(*) eotermal enerji yer kabuğunun çeşitli derinliklerinde bırikmiş ısının oluşturdugu, sıcaklıgı sürekli 20 C dereceden fazla olan ve çevresindeki normal yeraltı ve •yerustu sularına oranla daha fazla erimış mıneral, ş i Ujzjar ve gazlar içerebilen sıcak su, buhar ve gazlarchjv Yerin derinliklerindeki ısı kaynagı, henüz sogumamış bir mağnia kütiesi veya genç bir volkanizma ile ilgilidir. Jeotermal ölarak aktif olan bir yeraltı yapılanması, sıcak magmaran diger boigelerdekine kayasla daha da sıg kesimlerde bulunmasıyla veya genç tektonizma ile açıklanabilir, Yeriçinin boyle kesimlen aynı sıcak bir tencere dibi gibi surekli olarak üzerindeki jeolojik katmanlara ısı verir. Bu katmanlardan volkanik kökenli olanlan bu ısıyı bünyelerine en iyi alabilen kayaçlardır. Yeriçinde dolaşan sular bu sıcak kayaçlan yalayarak ısınıp yer degistirme (konveksiyon) yolu ile yeryüzüne yönelirler. Rasim 1, dunyadakı bellı başlı jeotermal ülkelennin yine bilinen aktif tektonik ile iliskili olarak yayüdıgını göstermektedir. Bilinen toplam dunya potansiyeli 1998 yılı verilerine göre 8240 MW civanndadır. Insanoglu, sıcak su kaynaklarını ve buhar çıkıslannı ilk gördügünde korkmuş, ancak bundan da yeriçinin sıcak oldugunu ogrenmıştır ilk evrelerden başlayarak 20. yüzyüa kadar sıcak su kaynaklanndan yalnızca tıp açısından ve dinlendirici olarak yararlanüdıgı anlasılmaktadır. Bu zengin enerji kaynagının daha farkh ve ekonomik kullanılmasını amaçlayan çahsmalar ise henüz 3040 yılı kapsar. dolayı meydana gelen zararlı etkileri SIFIR'dır. Doğal je Kosta ^^ ^H| Mca otermal enerjimiz ile konut ısıtmadaki maliyet kömürle 120 • • andn 'CINMMHMmt Anr Kenya ^BUhop ısıtmaya gbre 7 kat, dogalgaz ile ısıtmaya göre ise 89 ' 4.2 11 45 kat daha düşüktür. Ege bölgesi Jeotermal olarak en zengin bölgedir. Rahn I. DUayadakl beUI Ulktteri ve bunlarm AfyonDenizli, DenizliKırçehlr, Kütahya ve Balı feotermalden ürtttikkti ekktr enerfl (MWe). keıir gıbı ıllerımızın bırçok kesımınde başanlı ısıtma 4 Yerel yoneumler asıl yonlendirici gorevini ustleprojeleri gerçekleşurilmistir. Türkiye'de halen 52 bin konip gerekli finansmanlan saglayarak uretim ve kullanım nut eşdegeri jeotermal enerji ile ısıtma yapümaktadır. Anaşamasma geçilmeli. j, cak mevcut jeotermal kaynagımız ile ısıtma yapılabilecek konut sayısı 5 milyondur. Istenildiginde ülke konutlannın internette Türkiye'nin Jeotermal yüzde 30'u bu sıfir zararlı enerji ile ısıtılabilecek iken Kökenli Sıcak Suları planlanan hedef ise 2010 yılında 500 bin konut, 2020 de 1 Ülkemizdeki jeotermal aramalan ustlenen Maden milyon 250 bin gibi oldukça düşük bir rakamdır. DünTetkik Arama (MTA) ulusal kuruluşumuzun destekledigi ya'daki jeotermal kaynakü elektrik üretımı 1998 yıü dagılıbir çakşma sonunda ilk Türkiye Sıcak Sulan envanterini mı Resim 1 de ulke ısimlerının yanında verilen rakamlar Prof. Karizn ömer Çağlar tüm ülkeyi 1950'lı yıllarda, ile gosterilmistir, zor arazi koşullannda dolaşarak hazırlayıp 5 ciltlik bir Jeotermal enerjili elektrik santralleri konuaunda ülMTA yayını olarak vermiştir [2]. 1975 yılında ise aynı yonkemiz DenizliKızüdere santralini, MTA'nın açugı 5 kuyudeki bir çalışma bu kez I.Ü. Tıp Fakültesi Hidroklimatolodan aldığı kaynakla çalışurmak suretiyle teknoloji ögrenji kürsüsü tarafindan yerine getirilmiştir [3]. Bu çahsmalarmiş^ir. Bu santralde elektrik üretilirken aynı zamanda yan da yeryüzüne doğrudan ulaşan sıcak suların kimyasal urun olarak da sanayi ile tıpta kullanüan "kuru buz" da elanaliz bulgulan üe ılıca ve kaplıca olarak kullanımdaki dude edilmektedir. AydınGermencik'te 2851500 metre rumlan hakkında bilgiler rapor edilmişü. Her ikı çalısmaderinliklere kadar delinen toplam 9 sondaj kuyusundan nın toplam 10 ciltlik verilerinden kısa ozetler çıkanlarak belirlenen 216232 C derece rezervuar sıcaklığı 100 elde edilenler tamamen kişisel çabalarla hazırlanmı^ olan MWe kapasiteli bir elektrik santralini destekler niteliktedir m ••• HH Bbfaiu ^K •nMaarf Jeotermal Potansiyelimiz Alp tektonik kuşagı üzerinde yer alan ülkemizde, genç tektonige baglı olarak gelismis grabenler ile yaygın volkanizmanın sonuçladıgı, dogal buhar çıkıslan ve yüzey sıcakhklan 30100 C derece arasında degışen 1000'den çok sıcak su kaynagının bulunuşu, yuıdumuzun bir jeotermal enerji cenneti oldugunun göstergesi sayılabilir. Genç tektonizmaya sahip Anadolu'da çatlak ve kınk sistemlerini yol olarak kullanıp yeryüzüne serbest akan çok sayıda sıcak su, bu devinımlenni halen sürdürmektedir.Jeotermal alanlanmızm batı, kuzeybaü ve orta Anadolu'da daha yaygın yer aldıgını gorüyoruz. Jeotermal enerji yeni, tekrarlanabilen ve yenilenebilen bir enerji türü olup, temiz, ucuz ve çevre dostudur. Yani karbon, azot ve sülfür gazlannm atmosfere atılmasından [1]. ÇanakkaleTuzlada ise 333553 metre derinliklere yapılan sondajlar ile elde edılen 174 C derecelik ve 128 metre derinlıkte benzer olarak elde edilen 165 C derecelik rezervuar sıcaklığı bu bolgede de bir elektrik santralinin planlanmasına destek verir niteliktedir. Son bir kaç yıl içerisinde Seferihiıv, DikiliBerg u n a civanndaki sondajlarla elde edilen 171 C derecelik rezervuar sıcaklığı dikkatleri bu bölgeye çekmistir. Ülkemizde jeotermal ile halen mevcut tek santralde 20 MWt elektnk uretimi yapılırken bunun 2010 yılında 500 MWe, 2020 yılında ise 1000 MWe elektnk enerjısıne arünlması planlanmaktadır. Ancak yapılanlar ve planlananlann yeterli oldugunu söylemek zor. Çünkü 1998 yılı verilerine göre Japonya'da jeotermal kaynaklı elektrik enerji santrali sayısı 18'dir. Diger yandan Türkıye'nin jeotermal potansıyelınin 1/10 miktarına sahip Romanya'da açüan kuyu sayısının ülkemizde açılanlann 7 kaü oldugu gözönune getirilirse bu tespit haklı gibi görünüyor. Günümüzde Türkiye 'deki kullanıma elverisli ve ucuz jeotermal enerji kaynaklarının ivedi şekilde devreye girmesinin ülkenin artan 'enerji açıgının kapatılmasına ve ülke ekonomisine küçumsenemeyecek katkılar sağlayacağı açıkça izleniyor. Bu zararsız ve fakat aşın yararlı olan enerji kaynagını gözardı etmeden yapılması gerekenleri aşagıdaki gibi sıralayabiliriz: 1 Ulusal Jeotermal Yasasının çıkarılıp, mevcut jeotermal sahalan geliştirmek için arama faaliyetlerine devam edilmeli, 2 Tespit edilmis ve edilecek sahalann kesin potansiyelleri belirlenmeli, 3 Bu belirlenen potansiyelin kullanılması için gerekli fizibiliteler yapüıp projeleri SICAK SU KÂYNAKLÂRİ ..HÖT SPRINÖS I N TURKEY vp onun avnası olan internet sıtelennde verilmiştir. Resizn 2, bu sitelerin giriş sayfasını göstermektedir. Türkiyenın cografi bölgelerıne göre gruplandınlan ve butünuyle [2] ile [3] çalışmalanndan alınan toplam 158 adet Sıcak Su hakkında kısa özet bilgüer, UlaşımKimyasal bulguSaglık alt başlıklan içerisinde sunulmustur. Arama motoru ile istenen sıcak su kaynagı bu sitede araştınlabilmektedir. Verilerin güncelleştirilip Ingilizce olarak hazırlanması aracüıgı ile ülke tanıtunına bir katkı konulabilir. Jeotermal enerji, elektrik, kuru buz uretimi, hp, ziraat, ısıtma ve sogutma, kurutma ve turizm gibi sayısız alanlarda kullanılabilme özelligini taşır. Dünyada Macaristan bu konuda başı çekerken, Romanya ve Bulgaristan'da Jeotermal turizmi önemli bir sektör olmuştur. Ülkemizde ise her cografik bölgemizde dagümış ve kullanımı bekleyen çok sayıdaki sıcak su kaynagı yer almaktadır. Her ıki internet sayfasında verilen ve dogal sıcak su çıkıslan ile oluşan kaplıcalar ve ılıcalar genelde ülkemiz insanlanna saglık ve tedavi olanagı verirken bunlann yabancı turistlere daha bilimsel ve daha modern koşullarda sunulmasının degerlendirilmesi bugün önemli eksiklerimizden sayılabilir. Jeotermal enerjinin kısa sürede beklenen düzeyde kullanunına geçilmeli ve bu iş gedktirilmemelidir. (*) Doç. Dr. tTÜ Maden Fakültesi, Jeofizik Mühendisligi Bolümü 80626 Maslak, Istanbul. EmaiL caglari@itu.edu.tr Kaynaklar [1] Mertogiu, O., Mertogiu, M. ve Başanr, N., 199S: Geothermal utılısaöon and apphcatıons in 1\ırkey. IGANews no: 17. [2] Çaglar, Kerım ö., 1947 1950 Turkıye Maden Sulan ve Kaplıcalan. MTA Yayını no: 11, 5 cüt [3] Yenal, O ve 8 Araştıncı. 1975. Türkiye Maden Sulan I.Ü. Tıp Fakültesi Tıbbı Ekolojı ve HıdroKlımatoloji Kuısüsü Yayını, 5 cüt. WEB' ; h t M '''' . Resim 2. Türkfye'nln feotermal kökenli Sıcak UOan Intemet tayfau. C «M hazırlanmalı, %*. ••• • > *«;•<•; y 710/2