Katalog

Aykın bir olaya varoluşçu yaklaşım İnsan; kendi içinde, kendis'ı için bir sentez seçerek varolmalıdır. Bu seçimde özgürdür ancak seçtiği zaman o oluşundan kendine ve çevreye karşı sorumludur. Korkut Yaltkaya (*) aha oncekı bir çalışmamda da belırtugım gıbı yazarlann ya da genel anlamda sanatçılann hıç de yabana atümayacak onemlı bir kısmının tınsel dengesızlıklerı vardır Gıderek akü saynlıgı sınırlannı zorlayan hatta sayrılık durumuna donuşen bu us urpertılerı degışık duygulanımlar, farklı ıç dunyalar yaratarak, yaratıcüık gucunu artürır Bu ozellıklerın yanı sıra yazarlar büınen en eskı yapıtianndan bu yana tıplemelennde canılere pek tut kunlardır Shakespeareden başlarsak Doguştan saralı ve kafası akreplerle dolu Macbeth ' gızemlı bir kışüık yapısı olan, zaman zaman akıl sayrüıgına oykunen ya da gerçekten sayrı olan Hamlet kıskançlık ve tutku batagına saplanmış Othello en unlu orneklerdır Rus romanla rında da cınayet konusu yogun bir şekılde kullanılmış mcelenmış bırçok romanın belkemıgını oluşfurmuştur Ornegın Dostoyevskı ran "Suç ve Cezasındakı Raskolnıkov varoluşunu cınayet ışlemekte aramışür ben bir bıt mıyım yoksa bir Napolyon mu? seçımının ıüleyıcüıgıyle bu ıkılemın bunalımıyla tefecı kadını oldurmuştur Tolstoy'un Kroyçer Sanaü'ndakı Posdnıçev'ın bir dızı degışımden sonra kansını keman hocası ıle başbaşa yemek yerken gorup derm bu kıskançlık bunahmına kapılarak onu oldurmesı ve bu ışı o sılık ve neredeyse kışılıksız kocaya hıç uymayan şaşılası bir sogukkanlılıkla yapması, Posdnıçev'ın bu değışımı ügı çekıcıdır butun sahneyı ışte tekrar duyuyorum Korsenın sonra bır başka şeyın dırencını arkasından da yumuşak ete gıren hançen D be gun olan varoluşumuzun dışında bir destek bulmalıyız Bu destek daha guçlu çok daha yogun bir büınç du rumu olmalı Sanatçılann hemen hepsı boyle bir noktayı yakalama peşındedırler Ancak ınsan bılıncının ozellıklerı dolayısıyla bu etkın nokta olumlu degerlerden çok olumsuz değerlerın ışlenmesıyle oluşmaktadır Boylece sanatçılar gundelık yaşamdakı zıtlıgı gostermek ıçın daha çok ınsanlann çektıklerı acılan duşkunluklen (ya da bırbırlerıru oldurmelerını) yazmayı yeglemektedır Mannettı Futunsm manıfestosunda Saldırganlıgın olmadıgı bir şaheser duşunulemez" demektedır Insan kendı ıçınde kendısı ıçın bir sentez seçerek varolmalıdır Bu seçimde ozgurdur ancak seçtıgı zaman o oluşundan kendine ve çevreye karşı sorumludur Varoluşçuluk kışının hıçlıgını algılaması sorununu ele alan Kıerkegaard'dan başlayıp, embnyo devrını tamamlayıp bebeklık çagına Sartre ıle gelmıştır Aradakı bügelerden Heıdegger ınsanm ıkı farklı bıçımde varoldugu goruşundeydı Varoluşun dalgınlık durumu ve varoluşun farkındalık durumu Dalgınlık durumunda yaşama çogumuzun gunluk yaşayış bıçımıdır Başımız kendı kuçuk dunyamıza gomulu, gundelık olaylarla yaşar ve "geyık sohbetOlen" ıle avunuruz Nedenler nıçınlerden çok nasıllarla oyalanınz Sartre bu yaşantıya "asemptomatık nevroz" demektedır Varoluşun farkındalık durumunu yaşayan ınsan ıse şeylenn 'olmakta olmasıyla" ügılenır ' Otanuk' yaşayan boyle bir ınsan kendını varetrmş ve varetmekte oldugunun farkındadır Ancak zaman zaman bir hıç oldugunu varoluş bıçımını yakalayamadıgını algılayabılır ve bunun da bunalımını sıkıntısıru duyar Sartre'ın duşunce bıçımı de aynı koşuttadırC) Sartre'ın "Varoluşçuluk bir humanısmadır" demesıne karşın otantık yaşamaya çahşan ınsan butun gundelık ve yuzeysel oyalanma nedenlen tutanaklan elınden alındıgmdan bu ınsan kendını korkunç yalnız duyumsar Insan, Sartre'ın dunyasında tek başınadır yalnızdır ancak ozgurdur ve seçımınde serbesttır Bu bakımdan "Varoluşçuluk tum eük kurallann en katısıdır" Farkındalık durumunda olan ınsan sozgelışı şomınedekı alevlere bakugı zaman alevlenn şekıllennı bir ınsan yuzune benzetebılır Ancak alevlere boş gozlerle bılınçsızce baktıgında (herhangı bir gorunumu algüama gınşımınde olmadıgı surece) o yuzu goremez Gozlennızı ovuşturun Kapalı gozkapaklannızın altında buyuk mor noktalar gormeye başlarsınız Bu noktacıklara sadece bakügınızda noktalann buyuyup kuçuldugunu, yer degışürdıgını gorursunuz Bu gorungüyu başka turlu algüamak ıstedığınızde ıse noktacıklar pembe ullere ya da motosüdeth adamlara donuşebılır Sanatçı varlıgm yenı ve de^ışık goruntulenru bılınce taşıyan ınsandır Gençtehk ve ıçı boş ınsanın sadece bir cana kıyma olayı olarak gordugu gorungüyu sıradışı bir oluşun sımgesı halıne getınr ve yenı varoluş olanaklannı sergüer Ancak bu haüyle varoluşçuluk ınsanlann çogunun yetersız dıger bir kasmının ıse yapayalnız oldugunu ılen surer Boylece bu yalnız ve otanük ınsanlann varoluşu ıçın yaptıgı seçımden sorumluluk duydugunu ve bu sorumlulugu savunmakla hem kendı ıçınde hem de kendı ınsanlara dırenmesı gerektıgını ve boylece bunalımlara gırdıgını savunan, karamsar bir dunya goruşu olmaktadır C VVılson bir başka kıtabında "oluşun yenne anlamlılık" geünlırse bu sıkmünın hafifleyecegını soylemektedır Cınayet ıse salt bir oluş bıçımıdır Başlıca kaynaklar Contat M Sartre Sartre ı anlatıyor Çev T Ilgaz Yapı Kredı Yayınlan 1996 Dınçmen K Desknpöv ve Dınamık Psıkıyatn Ar Yayın Istan bul, 1981 Fem E Sanat ve Edebıyatta Canıler Çev S Evnm Rema Kıtabevı Istanbul Ftomm E Sevgı Şıddetın Kaynagı Otekı Yayınpvı Ankara, 1995 Geçtan E Varoluş ve Psıkıyatn Remzı Kılabevı 1990 Songar A. Psılayatn GulMatbaası Istanbul 1971 VVılson C Voyage to a begınnmg CocüVVoolf London 1987 VVılson C Pıtman P Encyclopaedıa of Mutder Pan Books London 1984 Zola'nın "Therese Raquın'ı tumuyle cınayet uzenne kurgulanrnışur Aynı yazann "Beşerdekı Ifrıf'ındekı Jacques devınen artik kendısı degıl de ötekı, o yabana, yuregınde kahtsal bir oldurme susuzluğunun yandıgını evvelce duyumsadıgı benlıgıydı çevresındekı her şey ancak duşlerde gorulen kaypakük ve yumuşaklık ıçındeydı Yaşamı elden gıtmış (ya da degışmış1) gıbıydı Toplumsal bir davranış ıçuıde oluştugu ıçın romanın ana konusunu oluşturmayan ancak çok vahşı ve ılkel goruntuler sergüeyen "Germınal" kadınlann (damdan duşerek olen ışverenden) çıkaracaklan daha başka hınçları vardı Tıpkı dışı kurtlar gıbı cesedı koklayarak etrafinda donuyorlardı Hepsı de, hınçlarını çıkaracak ıçlenne su serpecek bir vahşet anyorlardı Kedı gıbı yuzelım onu1 Kedı gıbı Sonra ellenyle cesedın cınsel organını çıkanp soktuler Sankı hepsı o anda yenı bir oluş yaşıyorlardı (Son tumce kıtapta yok) Bu klasık orneklerı daha da çogaltmak olasıdır (Schıller'ın "Haydutları' Ibsen'ın "Hortlaklan" gıbı Ancak buraya dek soylemek ıstedıgımız şudur Nasıl sanatçı sanaüyla varoluyorsa yıne sanatçılar yapıtlannda olumsuz da olsa dıger bir varoluş bıçımı olan ca nı/cmayet bıleşkesını sık sık kullanıyorlar Çunku bu bı leşke hele bir çıkar uzerıne kurulu degılse ya da sade ce bir bunalımın cansıkıntısının sonucuysa ya da rast lantısalsa suçu ışleyenın oluşunu tumuyle degışurebılecek guçte bir etkı yaratıyor Boylece sanatçı ınsanoglunun bu en aykın en gızemlı degışımını anlattıgı zaman sıradanlıgın dışına çıkabılıyor, destansı bir etkı oluşturabılıyor ColmVVılson "EncyclopaedıaofMurder' ısımlıkıtaba yazdıgı onsozde şoyle dıyor Gunluk yaşam boş ve degersızse bızı oyalayan nedenlerın neler olmasına akılcı bir çozum getıremeyız Akılcı bir çozum ıçın gun 668/4 Bunlann ıçınde oldurmek, en ılkel bir duzeyde buyuk bir sarhoşluk buyuk bir kendını olumlama olup çıkar Oidurulmek ıse oldurmenın mannksal bir seçenegı olmaktan başka bir şey degıldır Cınayet ıse yaşam ıle olum arasındakı kaynaşmadır Camus'nun dedıgı gıbı "Yaşam ıçın gostenlen neden olum ıçın de geçerlı bir nedendır" Bu tumcelen yazmak ya da aktarmakta sanatçılann yapıtlannda etkın dennlemesıne yogun bir deneyım yaratabümek, oluşturmak ıçın neden bu konuyu sıkhkla kullandıklannı belırtmek ıstıyorum Başlangıcından ben uzennde durarak kullandıgımız "varoluş", 'degışım' "yabancı" ve "oluş" sozcuklerı ıtalık yazılar ve ozellıkle C Wılson'dan aktardıgımız tumceler, konuya eksıstansıyalıst bir açıdan bakmak ıstedıgımızı gosterıyor Varoluşçuluk anlaşılması zor çetın bir felsefı kur gudur Konuya çok ükelleştırerek yaklaşırsak şoyle denebılır Tanh boyunca uzerıne yazı yazüacak ya da şekü çızüecek bir nesneye gereksınım duyulmuştur Bu pışırılmış bir kıl tablet, bir bıtkı yapragı, derı ya da kâgıt ol muştur Demek kı bu gereksınımın getırdıgı bir duşunce "var"dı Salt bir duşunce olarak var olmaya 'Essence" denılmektedır Kıl tabletın yapılması ıse bu oz uzerıne kurulmuş ve kıl tablet varlık ' emstence" durumuna do nuşmuştur Insan ıse essence olmadan exıstence"a sahıp olmuştur Insan bu durumunun farkındadır Bunun sıkmnsını ve bunalımını duymaktadır Bu bulantıdan kurtulmak ıçın kendine bir oz bir neden bulmaya çalışmaktadır Yaltkaya K Saghk Sanata Karşı mı' BılımveUtopya, 27 1996 (*) Prof Dr Akdenız Unıversıtesı Tıp Fakultesı