Katalog

Deprem için ne yapılmalı: 2 öneri Ibrahim Çemen (*) uyuk dogal afetier olarak ulkemızde 17 Agustos 1999 ve 12 Kasım 199 tarıhlennde üa buyuk deprem yaşandı 17 Agustos sabahı butun Turkıye deprenüe veya depremın haberıyle uyandı 0 sabahtan ben, Turkıye gundemınde bır deprem gerçegı var Kuzeybatı Anadolu'da Kuzey Anadolu Fay Zonunun geçhgı yerlerde buyuk bır deprem olma ıhtımalının çok yuksek oldugu ve bunun bır gun gerçekleşecegı jeolojı camıasındakı hemen herkes taraündan 17 Agustos'tan once büınmekte ıdı 1978'de Ambraseys soyadlı bır jeo&zıkçı depremlerın 1939 Eızıncan depremınden b e n Batı'ya doğru üerledıgını tarıhsel venlere dayanarak ortaya atmıştı 1997 senesınde Ross Steın, Aykut Barka ve James Dıetrıch bu konuyu bırtaJa msaha ve GPS olçumlen üe modelledıler ve DuzceYalova arasındakı alanda buyuk bır stres bırımımı oldugunu kanıtladılar Dunyanın en buyuk ve onemb dogrulru atımlı faylanndan bırı olan Kuzey Anadolu Fay Zonunun baü kesımınde bır gun buyuk bır deprem olacağı aşıkardı Bu yazının amacı bence bundan sonra yapılması gerekenler hakkında ıkı onen sunmakür lzmıt depremı hahkaten buyuk bır felaket oldu Ük hesaplamalar depremın Rıchter olçegıne gore 6 7 buyuklugunde oldugunu gosterıyordu Fakat sonradan 7 4 olarak hesaplandı Logantmık olan bu olçege gore, 7 4 manyıtutundekı bır deprem 6 7 manyıtutlu bır depremden yaklaşık 630 defa daha çok enerjı ortaya çücanr Ustelık, Ankara Unıversıtesı'nde beraber çalışügım yer bılımcüer ıle bırlıkte topladığımız saha verüerı brrbınnden bırkaç sanıye ara ıle ıkı deprem olmuş oldugunu ışaret edıyor. Bu konuda uluslararası bır jeolojı dergısınde yayınlanmak uzere bır makale hazırlamaktayız B hahrlasırüar Bu parklarda, afet bolgesındekı birçok sokak, cadde ve mahallenın depremden oncela ve sonrakı halını gosteren fotoğraflar teşhır edümelı, depremden sonra çekılen vıdeolann gosterüdıgı bır veya bırkaç salon olmalıdır Bunlann faydası ne olacak' Mületımız depremı umutmayacak Aluvyon dolgusu gıbı depreme en az dayanıklı malzeme uzenne sekız katlı bına kondurmayacak, buralara ancak bıx veya ıkı katlı bınalar yapacak ve daha fazla kat ıçın beledıyelere polıtık baskı yapmayacaklardır lnsanlanmız yaptıkları, yaptırdıkları veya satın aldıklan, bınaların depreme dayanıklı olup olmadıgını hep sorgulayacaklardır Çunku, deprem daıma akıllannda olacaktır Ozetle, son gunlerde çok populer olan, "Turkıye'de bır deprem gerçegı vardır" cumlesının esas amacına ulaşümış olacak, deprem gerçeğı ınsanlanmızın gunluk hayatına gırnuş olacakur Üancı kategorıde yapılacak en onemlı hızmetlerın başında ulkemızdekı deprem araşürma çalışmalannın ve depremden hemen sonra yapılacak kurtarma çalışmalannın bır an once duzenlenmesı gelır Hangı kuruluşun nelerden sorumlu olacağı ve bunu yaparken nasıl yapacağının bıhnmesı gerekır Buna benzer bır duzenleme 1977 yüında ABD'de yapümış ve ülnsal Deprem Zaıarlaruu Azaltma Kuruluş USGS FEMA NSF NIST 1998 Butçesı 52 6 Mılyon $ 20 9 Mılyon $ 30 4 Mılyon $ 2 0 Mılyon $ 1999 Butçesı 54 1 Müyon $ 21 5 Mılyon $ 31 3 Mılyon $ 2 1 Mılyon $ tekabul eder) taraündan organıze edümesı kabul edümıştır Bu turden bır organızasyon ulkemızde de yapüabüır. Bu bakımdan, bence yenı kurumlar ıhsas ettneye gerek yoktur Fakat, mevcut kurumlann daha ıyı çalışmdsını orgnıze etmek gerekeceknr En onerrdısı, bu çalışmalan organıze edecek yetküılenn ne yapfıklannı büıyor olmalan gerekır Örnegın TUBtTAK'ta bır deprem araşurma programı ıhsas edüdıgınde, bunun başına depremden pek fazla anlamayan, bu konuda fazla büımsel çalışması olmayan bır yer bılımcı geurüırse bu programın başanlı olması beklenemez Tablo 1, ABD'de deprem çalışmalan ıçın 1998 ve 1999 bütçe yülannda yapüan harcamalan gostermektedır Sadece son üa yüda deprem ıçın 214 7 müyon dolar harcanmış olmasına rağmen depremin önceden büınmesı şımdüık ABDde de mumkun degüdır Fakat, ABD'run 1977den b e n yapüan büımsal araştirmalar ve organızasyonlar üe San Francısco veya Los Angeles'de olabüecek bır buyuk deprem içın bugun 1970'lı yülardan daha hazır oldugunu soyleme kesınlıkle mumkundur Sonuç olarak, depremler ulkemızde olmaya devam edecekür Bunu artık herkes kabul etmış durumdadır Bu sebepten, ulkemızde bundan sonrakı depremlere hazırolmalıyız Gereklı kanunı duzenlemelenn yapüması gorevı devleün ıse de bunlann uygulanması ve başanlı olması aşamasında polıukacüanmızdan büım adamlanmıza kadar hepımıze onemlı gorevler duşmektedır Değüülen Kaynaklar Ambraseys, N N, 1978 Studıes ın hıstorıcal seısmıcıty and tectonıcs, ın Bnce, WC, ed, The enıvıronmental hıstory of the Near and Mıddle East New York, Academıc Press, p 185 210 Steın, S R, Barka, A, and Dıretnch, H.J, 1997 Progressıve faüure on the North Anatoban fault smce 1939 by earthquake stress frıggerıng, Geophyacal Joumal Intemaüonal, v 128, p 594604 (*) Ankara Unıversıtesı, Jeolojı Muhendıalıgi Bolumü Mısafir Ogreüm Uyesı Prof Dr tbrahım Çemen Amenka'da Otdahoma State Ünıversıtesı'nde YapısalJeolojı Profesonı olarak çakşmaktadır Bu sene, Baü Anadolu bolgemızde NSF (Amerıkan Ulusal Bılm Vaktı) ve JVBlTAK'ın ortaklaşa destekledıMen bır proje ıgn hazıran ayından ben Ankara Unıversıtesı'nde mısafir öğretım uyes (Sabaükal) olarak bulunmaktadır Bu pro/e, Batı Anadolu'dah açılma tektonığının Baü Amenka'dah açılma tektonığı üe karşüaşüulması amaçbdır ve bu sebepten boJgenın depremsellıgı açısından da onem vardır Prof Çemen ocak ayında Amenka'ya donecektr * Ikı oneri Bundan sonra yapüabılecekler konusundakı onenlerım ıkı kategonde toplanabılır 1) Bu depremlerın kamuoyu tarafından unutulmamasının sağlanmas, ve 2) Ulkemızde bundan sonrakı buyük bu deprem veya depremlere hazırlanmamızın sağlanmasıdır Bınncı konu ıçm bence yapılacak en onemlı hızmetlenn başında Yalova, Golcuk, Adapazan, Duzce ve Kaynaşlı gıbı bu depremleıden buyuk zarar goren yerlerde "deprem parklan" kı bunlara "deprem muzelen" veya "deprem bahçelerı" de denebıhr kurulmalıdır Bu parklarda, depremde o şehırde hayaünı kaybeden vatandaşlanmızın ısımlen taştan duvarlar uzenne teker teker yazılmalı kı onlann yakınlan gelıp bunlan gorebıLsınler ve yakınlannı Tabh I: ABD'de deprtm araftırmalan Ile görevhndlrllmlf kuruluflann 199S ve 1999 deprem bütçekri. Kaynak Internet ihesi: http://lnet2.aglweb.org/agl/kgb105/nehqHip.html. Bu sltede aynca bu aynlan bütçenm detayU harcama phmı da buhuımaktadtr. Prognnu (Natıonal Earthquake Hazard Reducton Program) bır kanun ıle organıze edümiş ve bu kanun daha sonra 1990'da gunun şartlan ıçınde tekrar revıze edümıştr Bu kanunda, tüm deprem çalışmalannın organıze edılmesi ve bır depremden hemen sonra yapılacak kurtarma çalışmalannın organızasyonu ıle FEMA Federal Emergency Management Agency (kı bu bızım Afet Işlen Daıresı'ne tekabul edebüır) gorevlendınlmıştır Deprem ıle ügdı yer bılımlen çahşmalannın duzenlenmesı ve organıze edılmesi ıkı kuruluşa, USGS, Umted States Geologıcal Survey (lu bu bızım Maden Tetkık ve Arama Enstıtusu'ne tekabul eder) ve NSF Naüonal Scıence Foundatıon (kı bu bızım TUBlTAK'a tumuzdur Bır bilımsel araştırma ensütusunun faabyet ve büımsel duzeyının en ıyı gostergesı şuphesız bilımsel araştınna ve yayınlanrun nıtelık ve nıcelıgıdır Uç anabılım dalına baglı on büım da knda büım uzmanlıgı ve doktora egıüm programlannın yurutuldugu bu ensttunun ogreüm uyelennın 1998 yüında kışısel olarak (1 'ıncı veya 2 ncı yazar) 9 yurtıçı ve 58 yurt dışı yayın yapügı, yü sonu faalıyet raporunda belırtümektedır (8) Her ne kadar lndex Medıcus, Current Contents gıbı büımsel ındekslere gırebüen ya yınlar bazen daha da degerlı olabüırse de, ensütu ogreüm uyelerının yayınlarından 44'unun Scıence Cıtaüon Index'e gırmış olması hem onemlı, hem de tıp fakultelerımız (hatta tum unıversıte bınmlenmız) üe kıyaslamaya ımkân verebümektedır Ogreüm uyesı başına yülık, Scıence Cütaüon Index'e gırebüen yayın sayısı üarun bıraz ustunde gorulmektedır (Grafik 1) Bu ortalama, Amenka Bırleşüc Devletlen'nde, bır ogretım uyesınden yüda beklenen yayın sayısına ulaşmış bulunuyor Turkrye genelı, hatta en ıyı üp fakultelenmızden bın olan Hacettepe Unıversıtesı Tıp Fakultesı ogreüm uyelennın büımsel yayın faalıyeüerının çok ustunde olan bu performansta şuphesız, motivasyonu yuksek, genç ve ıyı egıülmış araşürmacı kadrolanrun, mulüdısıplıner bır ensüüı ortamında oluşlannın onemı buyuktur Aynca bu ensütude, 1998 yüında 40 ulusal ve uluslararası araşurma projesı yuruüılmektedır Bu mulüdısıplıner enstıtuler yalnızca kendı ıçlennde değü, bağlı bulunduklan unıversıtelenn dıger ügüı anabüım dallannın Üniversiteler ve enstitülerimiz Baftanfe 16. «ayfada duklan unıversıtenın rektorlennın duşunce ınsıyaüflerıne terk edılmış oldu Aradan geçen yırmı yü ıçınde, aslında sayüan da yenıden artan enstitıüerın, bır kısmı aynı fonksıyonu yurutebüen anabüım dallannın varlıgı nedenı ıle gereksız olabılır veya çeşıüı nedenlerle kuruluş amaçlan dogrultusunda onemlı bır mesafe kaydetmemış olabılırler Ancak bunlarm yanında gerçek anlamda guncel mulüdısıpüner bır araşürma egıüm ve uygulama ortamını yaratabılmış, uluslararası araştrma egıtim yaym ve ışbırlıgıru gerçek leştrmış enstıtulerımızın var oldugu gerçegını de unutmamak gerekır Bu tur enstıtuler, uraversıtelenmızdekı olumsuzluklann ustesınden gelebümış, yuksek motıvasyonlu, genç bılım adamla rımızın bulundugu ve yenılerının, gurur ve kıvanç kaynaklarımız olarak desteklenmelıdır Şuphesız, belkı de daha ıyı orneklennın ulkemızde bulundugu bu multıdısıplıner ensütulere, Hacettepe Unıversıtesı Onkolojı Enstıtusu'nu ornek gostermek ıstenm Bu ensütu kuruluş aşamasında ongorulen on ogreüm uyelıgıne zaman ıçınde yapmış olduğu yennde ve amacının yonehk atamaların dışında, kurmuş oldugu karşılıklı yardımlaşma ve dıyalog sonunda tıp fakultesınden de gorevlendınlen on ogreüm uyesı üe kendıfizıkyapısını araştırma laboratuvarlannı, uygulama merkezını oluşturmuş bır ensü büımsel faabyetlennde de kurduklan büımsel araşurma ve ışbırlıgı ortamı üe etialı olabümektedır Nıtelam yukarda bahsı geçen ensütu ogreüm uyelennın aynca Hacettepe Tıp Fakultesı ogreüm uyelen üe bırlıkte yapmış oldugu 22 yayın (1 yurtıçı, 21 yurtdışı), bunu dogrulamaktadır Kanunca, yuksekogreüm kurulumuz, uruversıtelenmızdekı ensütuler konusunu bu omek dogrultusunda degerlendırmeh, detaylı bır ıncelemeden sonıa unıversıtelenmızde gerçekten amacına ulaşmış olanlann, daha yeterlı kadro ve üzü< ımkânlanna kavuşmalanna yeşü ışık yakmahdır Boylece bır yandan unıversıtelenmızın araşurma ve yayın potansıyeh artarken ±ğer taraftan mezurayet sonrası egıtımle, ıhüyaç duyulan alanlarda yurüçınde ınsan gucu yeüşünlmekle, zaten kıaıtlı olan yurtdışı eğıüm harcamalan azaltümış olacakur KAYNAKLAR 1 Cumhunyet Gazetesı, Bılım Tteknık Ela 585/4, 1997 2 Onat, A. Turk Kardıyolojı Dernegı Arşıvı 1997 25 227 235 3 Meral Ttaıer Mıüıyet 27 6 1998 sayfa 6 4 Prof Dr Dınçer Fırat, Bılım Içın 6 Onen Cumhunyet Büım Tfeknıkeh, 1998 5 MeralT^mer Mıllıyet 2001 1999 s 6 6 Prof Dr A. YukBel Bozer Cumhunyet, 08 05 1995 7 Prof Dr Ş Ruacan (cevap). Cumhunyet 27 05 / 1995 8 Hacettepe Unıversıtesı Onkolojı Ensütusu Bilımsel Fkalıyet Raporu, 1997 ve 1998 668/21