Katalog

Depreme dayanıklı yapının bedeli yüksek Nejat Bayükle* unyada ıkı turlu yapı vaıdır Bır tanesı yalnızca duşey yukler yapının kendı agırlıgı ve ıçındekı ınsan ve eşyanın yuklen ıçm tasarlanmış yapüardır Dıgerı ıse duşey yuklerın yanında deprem yuklen ıçın tasarlanmış yapılardır Bu yapüar betonarme çelık ahşap karkas ya da tugla yığma olabüır Bır yapının çelık ya da ahşap olması ona kendüıgınden depreme dayanıklüık kazandırmıyor 17 Agustos 1999'da Adazaparı'nda yıküan Vagon Fabrikau çelık yapı ıdı Çelık yapüar Kobe Japonya depremlerınde çeşıtlı duzeylerde hasar goren çelık yapılann yıküma ve hasar ne denlennı anlamak ıçın yuz mılyonlarca dolarlık araştırma projelen bu ulkelerde başlatümazdı Yapı malzemesı ne olursa olsun, bır tarafta yalnız duzey yukler ıçın tasarlanmış yapılar vardır Bu ıkı tur yapı arasındakı fark depreme dayanıklı yapı tasanrru ve davranışı konusunda uzmanlaşmış bır muhendıs tarafindan anlaşüabüır Bu fark yanyana duran ıkı yapıdan bırı yıküırken dıgerının az ya da orta hasarlı olması ıle de anlalabüır Yapsatcının hesabı 17 Agustos 1999 depremınden sonra ortaya çıkan buyuk ve felaket boyutlu betonarme yapı yüamı ve agır hasan oyle çok hşının üen surdugu gıbı bügısızlıkten kaynaklanmıyor Bu yapüar "Çok az bir ek masrafla" depreme dayanüdı olmazlar Depreme dayanıklı yapı yapmanın bedeli, yapı malıyeünın % 20'sı kadar olabüır Bu mıktar yapsatçüık yapan bır muhendıs ya da sermaye sahıbı ıçın onemlı bır bedeldır Arsa sahıbı üe % 50 oranında anlaşma yapümışsa ve 12 daırelık bır apartman soz ronusu ıse yapsatçıya kalacak bu 6 daırenın 115 tanesı deprem dayanımı ıçın harcanacak ve yapsatcının kazancı çok onemlı boyutta azalacakur Işte bu nedenle, depreme dayanıklı yapının bedelı yuksek olduğu ıçın yapüar yalnızca duşey yuklere gore tasarlanmıştır ve de 17 Agustos 1999'da yıkümışlardır D Turklye'de betonarme blr yapının kolon demlrlert yülarda, 1970 ve 1980'h yülarda, 17 Agustos 1999'da yıküan yapüann yapüdıgı yülarda ıse elle ve hesap makınesı üe yukanda anlatüan bıçımleıde hesap yapmak muhendıs ıçın çok zaman alıcı ve hata yapma oranı her zaman yuksek bır ıştı Ustehk aynntüı hesap yapmanın bedeli de alınamıyordu, Pıyasada her zaman yetersız projeyı kısa zamanda ve çok ucuza yapacak projecı muhendıs her zaman vardı Kısaca 1970 ve 198O'lı yülarda standart ve yonetmelıklere uygun yapdmış projelenn bedeli daha yuksektı Bu bedelden kurtulmak ıçın yalnızca duşey yuklere gore tasanm yapmak ve bu tasanm da kurallara uygun bıçımde yapümayınca, yapsatçı ucuz proje, onemlı mıktarda tasarnıf saghyordu Bu yülarda hazu bir projeyi alıp yalnızca kapak sayfasını degışünp, ada ve parsel numarasını degıştınp, başka arsalar uzenne projeye hıç uymayan yapüarda uygulanıyor ve proje bedelınden bu yontemle de buyuk tasarrullar sağlanabüıyordu Belediyeler tarafindan denetm sorun olmuyordu, çunku çogu kuçuk beledıyenın, ozellıkle kentlenn yanında komşu koy ıken hızlı yapüaşma üe bırden belde olan yerlerdekı beledıyenın, boyle bır kontrolu yapacak muhendısı ya hıç olmuyordu ya da muhendıs bu konulan bümeyecek kadar deneyımsız oluyordu ya da hızla yapüaşmaya ve buyuk rantlar elde etme tekenne çomak sokmanın âlemı yoktu Yapüann projelennı ve uygulamasını denetleyen ve boylece vatandaşı "sıkan" beledıye başkanının bır daha seçüme şansı olmazdı Deprem Hesabı Yapılmif ve Yapümamif Yapının Yapım Bedeli Farkı: Deprem hesdbının ve projenın yonetmehk ve standartlara uygun olarak yapüması yalnızca daha buyuk bır proje bedel odenmesı üe sonuçlanmıyordu Deprem hesabı yapüınca hem betonarme kırış kolon ve temellenn kesıtlen buyuyor ve ıçıne konan demır rruktan artıyor ve buna ek olarak projede bır de ortaya "perde duvar" denüen buyuk betonarme elemanlar çüayordu Bu perde duvarlann hem betonu hem de demırlen çoktu Bır de kolonkınş ek yerlen 'kuş kafesı" gıbı domatüan süc aralüdı ıçıne beton kırmesı de çok zor olan bır bıçımde yapümak zorundaydı 1975'ten sonra Bayındırlık ve Iskân Bakarüıgı Yapı lşlerı Genel Mudurlugu, Mülı Savunma Bakanlıgı ve eskı Imar ve Iskân Bakanlıgı Mesken Genel Mudurlugunun 1 'ncı derece deprem bolgelen ıçın yapugı 56 katlı tıp lojman ve sosyal konut projelerınde hep perde duvar varken, Adapazan nda 17 Agustos 1999 depremınde yüdan 6 katlı apartmanlarca acaba neden hıç perde duvar yoktu'' Aynca deprem yuklenru dückate alan bır tasanm, temellenn oyle tekü temel olmasma da ızm vermıyor sureklı ya da plak temeller gıbı daha çok beton ve demır ısteyen temeller gerebyordu Daha da korusu deprem hesabı yapüırsa zemın emnıyet genlmesının deprem durumunda daha da kuçuk ahnması da vardı Bu ozellıkle taşıma gucu az olan zemınlerde çok kattan yuksek olmayacaktı (Adapazan'nda 5d ve daha çok kath ve kazüc temellı olan yapüardan Ozel Büge Hastanesı, 668/17 Maliyeti ne yükseltiyor? Depreme dayanüdı yapının maliyeti yukselten büeşenler ve bunlann katia boyutlan aşagıda sıralanmaktadır Proje Bedeli: Muhendıse venlecek proje bedeli projenın ve hesaplann ayrıntısına bağlıdır Çunku ne kadar hesap ve aynntı o kadar emek ve zaman ve ucret demektir Bır kaün bırkaç ornek temel hesabından oluşan yalnızca duşey yukler ıçm büe yeterlı olmayan bır apartman projesı de yapılahılır Turkıye de ıse tek türlü yapı vardır, bazı ıstsnalan olsa da, yapüanmız yalnızca duşey yuklen taşımak ıçın tasarlanmışlardır Sankı Turkıye bır deprem ulkesı degüdır, Bu ne biçim akıl! ABD'de betonarme blr yapının kolon demlrlert 1940 lı yülardan ben Deprem Tehkke Hantalan yoktur, bu hantalarla bırlıkte çıkanlmış Depreme Dayanıklı Yapı Yonet melıklerı o yülardan ben yoktur ve bu yonetmelıkler geçmışte pek çok kere yenılenmemıştır Inşaat Muhendıshgı egıtımı veren okullarda deprem hesabı hıç gostenlmemıştır ' Afet Bolgelerınde Yapüacak Yapüar Hakkında Yonet 1 mehkler Bakanlar kurulu kararı üe kabul edüıp Resmı Gazete'de yayınlanmışür Bu ulkede 1963 YalovaÇmarcık, 1966 Varto 1967 Mudurnu Vadısı depremı olmamıştir, 1967 depremınde Adapazan nda yıküan 8 yapının doşemelerı asmolendegüdır 1968Bartan 1969 Salıhlı ve Demırcı, 1970 Ge dız 1971 Burdur ve Bmgol, 91975 Lıce (Dıyarbakır), 1976 Çaldıran (Van) depremlen olmamıştir Kısaca bu ulke dep rem ulkesı degüdır ve bu nedenle yapüann deprem kuvvet1 lerme gore tasarlanıp yapüması gerekmez Bunun yarunda, her katın doşemesırun hesaplandıgı, yapının butun lonşlennın çerçeve olarak ve çerçevelerın açıkhklannın şaşırtmalı olarak yuklendıgı duruma gore kırış tasanmlarının butun katlar ıçın ya püdıgı kolonlann duşey yuklennın bu çerçeve hesabına gore belırlendıgı temel hesabının gerçek çerçeve hesabından bulunan kolon yuklerıne yapüıp boyutlannın belırlendıgı bır duşey yuk tasanrru daha çok muhendıs emegı ve zamanını alacaktuYalnızca duşey yuklere gore karşı tasanmın da standart ve yonetmelüdere uygun olarak yapüması ve bu emegın bedelının Inşaat Mühendisleri Odasuun belırledığı rayıçe gore odenmesı gerekrr Bu bedelın çok altında yapüan tasanmın kurallara uygun olması zordur Şımdı bu duşey yuklere gore yapüan hesaba bır de deprem hesabını eklersenız ne olacaktır' Deprem hesabı ıçın yapının agırlıgının belırlenmesı gerekır Once duşey yuklere gore tasanm yapıp yapı agırlıgı belırlenmelıdır Çunku deprem yuku yapının agırlıgına bağlıdır Deprem yuklen altında yapının butun kolon ve kırışlenne gelen deprem yuklerı hesaplanacak ve duşey yukler ve deprem yuklen alnnda kolon ve kırışlerın boyutlan ve demırlennın yeterlı olup olmadıgı kontrol edüecekür Bu hesaplar ancak son 35 yüdanberi bilgisayaz programlan ile kolay ve hızlı olarak yapümakta, geçmış