Katalog

vucudunun uzun suren kronık stresle baş edecek dona nımdan yoksun oldugunu belırtıyor Dr Peeke'e gore msanlar tatsız anılan endışelerı ve bunalımları uzun sure taşıma yetenegme sahıp değıldır Başka bır çalışma da uzun surelı stres ıle kalp has taJıkları arasında bır baglantı oldugunu gosterıyor Ma kak mdyınunlan uzerınde yapılan bır ara^tırmadan da benzer sonuçlar alındı Insanlarla hıyerarşık sosyal yapı ve kalp damar hastalıklanna yakalanma egılımı açısın dan buyuk benzerlık taşıyan bu hayvanlar dışüerını grubun dıger erkeklerıne kaptırmamak ıçın buyuk çaba sarf ederler Ve bu arada kalpdamar hastalıklanna yakalandıkları sıklıkla gorulur da stresin zararlarını şoyle ozetlıyor Bazen tehlıke karşısında gplıştrnlen sa vunma strese yol açan tehlıkeden daha zararlı olabılır ' Stres reaksıyonunun ıkınci aşaması ortalama olarak 10 dakıka sonra ortaya çıkar 'Hıpotaldmık hıpofız adrenokortıkal aksıs' ya da 'HPA' denen bu aşama duygusal ve entelektuel stres ıle ılgılıdu HPA aksıs hıpotalamus'tan çıkar Hıpota lamus hıpofız bezıne ACTH denılen brr hoımonu salgüaması ıçın emır verır ACTH bunun uzerıne adrenal korteksını 'glukokortıkoıd" adı verüen ve kortızon kortızol ve kortıkosteron dan oluşan hormon grubunu salgılaması ıçın uyanr Ancak glukokortıkoıd lerın aşın rnıktaıdd oalgüanması hıpokampustd ze hır etkısı yapar Bu durumda glukokortı kuıd sevıyesırun ortaldmdiıın uzenne çıkması belleğı ve oğıenme algılama yetenegvnı zpdeler Bu kışılerın MR1 ta ıamalarmda hıpokampus bolgesının kuçuldugu gorulur Ayrıra aşırı rnıktarda glukokortıkoıd bagışıklık sıstemını zayıflatır Stres anında vucudun bagşıklık sıstemını nıçın zayıf latttgı büınmese de olumsuz etkılerı açıkça bılıruyor Kronık stres vucudun enfeksıyonlara karşı dıtencını kınyor Stresin dıger bır tuhaf etkısı de vucut şeklını degı^tırmesıdır Stres anında vucut yagları enerjı saglamak ıçın yeı degıştırırken, genellıkle karacıger çevresınde bırıkırler Karacıger tarafmdan ışlemden geçen yaglar buradan kaslara gonderılır Yapılan araştırmdldr kaıın bolgesınde topldnan yağlarm glukokortıkoıd'lere duyarlı oldugunu gosterıyor Dolayı sıyla bu hormonlann bollugu gobekte yag bmkımıne yol açıyor Stres ve cinsiyet Ohıo Urııversıtesı'nden Catherine Stoney stres açısından kadın ve erkek arasında onemlı farklar oldugunu one suruyor Strese maruz kalan kadmların tansıyonldnrun aynı durumdakı erkeklere oranla daha az yukseldıgı belırtılıyor Ancak kadınkr, Harvard Unıver sıtesınden Ronald Keısler'e gore dış clunyadakı stresorlere erkeklerden ddha açıktırlar Kadınlann erkeklerden daha sık strese gırdığını beürten Kessler, gunluk yasamda kadınların daha butunsel" bır yaklaşıma sahıp olduguna dıkkat çekıyor Ornegın erkek, aılesınden bırı hastalandıgı zaman strese gırerken kadınlar mahallesındekı tum ınsanlar ıçm kaygı duyabüır Cınsıyetın dışında, ılk çocukluk deneyımlerı üen yaşlarda stres ıle mucadele yeteneğını buyuk olçude etkıler Yeumhanelerde veya ügı yoksunu aılelerde buyuyen çocuklar, stres karşısında daha tepkıseldır Bu kışılerın stres karşısında idiiHiyonlan ve glukokortıkoıd duzeylerı guvenlı ve sevecen ortamlarda buyuyen çocukkıdan daha yukseğe çıkar Geçmiş ve gelecek Bu arada araştırmacılar stresin geometrık bır hız la drttıgmı ve modern vaşalftın ayrılmaz bır paıçası olup olrriddıgmı sorguluyor Kessler bu konuda goruşlerını şoyle behrüyor Yaşam bundan 200 yü once daha streslıydı Pek çok çocuk erışkm olrnadan olup gıdıyordu Ancak o zaman yaşam ddha basıttı Insanlar toplum ıçındekı yerlerınden emıncL genış aılenın destegı altında daha huzurlu bır ortamda yaşıyorlardı O donemlerde ınsanlar mılyonlaıca yülık deneyımlerınden yaraı ldndrak, tehlıkeleıe karşı nasü mucadele edeceklerını bılıyorlardı Oysa bugunku msdn a tehlıkelere karşı vucudun gelıştırdıgı sdvunmalark muradele etmek zorunda Ustehk bu konuda bılgı bırıkımı çok yetersız ' Reyhan Oksay Newsweek 28 Hazıran 1999 Stresle başa çıkmanın yolları Stres oldurucu olabtlıyor ve herkes ıster ıtfemez stresten payını alıyor Ancak bu stresın bızım kadenmız olduğu anlamına gelmıyor "Amaamız stresten uzak bır yasam surmek olmamah Gerçekte amaamız stres ıle etkın bır sekılde mucadele etmeyı oğrenmek" dıye konusan Stanford Unıversıtesı'nden David Spiegel, bunun herkes ıçın kolay olmadığını, ancak zor da olsa oğrenılebıleceğmı ilerı suruyor , r Stresin evreleri Stres redksıyonunun evrımsel bır ışlevı vardır Stres temel olarak tehlıke karşısında sergılenen tepkıdır ve ıkı dşamada kendını gosterır Bunların ılkı sempatıkadrenomedular aksıs ya da ' SAM" denılen savaş veyakaç" tepkısıdır Beyın tehlıkeyı sezınce (buna tıpık ornek çalılıkldr arkasına gızlenmış saldıuya ha/ıılanan aislandıı) omurılık uzeıınden medullaya (oz) mesaj gon dereıek bobrekustu bezlerının adrenalın salgısının art tırmasını ıster Vucut bırkaç sanıye ıçınde degışım geçı rır tansıyon yukselır nabız hızlanır karacıger glıko? pompalamaya başlar yag rezervlennın trıglısarıd ve ener]iye donuşumurıu saglar dolaşım sıstemı kanı ge reksız ışlevlerden çekerek kaslara yonlendırır Butun bunlar hayatta kdlmak ıçın gereklı olan hareketı sağldmaya yonelıktu Uygarlık ıse bunun tam tersı, her tratık ışığırıda vu cudun ddrpnalın saldırısına ugramasınd yol açar Ve kaç mak veya Sdvaşmak gıbı soçonek soz korıusu olmadıgın dan surucu yalnızca otomobüın ıçınde oturmak ve bek lemek zorundadıı Bu durumda vucutta meydana gelen tum hazırlıklaı boşunadır Nabızm artması tansıyonun yukselmesı damarlann ıç çeperlerıne gereksız yere ba sınç yaparken aşırı yag ve glıkoz hızlı bır şekılde metabolızmaya karışma7 dolaşım sıstemı ıçınde kalır Yaglar damarlarda pldkdların oluşmasına yol açarken felç ve kalp krızıne zemın ha/ırlaı Ote yandan glıkoz sevıyesının artması da şeker ha.stdlıqına davetıye çıkartır Stan ford Unıversıtesı'nden Robert Sapolsky uygar dunya Strese dayanıklı kifitere ö y k ü n m e k : Yontemlerden bın, strese karşı doğal dırencı olan kısılere oykunmektır Bu ınsanlar, sıkıntı ve uzuntulennı hayranlık uyandırıcı bır sukunetle geçıştırıler Bu kısılen ınceleyen bılım adamları, bunlann farklı bır zıhmsel yapıya sahıp oldugunu ılgı ve dlkkatlennı, evrensel konulardan çok (olum gıbı) anlık konular (olmekte olan çocuğu ranatlatmak gıbı) uzenne yoğunlaştırdıklarını tespıt ettıler Cenellıkle geçerlı ve mantıklı bır gerekçe bulmakta çok becenklı olan bu kısıler lyımser bır gorus açıuna sahıptırler Pennsylvanıo Unıversıtesı'nden psıkolog Martın Selıgman'a gore strese dayanıklı kışıler sıktntılarıııın sureklı değıl ("Bıttım, lukendım"), geçıa ("Bugun çok yorgunum") oldugunu dusunur Aynca bunlar evrensel yorumlardan çok ("Ben kotu bır ınsanım"), ozelı ("Bazı kotu huylanm var) tercıh eder En onemlısı ısler yolunda gıttığı zaman faturayı kendılerıne, kotu gıttığı zaman başkalanna ("Seyırcı çok duzeysızdı veya ses duıenı bozuktu") çıkartırlar Meditasyon: En karamsar kışı bıle stres karşısında tepkısını değıştırebılır Massashusetts Unıversıtesı'nden uzmanlar son 20 yıldır ınsanlara meditasyon ve dığer rahatlatma yontemlennı oğretıyor Unıversıtenın haftalık programlanna katılanlar soluk alma teknıklennı ve vucuttonndakı her kasa tek tek hukmederek rahatlatma yontemlennı oğrenıyorlar Araftırmalar bu tur egzersızlerm nabzı yavaşlattp, tansıyonu duşurduğunu gosterıyor MasaJ: Masaj stresı yok eden başka bır panzehır Kımse kaslara uygulanan masajin stresı nasıl azalttığını bılmıyor, ancak etkısının ınkar edılmeyecek kadar buyuk olduğu bılmıyor Mıamı Unıvenıtesı Dokunma ıle Tedavı Bolumu'nden psıkolog Tılfany Fıeld, 23 yıl boyunca masaıın çeşıtlı hastahklar u/ermdekı etkısını araştırdı Fıeld'e gore moso; premature bebeklerın kılo almasına, astımlılann soluk almasına, AIDS'lı kışılerın bağışıkltk sıstemlennın guçlenmesıne yardımcı oluyor Egzersiz: Masaj ve medıtasyom,n yanısıra spor yapmak da slresı azaltıyor Orntğın yarım saatlık bır pedal çevtrme, beyın taalıyetlennde yuzde 25 oranında artış sağlıyor Spor beyne daha fazla oksı/en gonderıyor ve kaslardakı gergınlığı azaltıyor Sosyal destek: Yoga, muzık terapısı, grup terapısı, anı defterı tutmak, bır dost ıle sorunlan paylaşmak da stresı azaltıyor, çunku butun bu yontemler, temelde umutsuzluk hıssını gıderıyor ve kontrol du/gusunu arttırıyor 641/9