Katalog

evren yassı değü ancak, "açık" ve büım adamlan şışme teorüennden vazgeçmek ya da onu gelışürmek zoıundalar Ya da evren belkı de gerçekten yassı Eğer bu doğnıysa onun asü ıçenğı, gorunur madde, kararüık madde veya radyasyon değü Bunun yenne evren, tum boş uzayı kapsayan ganp bir enerjı ruruyle kaplı Öldüren çekim Rolaüvıte, zaman, mekan, ve maddeyı bir araya toplayarak daha once ımkansız olan bir şeyı vaat edıyordu Sadece evrenı oluşturan nesnelerın dınamıgını değü, evrenin kendını büımsel olarak anlamayı da Yalnızca tek bir problem vardı Bellı başlı kuvvetlerın aksıne, gravite yalnızca çekebılırdı, ıtemezdı Maddenın sureklı kutleçekımı, evrenin enınde sonunda tekrar kuçulerek yok olmasına neden olabüudi. Bu yuzden, evrenin statık olduğunu varsayan Einıtoin, denklemlerıne tum evıenı yenı bir kuvvetle durayb halde tutabı lecek "kozmolojik sabit" adlı ekstra bir terım ekledı Ne yazık la, Eınstem bunu "hayaünın en buyuk gali' olarak nıtelendırerek, bundan vazgeçtı Bu sabıtın onerdıgı statık evrenden vazgeçılmeye başlandı, çunku evrenin genış ledıgı yonunde yenı kanıtlar ortaya çüayordu 1923'de Eınsteın matematıkçı Hermann Weyl'a " Eğer durayh hale ya kın bir evren yoksa kozmolojik tenmı def etmelı 1 ' dıye yazmıştı Tıpkı "esır" gıbı, bu terım de tarıhın çop kutusuna gı decek gıbı gorunuyordu Genel Rolatıvıte Kuramı'nda gravıtasyonal kuvvetier (ıster çeksın ıster ıtsın) enerjıydı Madde ıse sadece bir enerjı turuydu Ama Einstein'in kozmolojü< terımı tamamen fark hydı Adının "kozmolojık sabit" olmasmdan da anlaşüacagı gıbı, bununla üıntüı enerjı, konuma ve mekana bağlı degüdı "Sabıt'e" neden olan kuvvet, ortamda madde ya da radyasyon olmasa da etkmdı Dolayısıyla, bunun kaynagı, boş uzaydasaklı tuhaf bir enerjı turuydu Kozmolojik sabit tıpkı "esır" gıbı, boşluga metafızücsel gızemh bir hava venyordu Ondan kurtulunca doga yıne anlaşüabüır hale gelmışti Gerçekten boyle mıydı 9 1930'larda kozmolojik sabit, tamamen farkh bir bağlamda yeniden parüdamaya başhyordu Kuantum mekanigi kanunlarıyla, Einstein'in ozel rolatıvıte kuramının bırleştırüme gırışımı esnasında Paul A. M. Diıac ve daha sonra Richard Feynman, Julian S. Scwinger ve Shinichiro Tomonaga gıbı fızıkçder boş uzayın daha once hayal edüenden çok daha karmaşü< olduğunu gosterdıler Temel parçacıklar, hıçhkten var olup yeniden yok oluyorlardı ve bu doğrudan olçum yapüamayacak kadar hızlı bıçımde oluyordu Ama yıne de olçulebüecek etküerı vardı f o / o r a l t adlandınlan uzay, aslında, doğrudan tesplt edllemeyecek blr hızla, hlçllkten blr anda var olan ve yok olan temet parçaaklaria dolu. Bunlann vartığı, kuantum mekanlğlnln ve özel rölatMtenln baslt llkderlnln blrieftlrilmeslnin blr sonucu. Bu sanal parçaaklann temsll ettlğl toptam enerjl, blr gravltasyond kuvvet uygulayablllr; ama bu kuvvet, ya Mci ya da çekkl otabttlr. BUyUk ölçeklerde, bu enerjl, Einstein'in teklH ettlğl kozmolojlk tabtt glbl davranablllr. Evrenin genişleme hızının kaynağı ne? Hızı artarak genişleyen ve sonsuza kadar da genişleyeceği anlaşılan evrenin, bu gücünü nereden aldığı bir muamma.... Uzmanlar, kütleçekimine karşı koyan kozmolojik kuvvet üzerinde duruyor. Kozmolojik kuvvet ise, Einstein'm, bir zamanlar keşfettiği, ancak daha sonra kendisinin çöpe attığı, tüm evrendeki tuhaf bir kuvveti temsil eden, "kozmolojik sabit" in tam karşılığı... Einstein'in bu sabiti şimdi yeniden moda.... Lawrence M. Krauss (*) Sanal gerçeklik Mesela bu sanal parçacıklar atomlann ozellüdennı degıştırebüıyordu Oyleyse evrenin genışlemesını de etküeyebüırler mıydı' 1967 yüında Rus astrofizücçı Yakov B. Zeldoviç, sanal parçacıkların enerjısının, kozmolojüc sabıtle ügüı enerjıyle aynı şeküde davrandıgını keşfettı Hesaplanan "boşluk (vakum) enerjısı" evrendeki tum maddenın ıçerdıgınden kat kat fazlaydı Boyle dev bir kozmolojüc sabıtın etkı sı ne olabıhr' Elınızı üerı dogru uzahn ve parmaklannıza ba kın Eğer "sabit" kuantum teonsının soyledığı kadar buyuk se, gozlennızle elınız arasındakı uzay 0 kadar hızlı genışler kı, elıruzden yansıyan ışık gozlerınıze asla ulaşamaz Bir şey ler gorebüdığımıze gore, boş uzayın enerjısı 0 kadar buyuk değü Teonyle gozlem arasındakı bu uyumsuzluk, fizüctekı onerrüı bir problem Kuramcüar bu sabıtten ne kadar vazgeçmek ısteseler de evrenin yaşı, madde yoğunluğu ve kozrruk yapüarın do ğasıyla ügüı astronomüc gozlemlenn hepsı bırbırlennden bağımsız olarak, onun korunması gerektığını soyluyor Evre nın yaşını belırlemek, modern kozmolojının uzun zamandır en onemlı konularından bırı Kısaca, astronomlar galaksüerın hızını olçerek, bugunku konumlarına gelmelerının ne kadar zaman aldıgını hesaplıyor Hubble'ın ük hesaplamdldrına gore, bırbırlennden uç müyon ışık yüı uzaklıktakı üa galaksı sanıyede 500 küometre üe bırbırlennden uzaklaşıyordu Buna gore evrenin yaşı 2 müyar yüdı oysa kı bu dunyanın büe yaşının (4 5 müyar yü) neredeyse yarısı kadar Kutleçekımı de hesaba katüdığında, bu nesnelerın eğer hızları sabıt641/19 T oplumsal eleştırmen ve romancı George Omrell 1946'da şoyle yazmışü "Bırının burnunun ucunda ne olduğunu gorebılmesı yoğun bir çaba gerektırır" Bu sozler, tam da gunumuzun kozmolojı çalışmalarını tanımlıyor Büım adamları, bızım de bir parçası olduğumuz evrenı ve dunyada var olmamıza onculuk eden sureçlerı anlamak ıçın, bazen evreıun ta ortasına kadar bakmalan gerekıyor Orvvell'ın sozu, yuzlerce mılyon ışık yılı uzaklıkta patiayan yüdızlarla ılgüı en son gozlemlerle boguşan evrenbılımcıler ıçın ıkı kat daha doğru Tum beklentılerın aksıne fimdi, evıenin genifleme hızının yavaşlamayıp arttığını gözlemliyorlaı. Astronomlar 1929'dan berı, gorunen evrenin genışlemekte olduğunu büıyorlardı Bu dışa doğru genışlemeye galaksı kumelerının tum gezegenlerın, yıldızların ve onlartn ıçerdığı gazların ortak kutleçekımıyle karşı koyuluyor On yü once teorıyle uyumlu gozlemler, evrende, genişleme hızıru yavaşlatacak kadar madde olduğuna ışaret edıyordu Geometrık açıdan, Eınstem evrenin yaıaı olduğunu üerı su ruyordu Yassı bir evren "açık" ve "kapalı" denen ıkı olası geometrının tam arasındadır Açık dunım, maddenın, 'Bıg Bang'ten" ıübaren olan genışlemeye karşı koydugu bir evrende, genışlemenın zafennı temsil eder yanı, evren sonsuza dek genışler Kapalı durumda ıse kutleçekımı galıp gehr, evren tekrar kuçulur ve "Bıg Crunch" üe yok olur Açık, kapalı ve yassı evren senaryoları, dunyanın yerçekımını yeranek ıçın ge reklı kaçış hızından, daha hızlı, daha yavaş ya da tam kaçış hızıyla fırlatılan bir roketle zıhınde canlandınlabılır Yassı bir evrende, standart şışme (genişleme) teonsıne gore kuvvetier mukemmel bir şeküde dengededır Evrenin tum gorunur ıçerıgı onu yassı yapmaya yetmese de, goksel (celestıal) dınamık, gozle gorunenden daha fazla gorunmeyen (kaıanlık) madde olduğuna ışaret edıyoı Yaklaşık on yü once bu karanlık madde ıçın Aristo nun esıre' sozde, tum uzaya nufuz eden gorunmez maddeye verdıgı "oz (quıntessence) terırrunı kullandım Ancak, şımdı çok sayıda kanıt, gorunmeyen maddenın bıle evrenı yassı yapmaya yetmedıgını gosterıyor Belka de