Katalog

9 0. Wilde (çekllif yılı 1894); Photo Radh 71mesHul ton Pkturt Ubrary. Afetten kıyamete 17 Ağustos, riskli cografı alanlarda, riskli zemin mekaniği ve jeoloji özellikleri arzeden toprak parçalan üzerinde bina yapmanın kefaretinin çok ağır ödenişine tanıklık etmiştir. Erhan Karaesmen ogadan afet olarak uşkıran bır olguyu sosyoteknık bır kıyamete bız çevırdık Kentsel yerleşmeyı beceremeyen bızım msanlanmız bızım kent yonetımlenmız genelde bına yapımıru hafıfe aları ve hele deprem etkısırıı tamamen ıskala yan bızım ınşaat surecımız orada kaynaşan muteahhıtçıkler mu hendıscıkler mımarcıklar ve unıversıteler meslek kuruluşları medya hep bırlıkte uyuduk Hep bırlıkte hazırladık bu kıyametı Hep bırlıkte ders çıkardabüecegınden pek umutlu olunmasa bıle en azmdarı bazı kesımlerın akü ve vıcdanına bır ız duşulmuş olmasını temennı ederız aldıktan sonra spa2mın rahatlamasını beklenz Sızlere tumu bırbırıyle çağdaş ve tanış tumu lrlandalı ve keskın kalemlı hepsı de şnr roman sahne eserlerı yazmış yuzde ellısı Nobel le odullendırılmış yuzde yıımı beşı hapı.slerde ç urumuş ancak yuzde yuzu de kalernı ve kalbıyle bıze gunumuze kadar ulaşmış qoz hastalıgı olan toplam dort yazar olqusu sundum Berumle beraber bu sabah lrlandalı yazarlar koguşu vı?ıtıne katıldıgınız ıçın teşekkur ederım Şırndı varsa sorıılarmı/a yanıt veıebılınm Kaynaklar 1 Lıammou MM Boldrıt V W B Yeats Thames and Hudson 1998 l J Joyce Njtıortal VVııters Museum Rehbpn Dubhn î PıneR OscarVVüde Gıll and Macmıllan 1997 4 G B bhtiw Ndhorı ıl VVrılt ı Museum Rehberı Dtıb lın D Bılınen bu genel saptamadan sonra çeşıtlı zemınlerın deprem davıanışı farklılıgı konusuna donelım Şekil2 seıt hornojen zemınleı de yumuşak bırıkıntı zemınlerın depremsel yer hareket lennın fızıksel karakterıstıklerını ozetlemektedıı Bu şekıldekı dı yagramlar tıtreşen salınan çalkalanan yeı ın bu hareketının zama na gore degışımını şemalaştırmaktadu Bu haıeketın hızı ve ıvme sı de benzer nıtelıkte harmo Dolgu yumufak formasyon nık degışmı dı yagıamlarıyla gosterılebıl mekiedır Depremın yer kuresı Homofen sert formasyonlar nm derınlıkle rınde fay yırtü Şekll 1: YUzey farklılıkları malarıyla baş layan buyuk enerjı durumu degışıklıgı ethsınm bır dalga hareke tıyle yeryuzune kadar ulaştığı bılınmektedu Bu dalgalar meka nık nıtehklerı çok ıyı bılınmeyen degışken yapıda kıtlelerın ara sından geçerek belırlı olmayan bır duzen (ya da duzensızlık) ıçm de fızıh etkılen kesın tanımlanabılır ozellıkler kazanmaksızın kabugun yuzeyıne varmaktadırlar Sert zeminlerde bu dalganın yarattıgı hareketın etkısı frekansı yuksek (iuzerısız bır tıtreşımdır Dolgu ve yumuşak zeminlerde ıse fıekansı du^uk ve tam tek nık olmayan ama betımleyıcı bu deyış ıle bmgüdak bır hareket oluşur Deprem enerjısının yeıkabugu uzermde açıga çüaş meka nızmasındakı çeşıtlı dogıulaıda çok sıhhatlı tıtıeşen bır kaya kıtle sının çok yavaş oynayan bır bırıkıntı çokelegıne nazaran kendı ıçmde çok daha fazla ener]i sarfedecegı açıkttr Buna karşılık ya vaş ve bmgüdak hareketlı çozuşuk zemın enerjıyı duz hareketle fazla açığa çücaramaz Bazı kesınüeıde yer kaymalarıyla çatlama larıyla ve çokmelerıyle enerjı saıfıyatı buraz saglanmış olsa büe bu tur zemınler enerjı sarfı ve dagıtımı mekanızmasına uzerlerınde yer alan yapüarı da angaje ederler Bu angajmanm sayısal buyuklugunu ve yapıtemelzemın ustu ılışkısıne baglı ola rak artış azalış mertebesını net bı çımde kestırmek olanaksızdır Anrak kesın bılınerı bu şey varsa bu garıp angajman sonucunda dolgu zemın uzerındekı Yerleşme düzeni olayına toplu bakış Cumhuııyet Bılım Teknıktekı (23 Ekım 1999) onrekı yazı mızda yapı hasarlarının kaynaklarını ozetleyen bır çızelge venl mış bulunmaktaydı Irılı ufaklı az bu bolumu elde olmayan ama çogunlukla elde olan yırrm kador hata ve kusuı altı grupta toplan mış bulurıuyordu Bu hata ve kusurların hıçbırı tek başına agır hasar ve zarar nedenı oluşturmamakla bırlıkte bırbırıne eklenen kusurlaı bu nedenı yaratabılıyordıı Hasar r ıskıru tek başına ıken bıle cpeyce arttıran ve hele dıger kusuı larla bırleştıgınde çok agıı hasarlara yol açabılen bır krıtık kaynagın yapmın oturdugu yerm cografı jeolojık ve zemın ozellıkleu olduğu hatırlatılmalı dır Cografya faktoıu aktıf bır faya yakmlık uzaklık üe olası bır depıemde buyuk ycr haıeketlerıne marıız kalıp kalrnama ozellık lpııyle baglantıyı belııleı Jeoloji ve zemın yapısı faktoılerme ge lınce buıada deprem dalgalanmn yer kuresının yuzeyıne yaklaş tıkça kazandıklan ozellıklerıne hasaı nskının etkılen kapsanmış olmaktadıı Çok ozet bır açıklamayla yeı kabugunun en ust ortu sunde buyuk mesafe aralıklarıyla deraz ve gol çukurlan ıle kıtaların sureklı foımasyonu yeı alır Kıtasal kabuk yuzeylerıne dar bır alanda daha ayrıntılı olarak baldırsa Şekil1 de şemalaştınlan yuzey farklılıkları hemen dıkkatı çeker Kabugun ıçındekı sert formasyonların duzenlı bı (*) Prof Dr Başkent Unıversıtesı Tıp Fakultesı Goz Hastalıkl ırı Ana Bılım Dalı 7, 10. C. Bernard Shaw (çağdaf); Ressam Tom Spelman; National Gallery of Ireland, Dublin. Matematiksel anallz Için Idealleftlrllmlj hareket Sert zemin hareketi Yumufak zemin hareketi Şekll 2: Çeşitll zeminlerde yer hareketlerinln davramş özellikleri. Vimde duzeye kadar devam ettıgı yerlerın yanı sıra, ustten bırkaç yuz metrenın dolgu üe oluştugu kuru vadıler, akarsu kenarlan ıle kuçuk gol ya da korfez kıyıları bulunuı Uzun yuzyıllar boyunca bırıkmış aluvyonlann altta kalan kesımleı ı sıkışıp hafıf bır sertlık kazanmış bıle olsa yuzeye yakın yerler halâ yumuşak ve çok kuçuk danelı zemın parçacıklarından oluşur Son ıkı yuz yılm evrerı sel olçeklı toplumsal bır arazı olan ınsanoglunun vadüerde ve kı yılarda prestıjü kentsel toprak kazanma meıakı da en ust parçası yumuşak kalmaya mahkum yenı bırıkıntı alanlan yaratrraştır Çev reyı koruma duyarlılıgının yer aldıgı ulkelerde bu egüım kontrol edılebılmış olsa büe, çok yogun kentsel nufus artısı yaşanan ma alesef Turkıye mızın de dahıl oldugu gelışmekte olan ulkeler grubunda bu olay carJı bıçımde yaşanmıştır ve yaşanmaktadır Kaçak taze dolma aıazı mıktan ıse artıp durmaktadır Genelde ımar duzenı kurulamamış bır ulkede afet rıskıyle baglantılı ozel ımaı yaklaşımları gplıçtırmprun zorluğu aslınd.ı (,ok açıktıı 11. C. Bernard Shaw (çekillf yılı 1890); Pho to Radio Times Hulton Plcture Library, bır yapınuı sert duzluk bır jeolojık tabakalaşmanın ust oıtusunde kı temız homojen yuzeye oturmuş bcnzerı bır yapınınkınden çok daha buyuk bır deprem etkısıne maruz kalacagıdır Ayrıca yumu şak zeminlerde yeraltı suyunun doldurdugu boşluklar ıle hava boşluklarının karmaşık bır yer ve şekıl degıştırrnesuıın uıunu olan ve Adapazarı nda kendmı gosterdıgı uzmanlarca duşunulen ze mın sıvüaşması gıbı daha ıısklı bu oluşuma da rastlanabüır 17 Aqustos riskli cografı alanlarda riskli zemın mekanıgı ve leolojı özellikleri arzeden toprak parçalan uzerınde bına yafimanın kefaretinin çok agır odenışıne tanüdık etmiştir Aslında çagdaş teknolojı deprem jeolojısmın çeşıtlı büınmezlıkleıuıe ve yapı larm deprem davrdnışlarıyla ılgılı bazı behrsızhklere karşuı dep rem rıskü toprak parçalan uzerınde büe yetennce dayanüdı ya püar ınşama yardımcı olmaktadır (Çok aksı bır ıastlantıyla maksı mum yer deformasyonlarının yeı aldıgı yorelenn tam uzerıne oturan yapılaruı çok ozel duıumu bu saptamanın dışmdadır) 659/9