Katalog

Sahte ameliyatlar, sahte tedaviler Bir cerrahm hastasını kesip ardından hiçbir şey yapmadan tekrar dikmesi tıp etiğine uygun mu? anadalı bır ressam ve ya zar olan 46 yaşındakı Lynda McKenzie 30 ay once oldugu amelıyatı duşununce aklma gelen ılk şey lokal aneste zıyle uyuşmuş kafasında açılan dort yarığın, açılırken yaıattıgı vızıltı McKenzie, bu deneyımm aynen dışçının uyuşturulmuş dışınızı delmesı gıbı oldugunu soyluyoı Bırşey hıssetmıyor, ancak makıne ran keserken çıkaıdıgı vızütıyı duyuyorsunuz. Kesım tamamlandıktan sonra doktor, fetusten alınan dokuları ıstıyor ve Parkınson hastası pek çok msana uyguladığı gı bı, bu dokuları beyne nakledıyor McKenzie, anıelıyat sonrasında hastalıgında ıyıleşme hıssettıgını soyluyor Zümrütten akisler A. M. C. Şengör K Bunlar McKenzıe'nın anlattıgı deneyımler, ancak aslında McKenzıe'ye doku naklı yapılmadı McKenzıe, kontrol grubundakı Parkmsonlu deneklerden bırıydı ve amelıyat sırasında beynı açılmış, fakat doku naklı yapılma mıştı McKenzie boyle bır şey olabılecegı hakkında uyaıüdıgmı, ancak belırtılerın azal tnası uzerıne doku naklı yapıldıgına ınandıgını açıklıyor Aslında hastalıgırun belırtilerı, kendısıne doku naklı yapıldıgına ınandıgı ıçın geçıcı olaıak geçrrııştı Kontrol gruplarına uygulanan (placebo surgery) amelıyatlaı, Parkınson hastalıgının yanında kanser tedavısının kronık agrılarını gıderebılmek ıçın uygulanan tedavı şekillerının gelıştmlmesınde de sık sık uygulanıyoı Hukukçular ve etıkçıler bu tıp mudahalelerı bılgelık yonunderı ve tıp ahlakı açısından tar tışıyorlar Kontrol grupları, ozellıkle test aşamasuıdakı ılaçlarda buyuk rol oynuyoı Bu tıp deneyletde bır grup hasta ılaç alırken, dıgeı gıuba ılaç verıldıgı soylenerek, aslında etkı sız bu nıadde veıılır Bu deneylerde ne dene yı uygulayan doktoılar ne de hastalar hangı grubun kontrol grubu oldugunu bılmez ve boylece sonuçlar taraflı olrnaz Amelıyatların kontrol yıuplaııyla lest edılmesı yenı bır fıkır degıl Ilk 195O'lı yıllaıda bır ari|in tedavisının test edılebılmesı ıçın uy gulanmıştı Bu tıp mudahalplprın ardından hastaların 3/4'u ıyıleşme gosterse de pek çok cerrah bu duruma şupheyle yaklaşıyor Yenı tedavı arayışlarmda kontıol gruplannın ozellıkle rerıahı olarak kullanılması kolay kabul edılebılır bır yontem degıl 1970'lerde etıkçılet bu tıp bır mudahaleye maruz kalacak olan hastaların tehlıkeler hakkında ayrıntılı olarak bılgüendırılmesı gerektıgıne karar verdiler Cunumuzde bu sahte amelıyatlara karşı tartışmalann tekrar gundeme gelmesı duşundurucu Uzmanlar, bunun sebebının sıgorta şırketlerı oldugunu soylu yorlar Parkınsonlu hastalara fetusten alınan dokuları 1988'den berı nakleden Unıversıty of Coloradn Health Scıences Center'dan Curt Freed, araştırmalarında çıkmaza gııdıkleıını ve bu yuzden kontrol gruplarıyla çalışmaya başladıklarını soyluyor Yıllaı suren çalışmala rı sonucunda başarılı bır yaklaşım yakalayan Freed tum hastalarının terapı sonuçları hakkında olumlu duşundugunu soyluyoı Fıeed ve grubuna gore onemlı olan, kontrol grubun dakı hastaların guvenhgı Ornegın Parkınson lu hastalaıa kontıol amelıyatı yapılırken kata tası açüıyor, ancak beynı koruyan yuzey de lınmıyor Amelıyat sonuçları Amencan Acadenıy of Neurology'nın nısandakı toplantısında açıklandı Suııuçlar lyıleşmede psıkolojık etküo rın de oldugunu, heı ıkı gı upta da doku nak lı yapılan grup ve test gı ubu ıyıleşme gorul dugunu soyluyoı Ancak, uzun vadede kontrol grubundakı hastalarda duzelme gozlerımez0/ ken, doku naklı yapılan hastalarda o30'luk lyıleştrıp oldu Sınır rerrahı Michael Walker, bu yelışmeleı ın çok onemlı oldugunu ve kontrol grupları olmasaydı ıyıleşmenın amelı yat saycsınde geıçekleştıgınderı emın olama yaraklannı soyluyor. Londra'dakı Brıtısh Medıcal Assocıatıon'ırı bılım danışmanı ve etıkçı Bill O'Neill ıse, bıhmsel başarı ugruna hastaların haklaı ı na saygısızlık yapıldıgını ve bır ınsanın beynı nı hıçbır şey yapmamak ıçın açmanm savurı masmm olamayacagmı duşunuyor O'Neill hastanelerın etık komıtelerının bu tıp amelıyatlara nasıl ızın verdıgını'anlayamadıgmı soy luyor Kontıol yrubundakı hastalardan bırı olan McKenzıe'ye deneylerın ardından doku naklı yapıldı McKenzıe ıse, msanlann kontrol grubundakı kışılerı zavallı kurbanlar olarak gormesıne karşı ve bu çalışmaya katılmaktan oldukça memnun oldugunu soyluyoı Sevil Duvarcı Kaynak NS,7 8 99 Hv. Pt. Tmg. Ihsan Aras 'ın unutulmayan anısına! Lâf havaalıktan açılınca gozumun onüne hemen ideal bir uçak şekli gelir: C47 veya sivil ismiyle DC3 olarak bilinen o eşsiz, ölümsüz, muhteşem Dakota. Ben daha once gene bu sutunda yazdığım gibi, Yeşilkoy'de, askerî meydana birkaç yuz metre uzaklıktaki köşkümuzde, onun motor ve pervane gürültüleriyle uyuyarak büyudüm Hiçbir müzik, hiçbir ses bana C47'nin motor ve pervane sesinin verdiği mutluluk ve huzur hissini veremez. Pervane paleleri açı değiştirirken onun yarattığı ses perdelerinın sevimliliği ile değme opera şantoru başa çıkamaz. Ben ilk defa goklere bir C47 içinde yükseldim, ilk defa onun pencerelerinden uçmanın o aniatılamaz zevkini tattım; ilk defa onun detaylı mekanizmasını öğrendim, motorlannın sökülmesini seyrettim, telsizinin çalışmasmı dinledim; ilk defa onun bordasında pilotaj âletlerini gördüm; ilk defa onun kumandalarını tuttum; ilk defa onun motorlarını çalıştırdım. Benzinle ilk defa C47'nin karnında bulunan bir musluk aracılığıyla tanıştım. C47 gerçekten benim ilk askımdır. Bugun ne zaman artık pek nâdir olan bir C47 görsem içimin titredığını duyar, gozlerimin buğulandığını hissederim. Ceçen yıl içinde Türk Hava Kuvvetlerl de nihayet kendisine ellili yıllann başından beri meşakkatle hizmet eden C47'lerini kal etti (yani kullanımdan kaldırdı). Cunun bırinde gelmesi kaçınılmaz olan bu haberi gazetede okuyunca gözyaşlarıma mânı olamadıydım. Ama şans bu ya, bir toplantı ıçin gittiğim Isviçre'de girdığim bir kitapçının raflannda bir de ne göreyiml Arthur Pearcy'nin DC3'ün Kutlanması (A Celebration of the DC3) başlıklı kitabıl Kapakta yakından tanıdığım o nafin endam! Bambaşka ümitlerle girdiğim kitapçıdan hemen iki adet alıp çıktım, En yakın cafe'ye gıdıp oturdum, başladım sahifelerini heyecanla çevirmeye. C47, Donald Wills Douglasın 1920 yılının Mart ayında kurduğu Douglas Aircraft Company'nın urünüydu. DC serisi taşıma uçaklarının ilk turleri (DC1 ve DC2) dar gövdeliydi. American Airlines şirketinden VVilliam Littlevvood yataklı bir tip isteyince önce daha genıs.govdeli DST (=Douglas Sleeper) arkasından da genis gövdenin içine uç sıra koltuk yerlestirilerek DC3 üretildi. Ilk DC3 17 Aralık 1935 Pazar günü deneme uçusunu yaptı. DC3 muhtesemdil Inanılmaz sağlamlığı, bozulamaz görünen dengesi (bir defa havada başka bir uçakla çarpışan bir DC3'ün bir kanadının ucundan 1,5 metrelik bır kısım koptuğu halde uçak hiçbir sorun olmadan inmişti!), sonsuz tahammulü (başka bir DC3 üzerinde biriken bir ton buza rağmen rahatça inış yapabilmişti!) son derece kolay olan pilotajı, neredeyse her zemıne ınip kalkabilmesi, bu uçağı derhal hava yollarının sevgilisi haline getirdi. Otuzlu yıllann sonunda DC3 her yolcu uçağının olçuldüğü bir standart haline gelmisti Ama onun esas marifetlen Ikinci Dünya Savaşı çıkınca belli oldu. Taşıma, eğitim, bombardıman ve daha nıce gorevler için hem Avrupa/Afrıka hem de Pasifik cephesinde çarpışan 10.000 (evet on binl) C47 her turlu ortamda ve her kılıkta (plânör olarak bile!) insanlığı totaliterlik belâsından kurtaran zaferde çok onemlı bır yer aldılar. Savaştan sonra Sovyetler Berlin'i abluka etmeye kalkışınca gene C47'ler Batı Berlinlilere yiyecek ve ozgurlük taşıdılar. Savaşta kendini iyıce kanıtlayan DC3/C47, savaştan sonra giderek çeşitlenen görevlerde büyük bir başarıyla çalıştı. DC3/C47 bir mühendisllk şaheseridir. Cesur tasarımlar, acımasu deneyler, çok geniş bir çevreden derlenen eleştiriler, samimî işbirliklerı, Donald Douglas'ın kafasında doğan fikri havacılık tarihinin en başarılı modelı haline getirmiştir. Pearcy'nin kitabında belgelendiği gıbı, C47 taşıma dışında pek çok hizmet tipinde kullanılmış, özel maksatlara göre şeklinde ve motorlarında tâdilata bile gidilmiştir. Ama 1930'lann başında tesadüfen bulunan tip, yetmişliyıllara kadarustünluğunü korumuş, kimının hm, kiminin uçuş tavanı, kıminin kapasitesı kendinden ustün olan pek çok tip uçak yapılmasına karsın, C47'nin tüm vasıflarını daha ustün bir başarıyla kendinde toplayacak uçağın duşunülebilmesı yıllar almıştır. 'Dakota' öyküsü her mühendisin örnek alacağı, mühendislik becerisinin nasıl aslında bir bilimsel yontem uygulaması oldugunu gösteren gorkemli bir ib Ilk aşkım C47! ret dersidir. C47, teknolo/ı tarihinin en mutlu rastlantılarından bırının en rasyonel bır şekılde değerlendirilmiş olmasının sevimli ve yararlı bir ifâdesidir. Olümsüz Dakota, ınsan zekâsının yüceliğine dikilmış en yakışıklı anıtlardan biridir! Işte C47'nin tarihi, yaşamın evrimınde gorduğümuz tamamen tesâdüfigelişmelere benim bildiğim en guzel örneği oluşturur. 'ün kafasında doğan bir uçak tipi, bazı denemeyanılma adımlarından sonra bildiğimiz C47'yi oluşturmuş, bu tıp de o gune kadar yapılmış en başarılı taşıma uçağı tipi olmuştur. 'ün kitabında gördüğümüz gibi, C47 taşıma dışında pek çok hizmet tipınde kullanılmış, özel maksatlara göre şeklinde ve motorlarında tâdilata bile gidilmiştir. Ama 1936'da tesadüfen bulunan tip, yetmişli yıllara kadar ustünlüğünü korumuş, kiminin hızı, kiminin tavanı, kiminin kapasıtesi kendinden ustün olan pek çok tip uçak yapılmasına karşın, C47'nin tüm vasıflarını daha üstün bir başarıyla kendinde toplayacak uçağın düşünülebilmesi yıllar almıştır. Aynen dinozorlar gibi, C47 sonunda uzun süren üstünlüğünu teslim edip, zamanın içine şerefle çekilmiştir. Havacılık tarihi ise her zaman ondan gelmiş geçmiş en başarılı uçak tiplerinden biri olarak bahsedecektir. Evrim, sürekli bir denemeyanılma silsilesınden ibarettir. Canlı yaşamında da, bilimde de, teknolojide de evrimi yöneten tamamen rastlantılar ve bu rastlantılann değerlendirilmesidir. C47, teknolofı tarihinin en mutlu rastlantılarından birinin en rasyonel bir şekilde değerlendirilmiş olmasının sevimli ve yararlı bir ifâdesidir. 659/5