Katalog

Depremle birlikte Marmara'da tsunami oluştu mu? Deprem sırasında Marmara Denizi'nde görülen dalgalanmalar gerçekten tsunami olarak nitelendirilebilir mi? Kıyılardaki tahribat bunun sonucu mu? Nizamettin Kazancı (1) Ömer Emre (2) Agustos depremı dolayısıyla tartişılan konulardan bırı de İzmıt Korfezı layılannda dev sısmık denız dalgalan', onjınal adıyla tsunami oluşup oluşmadıgı ıdı Farklı yorumlar yapıldı, ancak konu yeterınce açıklıga kavuşmadı Eger oluştu ıse tum Mar mara Denızı kıyüarı ve buralardakı yogun yerleşım yerle rı bundan sonra ıkmcı bır tehdıt altında demektır Olayın butun yonlerıyle ele alırup ırdelenmesı gerekıyor Gorgu şahıtlerının anlatımlan çeşıtlı ' Deprem sırasında denız duvar gıbı yukseldı' "Denız kıyıyı çarşaf gıbıorttu , Kıyıdakı kafede otururken kendımı 200 m açık ta buldum", ' Balkonumda otururken denızde yuzen hş\ ler gordum ve ardından deprem oldu" gıbı Bazüan denızdekı dalgalanmanın depremden hemen once, bazüarı da hemen sonra oldugunu soyluyorler Depremın 45 sanıye gıbı gorecelı uzun bır zaman dılımınde olması nedenıyle, dalgalanmanın deprem suresı ıçınde ızlenmış olması ıhtımalı de çok yuksek Anlatımlardan ayrı olarak kıyı nın bır bolumundekı park bahçe ve evlerın sular altında kaldıgı, kıyıda bağlı teknelerın açıga duştugu, açıkta demırlı buyuk bır tankerın karaya çıktıgı goruldu Iznık Golu'nde bıle onemlı çalkalanmalardan soz edılıyor Butun bunlar Izmıt Korfezı kıyılarında cıddı su hareketlenmesını ışaretlıyor Acaba bu ddlgdlanmalar gerçekten tsunami olarak nitelendirilebilir mı9 Kıyılardaki tahribat bunun sonucu mu' Deprem ve denız dalgalanması bırarada gerçekleşmce olayın tanımı ıçın ük akla gelenın tsunami olması dogal goruluyor Ancak bız bu kanıda degüız Aşagıda once tsunami hakJanda ozet bılgı verüecek ve sonra Marmara Denızı'ndekı durum tartışüacaktır 17 adeta enerjı kaynagıdır Okyanuslarda kaynagın uzaklıgı sebebıyle yuzey dalgalarının yukseklıgı bır metreyı geçmez, ekserı 3060 cm arasmdadır Oyle kı çogu zaman orta şıddetlı ruzgâr dalgalarıyla sılınır ve ortadan kaldırılırlar Buna karşılık dalga boykn (ıkı dalga tepesı arasın dakı mesafe) 200 kmye ukşacdk kadar buyuk olabılır (Tıntı 1993, Bondevıkvd 1997 a,b) Perıyotlan (aynı nok tadan ıkıncı dalga tepesının geçme suresı) ortalama 560 dakıka arasındadıı Dalgaların ılerleme hızı üe su derınlıgı arasında bagıntı vardır ve derınlık arttıkça hız fazlalaşır nus kıyılarında 30 m'yı geçebılır (Harbıtz, 1992) Bu dev dalgalara tsunami adı verılmıştır Yukselen su kutlesı daha alçaktakı kıyılan ortecegı gıbı buralan buyuk bır şıddetle dover Uygun kıyı topografyası olursa kara ıçlenne, 3540 km ve denız sevıyesınden 1015 m yukseklere kadar ılerleyebüır Tsunami hareketı, nadıren de olsa once denızın çekılmesı ve sonra yukselmesı bıçımınde gonılebüır Bunun tıpık ornegı 1755'te Lızbon'da meydana gelmış ve hızla çekılen denızı ızlemeye gelen yuzlerce kışı anıden sular altında bogulmuştur Tarıhte bılınen en yıkıcı tsunami 1703'te JapontaAva'da meydana gelmış ve 100 000 den fazla ınsanın olu mune yol açmıştır Krakatoa volkanının patlamasına baglı tsunamıde ıse 35 000 can kaybı olmuştur Eski tsunamiler saptanabilir Tsunami nasıl oluşur? Oncehkle belırtelım kı, Japonca "dev dalga" manasına gelen tsunami hakkında genış bügı bırıkımı vardır Bu konuda çalışan araştırma gruplan, uluslararası duzeyde yayımlanan dergüer, duzenlı yapılan tsunami toplantüan ve merkezı Havvaı'de bulunan sısmık ızleme ve erken uya rı agı, yeterınce bılgı saglamaktadır Eskı tsunamıler de oluşturduklan ılgınç tortullar yardımıyla tarıhlenmektedır Deneysel çalışmalar, modellemeler ve az sayıdakı gozlemler tsunami mekanızmasını buyuk olçude ortaya koymuşrur Tsunami, denızlerdekı volkanık patlamalar, meteor duşmelerı, buyuk kutlelı heyelanlarla yaratüabılırse de, genellıkle şıddetı Rıchter olçegıne gore 7'yı aşan depremlerde oluşturulan dev sısmık denız dalgalandır Tıpık olarak açık ve derın sularda (okyanuslarda) gozlenırler Oluşma sırası şoyledır Yer sarsıntısı suya ıletılır, su zerre cıklerı ve/veya molekullerı harekete geçer Tıtreşen su molekullennın bırbırlerını etkılemesı netıcesı, denız ıçınde uç boyutlu veya kuresel dagüan üerleyen salınım dızısı meydana gelır Bu salınımlar denız yuzeyıne ulaşınca, halka şekıllı gıderek genışleyen dalgalar oluşur Denız tabanmın sarsılması ve bunun suresı yuzey dalgalan ıçın Çogu tsunamı kıyılarda meydana getırdıgı tahrıbattan ayrı olarak, kara ıçlenne üerler Bu son derece dogaldır,, çunku kabaran denız kendınden daha j alçak yerlerı orte"' cektır Karaya dogru üerleyen dalgalar denız tabanını bühassa plajları kazır kazıdıklannı ıçıne alır ve berabennde taşır Taşıdıgı bu malzeme ıçınde en belırgınlerı kabuklu denız canlılan plaj kum ve çakılldrıdır Kıyı gensındekı çukur yerlere bunlan doldurur "Tsunami tortulu" adı verüen bu malzeme ekserı gol ve bdtaklıklarda korunur Tıpık ıstıf yapısı ve ortalama fekll 1: Blga Çayı deltası ve Ece (Mü'nun /eoto/tt ve jeomorfolojlk özeUlkleri (Emre vd. 1998den) yabancı tabıatıyla 1. Deltayı çevreleyen afinım alanı, 2. Taskın ovası, 2. Alüvyal yetpaze çökett, 4. Eskl kumsal, 5. Yeyerbüımcüer tarafinnl kumsal, 6. Delta önü ağız bariar, 7. Batakbk Cöl, 8. +6 m kıyı çizgisi, 9. Cüncel ydpaze, 10. Akaruı, 11. Eskl akanu yatağı, 12. Kopuk mendens kolu kll tıkaa, 13. Cüncel kumsal, 14. Kıyı oku, dan kolayca farkedılen bu bırüamler ta15. Kumsal urtlan, 16. Dokanak, 17. Yerleşlm yeri, 18. Dtnlzden yiiksekllk. rüüendırüır ve eskı tsunamüenn ozellık(v = Burada D derınlık, g yerçekımı ıvmesıdır) Bu dalgaların tabanlan gorecelı olarak derındedır Karaya yaklaşınca dalga tabanı zemıne temas eder, surtunme başlar Surtunme artukça (su derınlıgı azaldıkça) dalgaların hızlan duşer, boyları kısalır Ancak, perıyotlan sabıt oldugundan dalga yukseklıgı gıttıkçe artar (hız 'v' üe perıyot 't, zaman' arasındakı v dalgaboyu /1 ve hızderınlık ılışkısını hatırlayınız) Ozetle karaya dogru dalgalar gıderek kabanr Bunu, arka arkaya gelen dalgaların bırbırlerını ıtıp sıkıştırarak yukseltmesı şeklınde anlamak mumkundur Boylece denız kıyılarında dalgalı su yuksek hgı depremden bır sure sonra 1015 metreye ulaşır Okyalerı üe bunlan doguran deprem, volkaruk patlama vb olaylar da aydınlatüabılır (orn Atwater ve Moore 1992 Mınouravd, 1996) Marmara Denizi ve kıyılarında durum ne? a) Eskiye ait kayıtlar Tsunami hakkında bılınen bır dıger gerçek, bu sısmü< dalgaların oluştugu denızın butun kıyüannda az çok kendını gosterdıgıdır Ornegın 7000 yü once Kuzey Denı 655/8