Katalog

Ay'ı Yer'den koparan çarpışma 4.5 milyar yıl önce neredeyse Mars büyüklüğünde bir kütle dünyaya çarptı. 6 5 mılyon yıl once, 10 küometre genıslıgınde bır goktaşı Yer'e çarptıgında, neredeyse Belçıka buyukluğunde bır krater oluşturdu Ortaya çıkardıgı toz bulutuyla atmosferı kararttı ve dınozorları yeryuzun den sıldı Gezegen olçegınde duşunulurse, bu kuçuk bır oyuktu yalruzca Yeryuzunde gerçek bır degısım gormek ıstıyorsanız, 4 5 milyar yıl onceye donup Ay'ı Yer'den koparan çarpışmaya bakmalısınız 0 zamanlar Yer bugunku gıbı degüdı Şımdıkı kutlesının yansına sahıptı Genç guneşın etrafında dolanan, toz bulutundan yogunlaşmış kuçuk kutlelen uzerıne çekerek buyuyordu Ilksel dunyanın bır rakıbı vardı Boyutu onun uçte bırı kadardı ve Guneş'ın etrafinda, benzer bır yorungede dolanıyordu Öası de kuçuk objeler tarafından sureklı darbe yıyordu Sıvı demırden oluşan yogun, sıcak çekırdeklerının etrafinda ergımış kaya kabuk ları vardı Gunun bırınde ıbsı çarpıştı Bundan sonra ne oldugunu ogrenmek ıçın bügısayar modellerme bakmamız gerek Massachusetts, Cambndge HarvardSmıthsonıan Astrofizık Merkezı'nden Al Cameron, olayı modelleyen kısı Yırmı beş yıl once, Cameron ve arkadaşları, Ay'ın oluşumuyla ügüı "buyuk çarpışma" senaryosunu onerdı Bundan sonra bılım adamlan farklı goruşler one surduler Ay, hızlı bır topaç gıbı donen Yer'den kopup dışarıya urlayan kutleden oluşmuştu ya da ıkı farklı govde uzayda yan yana oluşmuslardı Ama bu üa duşuncenın de gozden kaçırdıgı en azından bır onemlı kusu ru vardı Demır Yer kutlesırun yuzde otuzu demırden oluşurken Ay kutlesının yalnızca yuzde üası demırden oluşuyor Boyle bır farklüıgı dıyelım kı, Yer ve Ay bır çıft olarak oluşmuş şeklınde açıklamak çok guç Ancak Cameron, bu demır oraru farklı lıgının çarpışmayla ılgıh olabüecegını gosterdı Kayalık bır dış yuzeye ve demırden çekırdege sahıp olan ıkı govde dogru bıçımde çarpıştıgında, demırden oluşan "yumurta sarısı" cıva damlacıkları gıbı bır arada hareket edebüırdı Ergımış kayalatdan oluşan "yu murtanın beyaz kısmı" ıse uzaya fışkınrdı Fış kıran parçalar yorungeye gırer gırmez, kutleçekımıyle bırbırlermı çekerek bır ılksel Ay oluşturabılırdı 198O'lı yıllardan berı Cameron, davasını bügısayar modellerıyle kazanmaya çalışıyor Bu modellerde, farklı boyut ve karakterdekı hayalı kutleler çarpışıyor parçalanıyor, farklı turde AyYer sıstemlerı oluşuyor Son gelıştırdıgı modeller, buyuk çarpışmanın saglı sollu serı üa yumruk gÜDi geldıgını gosterıyor Daha kuçuk olan kutle, üksel dunyaya çarpıp ıçme dogru şıddeüe üerledücten sonra yana dogru savruldu ve uzaya gerı sıçradı Çok kofu bıçımde genlen ve zarar goren)cutle, üksel dunyanın hızla arkasına dolandı ve ona yenıden çarptı Bu kez üa kutle bırbırıne taküdı, kaldı Saldırgarun demır çekırdegı ük sel dunyanın ıçıne battı Daha hafif olan ergımış kaya katmanı ıse bır spıral çızerek yorungeye kadar yukseldı Bu üa darbe yalnızca bırkaç saat ıçın de oldu Bırkaç hafta ıçınde ıse, yorungedekı toz yıgını buyuk bır kutle oluşturdu Sonuç bugunkunun uçte üosı kutleye sahıp, kendı eksenı etrafinda uç saatte donen bır Yer ıdı 20 000 küometre otesınde ıse neredeyse şımdıkıne yakın boyuttakı Ay, dokuz saatte onun etrafinda donuyor hale gelmıstı Kuçuk çarpışmalann Yer ve Ay'ı bu gunku durumlarına getırmesı ıçın 50 mılyon yü geçmesı gerektı Gelgıt etküeşımı Yer'ın donme hızını yavaşlattı ve Ay'ı daha uzaga ıttı Boylece 24 saatlık gune ve 28 gunluk aya kavuştuk Turgut Gurer New Scıentıst 7 Agustos 1999 655/2