Katalog

İlaç mı, zenir mi? SNP testı şoyle yapılıyor Doktor veya teknısyen has tarıın kanından veya başka bır vucut dokusundan aldıgı ornek uzerınden DNA'sını ayrıştırır DNA, daha sonra SNP çıpı uzerınden geçırılıı Hastanın DNA'sı, uygun olan SNPye yapış tıktan sonra çıp tarayıcıdan geçırılır Çıpı tarayan tarayıcı, soz konusu kışının ılacı absorbe edıp edemeyecegıne karar verır Farmakojeno mı yalnızca te davının başarı şansını arttırmıyor ılaç şı: ketlerıne de pıyasaya fazla sayıda yenı ılaç çıkartma olanagı saglıyor Tufts Unı Satanistler ve kurbanlan üzerine... Sebep sonuç ilişkilerini ararken kaybolmak Doğan Kokdemır (*) altına almak 21 Eylul 1999 Salı gunu hemen hemen butun gazetelerın bırıncı sayfasını "satanistler tarafından şeytana kurban edilen" genç bır kızla ügriı haber kaphyordu Olayuı bu kadar ılgı çekmesının nedem sadece vahşetı degü aynı zamanda çocuklanna neler olabüecegını duşunen anne babalarm kaygısıydı Henuz 20 lerınde olan bu gençlerın yaşadıkları ve yaşattıklan uzun su re hafızalardan sılınmeyecek gıbı gorunuyor Dogal tepkımız olan Nf den sorusunun cevabıru herkes kendıne gore vermeye çalıştı basında yer alan haberlere gore oglunuz ya da kızınız aşagıdaküerı yapıyoısa satanıst olabılır • Heavy metal dınlemek • Uzerınde rock gruplarımn resımlerı olan tshırt'ler gıymek, • Erkek çocuklar ıçın uzun saçlı olrnak, • Kız çocuklar ıçın erkek gıbı gıymmek * • Internette satanıst gruplann web sıtelennde dolaşmak Butun bu nedenler (') eger daha onceden gorunebüseydı bu cınayet engellenebılecektı Gerçekten de sebep ya da sebepler gazetelerın yazdıgı kadaı basıt mı' Dogru bır sebep sonuç araması yapabılmek ıçın dıkkat etmemız gereken pek çok ozellık var "N! leden' Bılınçlı ya da bılmçsız her olayın arkasında soıdugumuz dogal bır soru bu Bu sorunun amacı yaşanan olayın nedenım bulmak ve eger bızım kontrol edebıle cegımız bır neden varsa bu olayın tekrannı engellemek yd da hıç degılse kontrol Nedensellik ve ilişkisellik arasındaki ayrım Eger A her zaman B nm oluşundan once gelıyor ve A olmadıgı zaman B de olmuyoısa A ya B nm nedem dıyebılırız Bu en basıt nedensellik tanımıdır sadece tek bır neden var bu nedenın yol açtıgı tek bır sonuç Ornegın elınızdekı baıdagı bırakırsanız yere duşer elınızdekı bardağın duşmesının nedenı onu bırakmanızdır (kas hareketı) yerçekımı değıl (kurdmsal kavram) Çogu zaman sebep sonuç ılışkısı bu kadar açık degüdır elımızdekı tek bügı A ve B nın aynı anda ortamda bulunmasıdır Televızyon ve saldırganlık çalışmalan bu konuya en ıyı ornektır Araştırmacüann sorusu oldukça onemlı bır soruydu Saldırgan ıçenklı fılmler saldırgan davraraşlara yol açar mı? Bu soruya belkı de ük verılecek cevap Evet olacak ama o zaman ıkıncı bır soru bızı beklıyor Insanlar saldııganlık ve şıddet ıçeren filmler ızledıklerı ıçın mı saldırgan dav ranışlarda bulunuyorlar yoksa saldırgan olduklan ıçın mı bu fılmlen ızlıyorlar7 Belkı de ıkısı de geçerlı ama burada onemlı olan elımızde sadece üışkısel (korelasyonel) bır bağlantının olması Hangısının hangısının nedenı oldugunu saptamamız çok guç Bırıncı ornekie teısırun dogru olamayacagına dıkkat edın yanı bardak elımızden duştugu ıçın onu bırakmadık bıraktıgımız ıçın duştu Burada ıse tam bır once sonra ılıskısını saptamakta guçluk çekıyoruz îlışkısel baglantılann nedensellik olarak algılanması oldukça buyuk bır problem Şu omege bakın Dımızde ıkt ayn verı var bunlardan bırıncısı dondurma tuketımını gostenyor dıgen ıse bogulma oranlarını, çok dgınç bır bulgu soz konusu dondurma tuketımı artnkça bogulma oranı da arüyor O zaman sorumuz şu Dondurma yemek bogulmaya mı neden oluyor" Belkı de ılk bakışta goremedıgımız uçuncu bır neden var Her ıkı artışın da yaz mevsımınden kaynaklanması Omekte de goruldugu gıbı ılk ıkı degışkenımız olan dondurma tuketımı ve bogulma ora nının bırbırlerıyle herhangı bır ılışkısı yok Araya gıren ve ond kadar gozumuzden kaçmış olan urunu bır degışken onları bırbırıru ızleyen sebeb sonuç ılışkısı olarak gosterıhyor Satanıst cınayet olayını bu çerçeve ıçıne alusak dondurma yerıne metal dınlemek bogulma yerme de cınayetı koyabılırız Yaz mevsımı ıse 3 yıldır evınden uzak yaşamak olabılır Evden uzak olmak ebeveynlere ya da genel olarak butun kurallara olan ısyan bu temalaıı ışleyen metal muzıgının dınlpnmesıne neden olabılır (bu sadece bır varsayımdır) aynı zamanda ıtılmışlık duy gusu ve kotu yaşam koşullan kışıyı daha da duyarsızlaştınp cınayet ışlempnın bıle sıradan bır olaymış gıbı gorunmesıne yot açmış olabılır (benzer olarak bu da kanıtlanmamış bır vaısayımdır) Sonuçta cınayetın nedenı bellı bır muzık turunu dınlemek ya da o şekılde gıymmek vs degıl çok ddha once gerçekleşmış olan yaşam koşullannın kotulugu olarak karşımıza çıkar Bu SNP çipi kifiye özel genetlk dlzl hakkında çok önemli bllgller Içeriyor. versıtesı Haç Gelışımı Inceleme Merkezı'ne gore ılaçların yuzde 8O'ı, deneme aşamasında yararlı olmadıgı hatta zararlı oldugu gerekçesıyle onay alamıyor SNP testlerı yardı mıyla, ılaç şırketlen deneme aşamasında, üaçları yalnızca fayda saglayacak kışıler uzerınde deneyerek ılacın onay alma şansını guçlendırecekler Bazı bılım adamlan, farmakojenomı'run ılaç pıyasasını bolecegını ufak parçalara ayıracağını ılerı suruyor Rockvılle Insan Genomu Bılımlerı yetkılılerınden William A.Haseltine, farmakojenomı'nm ışlerlık kazanması durumunda, ılaç şırketlerının az sayıda hastayı ıyüeştırecek üaçları pıyasaya çıkartarak kârlanna kâr katacaklarını ılerı suruyor Oysa, farmakojenomı'den yararlanarak çok sayıda hastayı tedavı edecek çok sayıda ıla cın pıyasaya çıkmasının daha yararlı olacagını duşunen Haseltıne şoyle konuşuyor' Bana oyle gelıyor kı ılaç şırketlen bu bılım dalından, onay alma sırasında bekleyen yenı bır ılacı bır an once pıyasaya çıkartmak ıçm bu ılaçtan yarar saglanacak hastalan seçmekte yararlanacak Burada hedef en fazla mıktarda ılacı en kısa zamanda en az ınsan emeğı üe test etmek Bu noktada ılaç şırketlen robotları devreye sokuyor Bu aşanıadan sonra bılgı sayarlar sonuçlan analız edıyor" Yaşayan çipler Merkezı Pıttsburgh'ta bulunan Cellomıcs şırketınden D.Lansing Taylor SNP testlermın en sonundd sılıkon çıplenn uzerınde canlı hucrelerın yetışmesıne ımkan tanıydn bır teknolojının gelışmesıne ışık tutacagını ılerı suruyor Meslektaşlarıyla bırlıkte bıyolojık sılahldrm etkın maddesını saptamaya yarayan bır çıp uzerınde çalışan Taylor, bu duzeneğe Çıpın uzerındekı kanaıya' adını tdkmış Boceklerden alınan canlı sınır hucrelerıyle kaplı bır sılıkon parçası olan çipler bıyolojık bır saldında erken uyan sıstemını harekete geçırmeye yarayacak Doktorlar, buna benzer hucre çıp teknolojısınden ydrarlanarak kanser hastalanna hangı kemoterapının ddha uygun oldugunu saptayabılecek Tumorden bıyopsı alan dok tor hucrelerı çıpın uzerıne ekerek hangı kımyevı maddenın hucreyı yok edecegıru tespıt edecek Bu testlerı hasta uzerınde degü, canlı hucrelenn uzerınde surdurmek hastayı bır dızı gereksız ve rahatsız edıcı mudahdleden kurtaracak Reyhan Oksay Scıenüfıc Amencan 'Your Bıorac Future' ozel sayısı Bir sonuç çok sebep Nedensellik sorgulamasmda gerçek ıstegımız her sonuç ıçm sadece 1 tane neden bulmak tır Bu sayede hem cevabd daha çabuk ulaşınz hem de kontrol edebılme şansımız artar Bu ıstegımıze ragmen ozellıkle sosyal bılımlerde (bılımı sosyal antısosyal dıye ayırmanın ne kadar mantıklı olduguna burada degınmıyorum), sebep 1 den fazladır Yukanda satanıst cınayetının olası nedenlerınden bın olarak cınayet ışleyen gencın pvmden uzak kotu bır çevrede yaşamış olabüecegını belırtmıştık Bu tek bır neden olabüecegı gıbı çqk daha buyuk ıhtımalle bır nedenler toplamının sadece ufak bır parçdsı da olabüır Sadece hıpotetık olarak büe pek çok neden sıralamamız mumkun kotu yaşam koşullan uyuşturucu bagımlüıgı arkadaş çevresı dını ınançlar psıkopatolojı, vb Bu olası nedenlerın belırlı bır agırlıkla bırleşmış ol ma olasüıgı bır cınayet ışleyebılmek ıçın, metal dınleyıp ıntemette satanıst web sıtelerını dolaşmak olasüıgından daha yuksek gıbı gelıyor Insan davranışı soz konusu oldugunda olaylann sadece tek bır nedenı oldugu gıbı bır yanü gıya kapümak oldukça hatalı sonuçlara varmamıza neden olabüır (*)Uzm Psk Başkent Unıversıtesı IIBF kokdeıraıit'b nfen' edu » 655/19