Katalog

MklHtat y,^ % u ' "\. ' IfV»' 1 Kaılemeli kınklar Sıvılaşma Yerleşim yeri 17 H u l r u '"» ntprcro Kırığı 'Ad.p,n.n / <'' / Ü « W H / / / / ,' / f V * . ' .A* A A YHrtflr » ***•A"A v n > ^»^J""^ S ı Abdloflu B J / / / 1 1 1 1 1 1 1 % ^ •^ // H«r«kll N.c.n. / , ' / 0 36 I. 27 Haziran 1998 CeyhanMisis depreml effiddet haritası ve zemin sıvılaftnasının gözlenlldlği yerler. Dogu Anadolu fayı boyunca herhangı bır multıparamefre ıstasyonu (su sevıyesı degışımı, straınmetre, extensometre, tıltmetre, radon gazı olçumlerı gıbı) olmadıg ıçm ana şoktan once herhangı bır deprem habercısı olup olmadıgı büınmemektedır Aynca, anaşoktan once herhangı bır oncul şok kaydodılmemıştıı Anaşoktan hemen sonra toplam 8 buyuk artçı deprem meydana gelmıştır Anaşoktan sonra 07 07 1998 tarıhıne kadar buyukluklerı 2 0 < MI < 5 1 arasında degışen toplam 200 cıvannda artçı deprem kaydedılmıştır Artçı depıemlerın anaşoktan ıtıbaren bırhafta ıçerısınde gıderek azalmış olması oldukça duşundurucudur Bılmdıgı gıbı artçı depremler kırıgın ılerlemesını gosterır ve fayın dengeye gelmesme kadaı devam eder Bu açıdan duşunuldugunde fayın mekanıgını ozellıkle dogrultu atımlı fay sıstemını çok ıyı bılmek gerekır Bılmdıgı uzere dogrultu atımlı fay sıstem lerı bırçok kademelı kınklardan meydana gelıı Bu kademelı kırıklarm sıçrama, buklum yaptıgı ve kollara ayrıldıgı bolgeler çeşıtlı engel ve puruz alanları (aspenty and barrıers) teşkü eder Bu her bır engel ve puruz depremlerın çekırdeklendıgı alanlatı oluşlururlar Bu alanlann buyuk luklen, bırden darıa fazla depremm aynı yerde meydana gelmesme neden olurlar Bu durumda, 27 Haziran 1998 CeyhanMısıs depremı engel ve puruzlerden kuçuk bır tanesını kırmış olabılır CeyhanMısıs fay hattı boyunca AdanaCeyhanMaraş yorelerınde M S 290,517,524,561, 1114, 1514 ve 1855 yıllarında şıddetleıı V ıle IX arasmda degışen bırkaç buyuk deprem meydana gelmıştır (Ergın vd , 1967) Dıger taraftan bu fayın kuzeydogu devamında Turkoğlu cıvannda en son 1874 (1=VI1I), Hazar Golu cıvannda en son 1866 (I=VIII), Antakya ılı ve cıvarmda en son 1822 (I=IX) ve 1873 yıllannda yıkıcı buyuk depremler meydana gelmıştır Yukarıdakı tarıhsel depremler, Dogu Anadolu fayının 200300 yıl suskun kaldığını ve bu sure ıçerısınde enerjı buıkımme sebep oldugunu gostermektedır Ikı yuzyıl once Dogu Anadolu 598/20 fayı boyunca depremlerın bır kumelenrne (earthguake cluster) gostererek bırkaç buyuk depremle fayın çeşıtlı segmentle rınde bırbırlerıne yakın tarıhlerde hızlı bır şekılde boşaldıgına ışaret Ptrrıektedır "Bugün geçmişin aynasıdır" sozu jeolojının temelmde yatar Çunku benzer depremlerın onumuzdekı yuzyıl ıçcrısm de de tekrarlanabılecegını gostermekte dır Ornetyn 22 Ocak 1997 Hatay depremı (Ml=5 5) ve 27 Hazııan 1998 CeyhanMısıs depremlen tarıh olarak bırbırlerıne oldukça yakın olması ve yukarıdakı tarıhsel depremler, Dogu Anadolu Fayı'nın dıger komşu segmentlerınde buyuk hasar yapıcı depremleım oluşma potansıyellerının oldukça yuksek oldugunu gostermektedır Dıger taraftan 20 Mart 1945 (Ms=b 1) ve 22 Ekım 1952 (Ms5 2) Cey hanMısıs depremlen, 27 Haziran 1998 deprem kırıgının hemen yakın kuzeydoĞfusunda yer alrnıştır 1945 depremının merkezı 37 4 K 35 8 D 1952 ıse 37 1 K35 9 koordınatlarında yer almıştır 1945 depremırıde Ceyhan ve Mısıs cıvarındakı koylerde 2500 ev yüalmış ve Adana üe Kozan'da hasarlara neden olmuştur Deprem 13 kışının olmesıne ve 93 kışının yaralanmasına neden olmuştur Depremın şıddetı I=VIII olarak belırlenmıştır 1952 dep remı, 564 ev, 11 okul ve 4 camının tama rnerı, 318 evın kısmen yüalmasma neden olmuştur Depremde 10 kışı hayatını yıtırmıştır Depremın nidksımum şıddetı IVII olarak belırlenmıştır (Ocal, 1968) 27 Haziran 1998 depremı, Mısıs Ceyhan arasında uzanan Mısıs fay hattı uzerınde meydana gelmıştır (Şekıl 2) Deprem, bu fayın yaklaşık 4050 km uzunlugu boyunca yüzey deformasyonlanna neden olmuştur Bu hat, kabaca Cey han nehrı boyunca uzanmaktadır Yuzey deformasyonlan dogrultu atımlı fay sıste mı ıçerısınde gelışen tansıyon kınklan, kademelı dogrultu atımlı kınklar (P ve R korıkları), sıvılaşma (kum volkanlan=sand volcanoes, kum kraterlerı=sand craters, kum kaynamaları=sand boıls) ve bank yeralmelerı şeklınde gelışmışür Sıvılaşma, guneybatıdan kuzeydo guya dogıu fay hattı boyunca Abdıoğlu, Nacarlı, Geçıtlı, Mısıs, Çakıldere, Çokça, Toktamış K Burhanıye Ceyhan GB'sı Buyuk Mangıt, Mercımek Hamıtbey Adapınan, Inceyar ve Dıkılıtaşa adar uzanan 4050 krn'lık bır hat boyunca genış bır alandd oldukça yaygın sıvüaşmalar mey dana gelmıştır Bu sıvılaşmalar, genel olarak K 50 70 D ıle K 6070 B doğrultulu kınklar boyunca çıkmıştır Ceyhan nehnnın bankları boyunca ağaç devrilmeleri VP I mptrpden daha buyuk deıınlıkte bank yenilmelerl gozlenılmıştır Basında çeşıtlı araştıncılar, yanlış bır şekılde bu bank yenılmelerını (ornegın Abdıoğlu) depıem kırıkldn olarak yorumlamışlardır Bu yanklarda, yak laşık 1 5 rnden daha fazla duşey atım go tulmekte kı bu 23 metrelık yanal atıma karşüık gelır Bu atımlar da ancak magnıtudu 7 0'dan daha buyuk depremler sonucu meydana gelebılır (Ornegın 17 Ocak a on a 1995 Kobe O P Y ) depremınde (Ms=7 3) maksımum sag yanal atım 1 5 m ve duşey atım 1 m cıvannda olçulmuştur) 27 Haziran 1998 CeyhanMısıs depremmde dogrultu aümlı faylara ozgu 10 ıle 100 m arasında degışen sureksız kademeli kınklar gelışmıştır Bu kırıklar dan en barızlerı Abdıoğlu ıle Mısıs arasında ve Buyuk Mangıt ıle Ceyhan arasında gozlenılmıştır K 5070 D ıle K 6080 B arasında degışen ıkı ana dogrultuda kırıklar olçulmuştur Dıger taraftan daha az sayıda K 10 20 B ıle K 1030 D arasında degışen ıkı kı büeşenı olan sol yanal atımlı bır faydır Bu sag yanal atım veren kademelı kınklar, en guneybatıda Abdıoğlu, Yakapınar, Cey han'ın guneybatısı aıasında uzanaıak Mısıs fayını kesmektedır Bu kesen fay sıstemı, Mısıs fayından ayrılan kuçuk bır fay kaması oluştuı maktadır (Şekıl 2) Ana ha reket Mısıs fayında sol yanal olmasına karşılık deprem kıngının gelıştırdı^ı kırık sag yanal bır hareket meydana getırmek tedır Depremın mdkrosısmık epısantrı AbdıogluMısıs (Yakapınar) arasındabu kamanın uç kısmma yakın bıı yerde, fayın zorlandıgı bır alanda yer almıştıı Bu alan ıçerısınde maksımum 50 cnı lık sag yanal atım olçulmuştur Bu bolgenın bırkaç 100 m guneybatısmda aynı dogrultudakı kırık sıstemı narencıye tarlası ıçerısınde bır ağacın kökünü sag yanal olarak kesmış ve agacın govdesını çatlatmıştır Sonuçlar ve öneriler Tarıhsel deprem kayıtları, Dogu Anadolu faymm yuzyılımızda (1900 1995) ve oncekı yuzyıl ıçerısınde (18001900) oldugu gıbı sısmık olarak oldukça suskun bır donem geçırmış oldugunu gostermektedır Bu nedenle, bu fayda en azından 200 yıldır bır enerjı bırüamı olmakta dır Gerek 22 Ocak 1997 Hatay (ml=5 5) gerekse 27 Hazıran 1998 Ceyhan (ms=6 3) depremlen Dogu Anadolu fayının onumuzdekı yuzyıl ıçerısınde oldukça aktıf olabılecegı olasüıgını gosteımekte dır Uzuıı ouıi' ^ıısl uıı • ı! ÜI I )o<"iu Ana ! 27 Haziran 1998 Deprem Kırıgı Şekil 2. 27 Haziran 1998 depremine neden olan fay ve clvannda yer alan diğer faylann da ğılımını gösteren harita. rık sıstemı gozlenılmıştır Bu kınklar boyunca kum kraterleri ve kum volkanlan meydana gelmıştır Bu tur sıvüaşmalar, Ceyhan nehnnın kenarı boyunca banklarındd oluşmuş yer yer 1 m'yı aşan derınlıklerde bank yenılmelerı ve oturmalan ıle kesınlıkle karıştınlmamalıdır Yukarıda bahsedılen sıvılaşmalar, dogrultu atımlı faylara ozgu kademeb kınklar boyunca sıstematık olarak çıkmışur Bu kademelı kınklar, saga basamak yapacak şekılde meydana gelmışlerdır Kınkların, saga basamak yaparak gelışmesı ancak sag yanal dogrultu atımlı faylar boyunca oluşabüırler Mısıs fayı, normal atım dolu fayı, Kuzey Anadolu fayındakı 19391967 deprem serısıne benzer bır deprem serısıne maruz kalabüır Bu fayın kasa bır sure ıçerısınde tamamen kınlmasına neden olabılecek 19391967 deprem serısıne benzer buyuk bır deprem tetıkleme rolu ustlenebüır 27 Haziran 1998 depıemınden bır sonrakı depremın bu fayın kuzeydogu ya da guneybatı ucunda oluşma olasılıgı yuksektır Bılmdıgı uzere Kuzey Anadolu fayı ıle Dogu Anadolu fayı bırbır lerının bırleşık faylarını (conjugate faults) oluşturmaktadır Bu faylardan bırısı aktıf haldeyken dıgerı küıtlenmekte ve dıgerı aktıf hale geçmektedır Bu durum, tarıhsel