Katalog

Ruhsal durumu incelemek için salt psikoloji yeterli mi? Psikolojik/pisişik konular baştan sona sosyal süreçlerle iç içedirler. Sorunun tubiatı, önlenmesi (akıl hijyeni), danışmanlık ya da sağaltım yoluyla giderilmesi aşamaları hep toplumsal tonlarla bezenmiştir. Sinan Çaya* f Psıkolojı den bahsedılınce, bılımın/meslegın yabancı ' sı genellıkle sadece bırey bazında aklı/ruhsal sorunla n ve çarelerını duşunur Kışıyı aşan ve grubu/toplumu kapsayan bır çerçeveyı pek aklına getırmez Oncelıkle kışılıgın uç ana büeşenınden bırısı sosyal ıçerıklıdır Benlıgımız (notre Moı) nasü oluşur? Benlıgımızın bır yara bedenseldır Herkes bedenının farkındadır Bır çocuk organlannı akranlanyla kıyaslar (Beram kulağım ya da burnum boyle, senınkı şoyle vb) Benlıgımızın bır dıger yanı gelıp geçıcı/degışıcıdır Sureklı anılarımız bırıkır Geçmışı degerlendırırız Tanıştıgımız ınsarüarın da geçmışlerını merak ederız Bır yandan arzularııruzla gelecege uzanınz Olmakıstedıgımızı az veya çok oluruz bır bakıma (Dgınçtır, bellek kaybına ugrayanlarda ıküı kışılılık gozlenır) Nıhayet ben lıgın uçuncu ve son büeşenı sosyal yonudur Hepımız, kendımızı baglı saydıgımız gruplarla etkıleşım ıçındeyızdır Daha çocukluktan ve anlamını bılmeden soyadımızı kullanmaya başlamışızdır Ogrenım, meslek, toreler toplumsal saygınlık duzeyı tanıdık çevresı hep benlık algısı nı bıçımlendırır (Bır ruh hastasının sannlan/hayallen bıle çokluk kerıdı zaınanı ıle toplumu ıle toplumumuzun ınanç ve degerleıı ıle ılgılıdır Dahası tutumlarımız, yalnız veya başkalarıyla (astlar, ustler çocuklar yaşlılar) bırlıkte oluşumuza gore degışır Karşımızdakı ınsanla yakınlaşmak ıstegımıze gore degışır Kısacası kışılıgın bır yanı toplumsal gırdılerden oluşur (Larrouments, 1954 2534) 1 lıydı (Mersınlı) Bır ebeveyn açısından ruhsal yapısı kararlı ve emnıyetlı demektı (Annesı ıse Yugoslavya goçmenıydı) Psıkolojık hızmetlerdo dıger davranış bılımlen artan bır hızla ışın ıçıne gırmektedır Davranış bilimlerinde işbirliği Bunalım (depresyon) yalnızlık ve çekıngenlık/utan gaçlık sadece ınsanın kendı kafasında oluşan sorunlar de gıldır Boyle olgularda sosyal becerı egıtımı çok faydalı gelebılır Guvencelı bır ortamda yenı yenı davranışları gozleme ve alıştırma yapma olanaklan saglanabılır Boylece kışı gerçek durumlarda daha etkın ve ozguvenı daha saglam davranışlara yonelebılır Kaldı kı bazı kışılerın sos yal becerılerı ?aten vardır Ama çok eleştırıcı aıle çevrelerı veya arkadaş ortamlan o kışılere tum aksını telkın etmış lerdır Terapı bır sosyal etkıleşımdır (socıal enrounter) Şımdılerde sosyal psıkologlar kendı ılkeleıının sağaltım teknıklerıne eklemlenmesmı onermektedırler 1990'larda psıkologlar sosyal etkıleşımın (bır kışının dıgerını etkıle mesı) terapının kalbınde yattıgına daha çok ınanır oldular (Myers, 1994, 102, 103 160) mik gucun dagılımı ıle koşut oruntuler gosterır Bırçok araştırma Amenka'da duşuk sosyoökonomık toplum katmanlanyla akıl hastalıgı sıklıkları arasında baglantılar saptarnıştır Yıne yoksul katmanlar ıçınde yer alan etnık azınlıklarda akıl hastalıgı oranı oldukça yuksektır (Burada ayrımcılık gorme deneyımı veya kuşkusu aynca rol oynamış olmalıdır) (Başka yazarlara atifla Marus, 1984 4078) Bunu çocuk rehberlık klınıklerı (chıld guıdance elınıcs) ıle ılgılı araşürmalarda goruyoruz Orta tabakalar, bu merkezlerden, duşuk gelır tabakalanna gore çok daha fazla yararlanıyorlar Merkezler aüenın başa çıkamayacagı çocuk sorunlanyla ılgılı Ancak "hangı çocuk sorunlu9 dur " sorusu bıle bır başlangıçtır Sonra problemın aıle ıçınde çozulemeyecegıne kım karar verecektır' Aılelerın kiilturel duzeylerı daha bu safhadd fark geurır Orta tabakalarm okudukları sureh yayınlarda çocuk ruh saglıgı üe ılgılı uyarılar, bılgıler yer alır Duşuk gelır katmanlannda okuma alışkanlıgı zayıftır Yıne orta tabakada aılelerın hekımlerle ve okul yonetıcılerıyle (rehberlık klınıklerıne kıymet veren buraları oneren çev releı) baglantıları guçludur Sorunları keşfedecek malı karaılılık ve boş zaman vardır Ustelık orta tabakalarda çocuk ve çocugun gelecegı onemlı kavramlardır (Gurss Başarılı psikolojik yardım Bugun psıkolojık hızmetleıde psıkıyatrık sosyal hızmet uzmanı (psychıatrıc socıal vvorker) kadrosunu da goruyoruz Bu uzman kışı hastanın evıyle ılgılı bılgı toplama ve akTabalarıyla goruşme gıbı ışlevlerm yanında dogru dan terapıye de katüabüır (Atkınson et all 1987 5 30) Föx (1961 136141) daha 1949 senesınde Guney Mıchıgan Eyalet Hapıshanesı'nde psıkologların ve sosyologlaıın tutuklulaıa beraberce sundukları hızmetlerı anlatır Uzmanlar ılk geldıgınde cezaevı yo netımınden bıle yu7 bulamamışlar (Gorevlıler aylar boyu tutukluların her sorusunu 'gıt danışmanma sor" dıye karşılamışlar) Ancak uzun vadede çok başarılı sonuç lar alınmış Bu uzmanlar sayesın de husrana goturen koşullar yenı den yorumlanmış Saldırgan durtuler emılıme ugramış zayıflamış, sonumlu hale gelmış, yon degıştı rıp hafıflemış Bır tedavı ıklımı ha pıs hayatına anlam kazandırmış Tutuklular bır aktarım olanagı yakalamışlar (aktarım (transference) Yakınlara aıle uyelerıne duyulan hıslerın danışmana tedavıcı ye yoneltılmesı) Bırçok tutuklu hayatındri ılk kez oykusunu ılgıyle dınleyecek bırı buldugunu sevınçle dıle getırmış Isvıçre'de akıl hastdlıkları, tedavısının sosyal yonu yuzyılın başında anlaşılmıştu Daha oncekı tecrıt (I'rsoloment) sıstemı o yıllarda yavaş yavaş terkedılmıstır Başka ınsanlardan ayrümış bır hasta daha çok kendı ıçme kapa nır Kazalara ve ozkıyıma (ıntıhar) daha yatkın olur Texas'ta bır eskı muharıpler (veterans) akıl hastane sıne yapüan bır gezıye katılmıştım Bızı gezdıren hekım kendı bolumundekı (duvarları yumuşak madde kaplı) tec~ rıt hucresıne geldıgımızde ıftıharla behrttı Orada daha hıç ıntıhar olmamış Butun onlemlere ragmen tecrıtlerde ıntıhar yaygındır) Hastalar genel koguşlarda olurlarsa sos yal duyuları bılenır Sosyal egılımlere/durtulere dayanmak çok guçlu bır tedavı yontemıdır Hastanın başka hastalann goruntusu Kişinin özgeçmişi Kuhsal bozukluklarda bıreyın geçmışteki oyküsü onemlıdır lnsan toplum ıçınde yaşar Toplum ıse çeşıtlı et kenlerle hızla degışım gosterır Çogumuz aşk, başan, rekabet yaşlanma gıbı sorunlara, çaresız kendı kısıtlı deneyımlerımız açısmdan bakarız (Algüadıgımız toplumsal gostergeler derınden derme bıze uygun gelmeyebılır) Sevmeden sevılmek ısteyenler karşımıza çıkar Başarıyı ınsanın kendı kapasıtesını değerlendırmesı, yetenegını gerçekleştırmesı yerme, sırf para ve saygınlık cınsınden olçenlerı goruruz Kadının yalnızca eş veya anne olarak ele alındıgını goruruz vb vb (MoıalıDanınos, 1956 549) Büyük toplumsal olaylar Kımı duşunurler son on yülann dunya çapmda degı şımlerıne makro duzlemlerde bakarlar Uçuncu dunyada kı çalkantüara bu bakış ıle açıklamalar getırırler Ikıncı Dunya Savaşı'ndan sonra dunyada ucra U7ak kultur kal madı Yoksul ulkeler gelışmış ulkelerm kulturel etkılerı altmda kaldılar Ozellıkle gençler butun dunya nımetlerınden haberdar oldular Fakat bu ulkelerın o nımetlerı elde edecek paralan yoktu Boylece ozellıkle kuşaklar çaüş ması buyuk dalgalanmalara neden oldu Oncekı kulturel yapılar (ılkel bıle olsa) kararlı ve emın ıdı Bır sıgınma olanagı veren koruyucu şemsıyeler gıbıydıler Ekonomik etmenler Bellı bır ulkede ruhsal sorunlann dagılımı ekono597/20 > • lın, 1965 214217) Ulkemızde de yoksul/kırsal kesımde aılelerde çocugun sayısı çok ve kıymetı azdır (' Saldım çayıra, Mevlam kayıra" anlayışı) Buyuk guçlerın de bıreylerde buyuk ruhsal sarsıntı lara neden oldugu bılınmektedır Guç çok agır bır dene yımdır Hatırlıyorum Bır ogretmen arkadaş Balkan goçmenı pehlıvan dedesınden bahsetmıştı ' Eskı topragında" çok atak ve yırtıcı tabıaüı olan dede, yenı yerleştıklerı Çorum ılınde çekınık pısırık bır havaya burunmuş (Doçent oldugu yıllarda) Vedat FBellı, (2) goç ıle ruh saglıgı arasındakı baglantıya degındıgı bır sohbetınde bızzat kendısını suje olarak ele alma cesaretıru gostermıştı Bu otokrıtık esnasında, (bır psıkıyatrıst sıfatıyla) kendısını yarı yarıya şanslı nıtelemıştı Hıç olmazsa babası yer