Katalog

Beyin üzerine yeni bulgular ÜÇTE BİR SANİYEDE TANIŞIYORUZ DOLANDIRICILARA KARŞIKORUNMALIYIZ I nsan beymnın nesnelerı tanıyıp adldndırma surecı nı araştıran Amerıkalı bır grup bılım adamına gore çevlemızdekı dunyayı betımlemek yaklaşık bır sanıyerun ya rısı üe uç çeyregı kadar bır su reyı gerektınyor johns Hop kıns Unıversıtesı nden John Hart ve ekıbı nesnelerın kavranrnası suıecını draştıımak uzere, beynındekı cıddı hasa rın gıderılmesı amacıyla ame lıyat edümeyı bekleyen 22 ya şmdakı saralı bır denekten ya rarlandı Amelıyatın genel ha/ırlık surecı kapsamında bılım adamları hdstanın beynıne bırer santım aralıklı 174 dlektrot tan oluşan bır ızgara yerleştır dıler Bu elektrotlaı cerrahların sara nobetlerme neden olan elektrık dalgalannı sdptamala ı ına ydrdımn oluyoı Sınırbılım uzmanları beynın amelıyattan etkılenebılecek bolurnlermın normal ışlevını bulmak amacıy la elektrotlar arasına bır akım vererek alt takı dokunun ışlevını geçıcı olarak durduidbüıyoılar Denek araştırma ıçın bıçılrruş kaftandı Farsça Ingılızce ve Fransızca ko nuşabıldığmden kavıanidnm dılden ba gımsız bır konumu olup olmadıgı gozle nebıhrdı Denegın sol kulagı ardındakı sol lateral oksıpıtotemporal adı verılen bol geye kuçuk bır eleklrık akımı verıldıgınde hastanın kendısıne resırnlerı gosterılen nesnelerı hıçbır dılde dogru adlandıramadığına ancak soylenen sozcuklerı yıneleyebıldığı ve gerçek nesnelerı (bır baltk) gerçek olmayanlardan (bacakları olan bır balık) ayırabıldıgınp tanık olundu Bu durum, denegın konuşma ya da nes I nelerı tanıma yetısının degıl nesnelerı kav rarna ve onlan adlandıfma ye tısının zarara ugramış oldugunu ortaya koyuyordu Bu dcneyın ar dından ardştırmacıl.ır sanıye olçer saatle rını devreye soktuldr Sonuçta, nesnenın gosterılmesınderı sonrdkı 0,40 sdnıyelık suıe ıçınde denegın nesnelerı adlandır moktan yoksun oldugu ve beynın ışlenı surecınm henuz tamamlanmadıgı kımı nesnelerı 0 45 kunılerını ıse 0 75 sanıye de adlandırılabıldıgı goruldu Araştırmacılara gore bu sure farkı nesnenın denege yakınlıgıyld ılıntılı oldugunun bır goster gesı sayılıyor Beynın ışlem surecı dene gın haşır neşır oldugu nesneler karşısın da çok daha kısa bır surede tamamlanı yor Hart ve ekıbı soz konusu araştırma nın kımı dıl bozuklukJarına da bır ışık tutabılecegıne manıyor (ru n s 6 6) ovvalı bılım adamlanna gore, beynın korku tepkısıra denetleyen bolumu bıreyı aynı zamanda dolandırıcılann tuzagına duşmekten de koruyor Bpynın derınlık lerınde yer alan cevız buyuklugunde bır sınır dugumu olan amıgdald bıreyın ılk edındıgı ızlenımlerı geçmıştekı deneyımlerle karşüaştırıp saglıklı kararlar vermesme olanak tanıyor Iowa Tıp Fakultesı'nden Ralph Adolphs, Antonio Damasio ve meslektaşlarmdan oluşan bır ekıp amıgdaldlannın her ıkı yanı da zarara ugramış uç hastayı ıncelemeye aldı Bu tur hastaların duygusal agırlıklı olaylarda oldgdnustu kotu bır belleğe sahıp olduklan ve karşılanrıddkmın yuzlerındekı korku ya da ofke ıfadesı nı okuyamadıkları onceden ortaya konmuştu Araştırmacılar hastalara 100 resım gostererek onlardan o resımlerdekı kışüerın guvenılırlıgı konusunda bır degerlendırme yapmalarıra ıstedıler Aynı ıesımleı aınıg dalalarının yalnızca tek bır yanı zarar gormuş hastalara ve beyınlprınde heıhangı bu bozukluk olmayan gonullulere de gosterıldı Sonuçta amıgdalanın her ıkı yanı hasar lı hastaların belırlı bır farkhlık gostererek resımleıde gosterılen kışılerın hemprı hemen tumunu olumlu gorduklerıne otekılerın en az ve en çok guvenıln bulduklaı ı kı^ı ler arasında hıçbır fark bulamadıklanna tanık olundu Ancak kımı ınsanlara guvenebıldıgı mız herkesçe bılınen bır gerçek Ne var kı bunun ardında yatan sınırsel su rece ılk ke1 dpgınılıyor dıyen Dama sıo amıgdalanın nonridl toplumsdl ılışküerın kurulmasını engelleyen otızmde Bu adama güveniyor musunuz? Yanıtı beyinimizin derinliklerinde yatıyor. de onemlı bır yerı olduguna ınanıyor Gelgelelım yeterlı bılgı .sunuldugunda amıgdalanın ustlendıgı ışlev onemını bır olçude yıtırıyor Resımler deneklere kısa ozyaşamoykulerıyle bırlıkte sunuldugunda amıgdaları cıddı bu bıçımde zarargoımuş hastaların otekıler denlı saglıklı bır degerlendırme yapabıldıklerı goruluyor Bu sonuç amıgdalanın anlık kararlarda onemlı bır rol oynadıgmı ortaya koyuyor (ru ns 6 6 98) AYDINLIK VE KARANLIK ayvanlar gozlermı salt gormek ıçın kullanmazlar Aydınlık ve karanlık, sıçanlaıuı uyku duzenını beynın gormek ıçın kullanılandan farklı bır bolge sı aracüıgıyla degıştırır Madıson VVıscon sın Unıversıtesı'nde uyku araştırmacısı Ruth Benka'ya gore gozlerle ılgılı duşuncelerımızı degıştırmelı ve bu orgam çeşıtlı dmaçlarla beyne ışıCfa ılışkın bılgüerı taşıyan bır orgdn olarak duşunmelıyız Araştırmacılar uzun suredır ışıgın ınsanlar ve dıger hayvanlann uyuma ve uyanma çevrım lerı ustunde 24 saatlık sure yanı gunluk rı tımden bağımsız, dogrudan bır etkıye sa hıp oldugunun bılıncındeler Bılım adamla H ıı liriyvdiıldiuı ı^ıkia uyuydmama nedenını nesnelerı gorerek bpyınlerını canlı tutmalarına bagiarlar Bununla bırlıkte bu varsayım sıçanld rm ve başka gere hayvanlarının ışıklı do nemlerde uyumalarına bır açıklama getıre memektedır Benca'nın ogrencısı olan Ann Mıller altı adet al bıno sıçanın beynın gorme so rumlusu bolgesı gorsel kortek sı çıkarırken başka beş adet sıçanın da retmadan gırdı alan ve goz hareketlerı üe gorsel dıkkatı denetleyen daha derındekı ust coUıculus ve pretectumunu çıkardı Normal beyınlı altı sı çan ıse karşılaştırma ıçın kulla nıldı Havyanlann kafataslarına yerleştırüen elektrotlar aracüığıyla, bırbırını ızleyen 3 er sddtlık ışık ve kdranlık donemlerınde uyku duzenlerı kaydedıldı Bu altı saatlık gunler hayvanla nn gunluk rıtımlerıne gore fazla hı/lı olup Mıller a ışık etkısını gunluk rıtımden ba gımsız olarak olçme olanagı verdı Gorsel korteksı çıkarılanlar ve normal sıçanldr ışıkta karanlıga gore ıkı kat daha sakırı yanı hızh olmayan goz hdreketı (NREM) uy kusu uyudular Buna karşılık ust collıculusu ve pretectumu çıkarılmış olanların her ıkı koşuldd dd eşıt ordnda NREm uykusu uyu dugu gozlendı (Proceedıngs of the Natı onal Academy of Scıences cılt 95 s 8957) Los Angeles Sepulveda Tıp Merkezı nde uyku araştırmacısı Dennis McGintyye gore aynı durumun ınsanlar ıçın de soz ko nusu olması buyuk olasüık Ancak bunun kanıtlanması gerekmekte Kanıtlanması ha lınde ınsanldnn kısa kış gunlermde neden uyumaya egıhm gosterdıgı anlaşılacdk Feza Akça New Scıentıst 597/17