Katalog

Kuzeydeki güzellik:O Kış aylarında kutuplarda, aylarca süren uzun bir gece, şiddetli soğuk, kısıtlı ulaşım imkânlarmın verdiği sıkmtılar ve bunların yanında, insanları mutlu edebilecek çok güzel bir doğa olayı orora ('aurora'). Cülçin Kandemir* Burhan Kandemir* Ruzgânna Yolculuk' adlı yazımızda Kuzey Kutup daıresı ıçmde yer alan Svalbard adasma yaz aylannda yapüğımız gezı ıle ılgıh bazı bügılen aktarmış, yaz aylannda hıç batmayan guneşın, çevrede hıç ağaç bulunmayışının ve Kasp bolgesı parçaoklanrun rahatsız edıcı ethsmden soz etmış, yer manyetosfermın Kasp bolgesmm ozelhklen ve manyetık alanın buralarda zayıf oluşu nedenıyle guneş ruzgân parçacıklannm bolgeye nasü gırdığını arüatmdya çahşmışük (1) Bu yazumzda ıse aynı enlemlerde hş aylanndah ugınç olaylan anlatmaya çahşacağız Sureklı gece, şiddetli soğuk ve hsıth ulaşım ımkânlannın verdığı sıkmtılar şuphesız kı daha rahatsız edıcı oluyor Bu kadar olumsuzluğun ıçmde Ororalar dunyanm bu uç noktalannı guzelleşürıyor. f ^^§uney 29 Ocak 16 Şubat arasında yıne bazı saatlerde alacakaranlık olacak 113 gun boyunca devam eden geceden sonra 16 Şubat'ta guneşı ılk kez gormek mumkun olacak Bu sıralar sureklı gece yaşanıyor Oradakı akşamcıların ışı çok zor olsa gerek Sıcakhklar da artık 0 derece cıvannda degıl, 15 derece gıbı çok daha soguk oluyor Bazen sıfirın altında 30 dereceye kadar duşebüıyor Bu mevsımde soguk ve sureklı karanlık dışında bir başka olumsuzluk da ulaşım ımkânlarının kısıtlanması Uludag'da benzerını gordugumuz kar araçlan, otoların yermı alıyor ve kaı araçlan ıle aşın hız yapan suruculer sık sık kazalara neden oluyor Svalbard adasında her kış bırkaç kışının aşın hız nedenıyle kazada oldu gunu ogrendık Aylarca suren gece karanlıgı ınsanların sınırlerını bozabüdıgı ıçın ınsdnlann bulundugu bolgelerde mumkun olan her yer aydınlaulıyor Dogada ıse ayışıgı yanında bir olay daha var kı, kutba yakın ulkelerde gokyuzunu en guzel şeküde renklı ışıklarla aydmlatarak ınsanlan kısa bir sure de olsa mutlu edebüıyor Arora, tanımı en guç ve en guzel doga olayı olarak nıtelendırüıyor (2) Böylesine uzun geceye şarap mı dayanır! Svalbard adasının Longyearbyen şehrının bulundugu 78 derece 13' kuzey enlemınde kış aylarında guneş hıç dogmuyor 26 Ekımde guneş hıç gorunmez oluyor 26 Ekım 14 Kasım arasında bazı saatlerde ancak alacakaranlık olabılıyor, gunun gerı kalan tasmı ıse kapkaranlık 14 Kasımdan sonra ıse "Buna şarap mı dayanır1" dedırtecek cınsten sımsıyah geceler başlıyor, 29 Ocaga kadar alacakaranlık büe gorulemıyor Orora nedir? Gundoguşu ıle ılgısı olmamakla bırlık te, 'Aurora', Latıncede gundoguşu anlamına gelmektedır en sıklıkla goruldugu enlemler 70 derece 80 derece arasındakı kuzey ve guney enlemlerıdır Ororalann şeklı ve rengı sureklı olarak degışır Gokyuzunu dolunay kadar aydınlatabüırler Genellıkle gece 12 ye dogru, fakat başka saatlerde de ortaya çıkabılırler Nadıren gunduz gorulenlen de oluyor Kemerlı, homojen bandlar bıçımınde, bulut gıbı, perde gıbı, ışınsal veya manyetık zenıtte bir noktadan çıkmış taç bıçımınde olanlan vardır Bu bıçımler kalıcı da olabılır, sureklı degışebüır de Svalbard adasının Longyearbyen şehrının şınn bir muzesı var Muzede gorduklerımız ıçınde en etkıleyıcı olanı orolarla ılgılı füm gosterısıydı Kutup bolgesıne turıstler koşulların çok daha ıyı oldugu yaz aylarında geldıklenn den gece ororasını gonne 6rsatını ancak bu fümlerde yakalayabı lırler Füm, ororaların oluşrna, gelışme ve kaybolma evrelennı hızlandırılmış olarak verıyordu Gosterı, Norveçlı orora kitabı (3) yazarlanndan Alv Egeland tarafindan onerılmıştı Gozlenmış en ılgınç bıçım ve renklerı ıçerdıgınden, boyle rahat bir ortamda gozlenmesı kışın 30 derece sogukta ve tek bir ororayı gormekten daha ılgınçtı Yeşıl, kırmızı, mor renklerdekı oluşumlar bazen keskın bir ışık huzmesı bıçımınde yere dogru duşmekte, bıraz sonra parçalanabümekte ya da bu noktadan çıkmış taç bıçımlı ışmlara donuşebümekteydı Ororalar bazen de yay, kemer, dalgalanan bir tul perdeyı andıran bıçımlerde oluşabılmekte, yılan gıbı kıvnlan havaı fışeklerı anımsatan goruntulere de donuşebümekteydı Orora olayı genellıkle 520 sanıyede bir yanıp sonen ışıklı bulutlarla noktalanır Tumu 1020 dakıka kadar devam eden orora olayına ıyonosfere yagan parçacüdar neden olmaktadır Bu parçacüdar 'altfırtına' olarak adlandınlan manyetık urtınalar sırasında ıyonosfere gırerler Kuzey Kutbu yakınında gorulen ororalara 'aurora borealıs', Guney Kutbu yakınındaküere 'aurora australıs1 adı verüır Kuzey Kutup daıresı yakınlannda gozlenen ororalara bazen 'kuzey ışıklan' da denüıyor Kuzey ve guney kutuplar çevresınde oluşan ororalar her gun NOAA'ın ınternet sayfasmda verüıyor (4) Kuzey ve guney yarıkurede manyeük kutuplann çevresındekı ororaların süc goruldugu elıps bıçımlı kuşaklara 'orora ovallen' adı verüır Ovaller guneşle bırlücte doner lar en çok yeşü lenl mızı olabüır Turunc az gozlenır Tek ren kaç renklı de olabılı bıçımdekı ororanın ? zı, mor gıbı farkh reı Guneş ruzgâ elektronvolt kadar elektronlanrun ener bırkaç yuz küo elek neş ruzgârı elektron gu ıçın olayın gundu orora geneüüde 630( yışle, gunduzun an gozlenebüen orora 1 gozle gorulebüen er ha kısa dalga boylı renktedır Gerek kırmızı, rruk oksıjen neden ol onemlı çızgder oksıj hıdrojenden kaynak başhca 90 125 km i hrmızı orora 200 km mal ororalarda kırmı mayacak kadar sor kuvveüı olarak gorulı zu kıpkırmızı olabüır len bu olay 11 yüda 1 donemlerde geneM den bırkaç gun sonr da gozlenır Oraraların renkleri Kutba yakın enlemlerde aylarca suren soguk gecelerde ışıklı ve guzel doga olayı orora Osmarüı topra nemlerde oldukça 1 oroıalaı gozlenebürr adı venlmıştı B U K rmde bazı orora kayıi 569/12