Katalog

Zümrüt'ten akisler Erkek üretkenliği için dişi seks hormonu Östrojen erkek üretkenliği için hayati önem taşıyor. A. M. C. Şengör Cahit'in vasiyeti Cahit Arf olmuş! Akşam eşim annesiyle telefonda konuşurken birden dudaklanndan bu kelimeler dokuldü. Üstad epey bir zamandır rahatsızdı. O velut, yaratıa beyni âdeta istirahat etmek istiyormuşcasına giderek güçten düşen vücutla arasına mesafe koymaya başlamıştı. Türk matematikçilerinin duayeni, Türk bilim dünyasının karanlık semasına ışık saçan o birkaç muhteşem yıldızm en parlaklanndan biri Cahit Arf, son yıllarında sırlarına nufuz etmek istediği tabiat ile başka bir gureşe tutuşmuştu. Suresi belli olmasa bile bu dengesiz mucadelenin sonu herkesçe mâlumdu. Fakat Cahit Arf'ın yalnızca varlığı bile pek çok bilim tutkununa cesaret veriyordu. O yüzden O'nun ölmüş olduğunu duymak beni birden yerime mıhladı, ebeveynini kaybetmiş bir çocuk dehşetiyle kendimi birden pek yalnız hissettim. Nasıl etmiyeyim ki? Dort aydan az bir zaman ıçinde Türk bilim dunyası iki buyuk istınat kolonunu, iki devini kaybetti: Ratip Berker ve Cahit Arf. Etkileri kendi alanlannın çok dışına taşmış olan bu iki buyuk insan, Turkiye'de bilimsel düşüncenin, bilimin hâkim kılınması için omurlerini tuketmişlerdir. Cahit Arf'ın bilime bakışı tavizsizdi. Bilim, bilmek için, öğrenmek, keşfetmek, icat etmek zevklerini tatmak için yapılırdı O'na gore. Zeki bakışlannı çevirdiği her koşede Cahit Hoca mutlaka çozum bekleyen bir problem bulur, bunu ancak çocuklarda gorulebilen bir heyecanla etrafındakilere anlatmaktan zevk alırdı. Bilimsel faaliyetin etrafını sarmış olan tüm kurumlar, kurumların içinde dal budak veren bürokrasi, bu bürokrasiyi katlara ayıran akademik hiyerarşi, O'nun gözünde en iyisinden katlanılması belki gerekli olan çıbanlardı. Istanbul Universitesi'nden istifa ederken rektörün kendisine "Cahit, seni Ordinaryus yaptık, daha ne istiyorsun?" şeklindeki sorusuna "Işte o yuzden gidiyorum" cevabını verdiğini zevkle anlatırdı. Cahit Arf'ın bilimin öncelikliği konusunda en küçük bir kuşkusu yoktu. Kendisini en son gördüğümde de bizlere bu konuda çok açık bir mesaj dahv verdi. Bu mesaj toplumumuzda bilim dunyası dışında bulunanlar kadar ne yazık kı bilımcilerimizın de pek çoğu tarafından tekrar tekrar isitılmesı gerekli bir çağrıdır. Bu nedenle bu haftaki yazımı yalnızca o çağrıya ayırmayı uygun buldum: Türkiye Bilimler Akademisi'nin (TÜBA) Istanbul Crup'unun toplantılarından birindeydi. İTÜ'nün Maçka'daki Sosyal Tesisleri'nde toplanmıştık. Yemekten once toplanan akademisyenler arasında heyecanlı bir tartışma başladı: Konu, sosyal bılımlerle doğa bilimleri arasında bilimsel uretimin kişisel bazda karşılaştırılmasının nasıl yapılması gerektiği idi. Akademi'ye uye seçerken hem konseyin hem de genel kurulun başına sık sık dert olan bu konu doğal olarak herkesin ilgisini çekiyordu. Tartışmanın heyecanlı bir noktasında, daha once konuşmalara hiç katılmamış olan Cahit Hoca'nın gur sesi birden bizleri kendimize getırdı: "Yahu, burada biraz da bilim konusalım!" Cahit Hoca, bilim yapmak için kurulmuş Akademi'nin bilimsel problem çözümünden çok, kendi ıç organizasyonu hakkındaki konulara vakit ayırmasına tahammül edememişti. Daha once de benzer davranışları nedeniyle O'nun "realist olmamakla," "çocuk gibi davranmakla," "ayakları yere basmamakla" suçlandığını duymuştum. Ancak Türk bilimi eğer bir gun gerçekten dünya çapında saygınlığa ulaşacaksa, bilimcilik oyunu olmaktan çıkıp gerçekten bilim olacaksa, Cahit Arf gibi realist olmayan, çocuk gibi davranan, ayakları yere basmayan, bilim için bas bas bağıran tutkunlara ihtiyacı olacaktır. "Yahu biraz da bilim konusalım!" Konuşacağız aziz Cahit! En azından bazılarımız konuşacağız! Konuştukça da senin o çocuk kadar temiz ruhunu şâd edeceğiz. Belki, kim bilir, belki bir gun Türk bilimi ve bilimcileri sana olan şukran borçlarını böylece ödeyebileceklerdir! Sana rahat uyuyabilirsin demek istiyorum, ama bilmem ki, seni inandırabilir miyim? O sterojen hormonu, en onemlı dışı seks hormonu olarak kabul edılmekle bırhkte, ozel lıkle menıde yoğunlaşmış olarak erkeklerde de bulunur Gunumuze kadar bu hormonun erkeklerdekı etkrnlıgı bılınmıyordu Nature dergı sınde (4 Aralık 1997) ya yımlanan araştırma, bu "dışı" hormonun erkeklerın uretkenlıgı ıçın hayatı onem taşıdıgmı ortaya koymakta besmler de seyreltıktır Sonuç olaıak gerı emılmıyen sıvı nın toplanması tes tıslere zarar verır Hess ve arkadaşlarının, fareler uzennde yaptıkları deneyleı bunu gosterıyor Osterojenm erkek uretkenlıgındekı rolune ılışkın bılgıler kısırlık sorununa yardımcı olabılır mı ? Erkek kısırlıgının pekçoknedenısap tanamamıştır Bu osterojen bazh sıstemın nerede ve ne oranda aksadıgı açık degıldır Farede oldugu gıbı, ınsanda da, osterojen reseptorlerının ışleyışınde bozukluklar sperm mıktarını azaltarak spermın yararhlıgmı zayıflatır Osterojen reseptorlerının tumuyle yıtırılmcsınden once bu osterojen surecmde pek çok evre vardır Menıde bu denlı çok osterojen bulunması nedenı erkek seks hormonu testosteronun, spermın salgıladıgı bır enzım tarafından osterojene donuşmesidır Erkeklerdekı kısırlık hatalı donuşum enzımlerıne de baglanmıştır kı artık bunun nedenını bümekteyız Hess ve arkadaşları, buluşlarının son zamanlardakı ınsan spermlerının mıktarlannda azalma olduguna ılışkın haberler ve çevre osterojenın buna yol açma olasılıgına ılışkın var sayımlar goz onune alındıgında, buyuk onem taşıdığını belırtıyorlar Feza Akça Nature Webb Günde 30 milyon sperm Her yetışkm erkegın bunyesmde, her tes tisın içme sanlı halde bulunan yaklaşık 250 metrelık menı tuplerı ıçınde, her gun yaklaşık 30 rnılyon sperm uretılır Henuz olgunldşmamış sperm, menı tuplerının urettığı sıvı ıçınde bır toplanma bolgesıne ulaşarak epıdıdımıs adı verılen bır organa yonelır Bu seyreltık sperm çozeltısı epıdıdımıse gırdıgmde sıvmm yuzde 9O'ı gerı emüır Illmoıs, Urbana'dakı Illınoıs Unıversıtesı'nden Rex A Hess ve arkadaşlan, ostrodıol adı belnlı bır osteıojen hormonunun, bu sıvı emılme suıecı ıçın buyuk onem taşıdığını saptadılar Bu hayati ışlemm durması spermın yo gun değıl de seyreltık halde epıdıdımıse gır mesıne ve kısırlıga yol açıyor Seyreltık menı, spermın yumurtayla karşılaşma şarısını azaltır Bu yalnız spermın başka bu dezavantajı da vardır, çunku spermın olgunlaşması ıçın gereksındıgı kunyasallar ve Cahit Arf gibi, bilim için bas bas bağıran, ayakları da yere basmayan bilim tutkunlarına ihtiyacımız var... Nükleer atıkların yeni asıfıktekı mercan adalanndan bazıları yülar boyu nukleer sılahların denendıgı yerler oldular ve gurıumuzde bazı ulkeleı buraları nukleer dtıkJarı depolamak ıçın kullanmak ıstıyoılar Menaı'dekı Avusturalya Nukleer Bılımler ve Teknolojı Organızasyonu'ndan Ross Jeffree Pransız Polmezyası'ndakı mercan adala nndan zooplankton toplayarak uranyum yayan kayalar tarafından salman radon gazı bozunma urunu olan polonyum210 araştırması yaptırdı Sonuçta manılmaz oranda polonyum saptandı Çok kuçuk kabuklu hayvanlardan oluşan zooplanktonlar, yuzey sularmm supurdugu po lonyum ıçeren yosunlarla beslenırler Yedıklerı besınlerdekı bır kısım polonyumu bunyelerınde tutan zooplanktonlar, bır bolumunu dışan atarlar Bu da polonyumun binkmesıne yol açar P Jeffree ve arkadaşlan bu dogal ızotopta raslanan durumun, nukleer atiklar ve bomba denemelermden kaynaklanan ızotoplar ıçın de geçerlı oldugu mancındalar Jeffree'nın tahmınlerıne gore mercan adaları dolaylannda deniz altı besin zincirinde bırıkcn radyoızotoplar, dıgeı bolgelerdekılore oranla beş kat fazla Mercan rıflerı etranndakı tropık okyanuslarda zooplankton duzeyı, yuzey sulannda fazld besın olmamasından oturu duşuk olmdkta Her ne kadar Fransa bu tur denemelerı artık yapmıyorsd dd geçtıgımız ay Nuclear Engmeerıng Internatıonal dergısı, Rus Atom Enerjısı Bakanlıgı'nın yonettıgı uluslararası bır konsorsıyumun sonmuş nukleer yakıtların ABD ordusunun yonetımındekı boş bır mercan adası olan Wake Adası'na depolanmasını tartıştıgmı belırtıyor IAEA'nın sozcusu de, Amerıkan radyoaktıf atıklarının Polmıro Atolu ya da bır baş ka atole depolanmasına ılışkın gmşımlerı oldugunu belırtmış bulunuyor. (NS., 27.9). 563/5