Katalog

Zamana yeni boyutlar eklersek (/zı//i y///ar üç boyutlu olduğu sanılan uzayın bugün 10 boyutu olduğu düşünülüyor. Bunlardan 7's\ birbiri içine geçtiğinden normal gözle görülmesi olanaksız... aman bugune dek uzennde pek fazla durulan bır kavramdeğüdı Teorısyenler zamana bır boyut ayırmanın yeterh olduğu kanısındaydüar Onlara gore zamana eklenen bır fazla boyut ortaüğı cehenneme çevır meye yetecektı Ne var lo son bır ıkı yüdır bu goruş tumuy le değıştı Harvard'lı bılım adamı Cumrun Vafa, zamana eklenen bır yenı boyutun yenı sorunlara yol açacagını, an cak yaratacdğı sorunlardan daha fazlasına çozum geüreceğını ortaya koydu Vdfa'ya karşın yenı zaman boyutunun yol açtığı sorunlan gozardı edemeyız Oncebufazldzamanınnerede olduğu büınmıyor Buyalnızcamatemanksel bır varsayım mı yoksa gerçekten boyle bır boyut var mP Bu boyut, geçmış ve geleceğımıze 9 ılışkın kavramlara nasü etkı eder Teksas A&M Unıversıtesı teorısyenlerınden Michael Duff konuya şoyle bır açıklama getınyor 'Bırderı fazla zaman olduğunu duşunduğumuz zaman kendımızı bır boşluğun ıçınde hıssedıyoruz Bu ıddıa ın sanlan buyuk bır kdrmaşanın ıçıne surukluyor " Z lıştırdıler BıbmadamlanM teonsındenbekledıklerınıbulama dılar Oncelıkle M teonsı değışık sıcım teorüen arasında kı farkı açıklamakta yetersı? kalıyordu Ve bu konudakı sonınlar her yenı boyut ılavesıyle bıraz daha ıçınden çıkümaz hale geldı "Teorısyenlenn pek çoğu bırden fazla zaman olduğu fikrıne pek ısınmadılar" dıye konuşan Duff, "Bu ükxr o kadar çok soırunu da berabennde getırdı kı, keşke hıç ortaya atilmasaydı dıye duşunduğum oluyor" dıyor yaklaşımlar çok ılkel Ancak var olanlardan başka seçene ğımız olmadığma gore Vafa'nın ekstra zaman boyutunu, re el fızıksel bır varlık olmasından çok ehvenı şer bır yaklaşım olarak ele almakta fayda var Bu kdvrdrnın avantajların dan yararlanıp dezavantajlannı gozardı etmek gerekıyor Gerçekten de, Vafa'nın teorısındekı eksık ve şuphe lı noktalar bu yaklaşımı haklı çıkartıyor Orneğın Mteorısı Emsteın'ın relatıvıte teonsı üe tam bır uyum ıçındeyken Vafa'nın 12 boyutu bu teorıye ters duşuyor Bu durumda, fı zıkçüenn yenı boyutun fızıksel gerçeklığını gozaıdı etme sını hoş gormek gerekıyor Vafa, ekstra zaman boyutunun reel fızıksel bır varlık olmaktan çok matematıksel soyut bır yontem ozellıklerı taşıdığını şu sozlerıyle ıüraf edıyor 'Kuarklar ılk kez ortayd atıldığında bunlannfizıkselvarlıklar olduğu kdbul edılmıyordu Ancak arnk fızıkçüer kuarklann fizıksel varlıklannı kabul edıyor Ekstra zamdn kavramının da kuarklarla aynı kaderı paylaşacağını tahmın edıyorum" Niçin göremiyoruz? Eğer Vafa haklı ıse bızler sıradan ınsanlar olarak, raçın bu boyutu goremıyoruz? Bır olasüığa gore, dığer 7 ' yıuk" uzay boyutu üe bırhkte bu ekstra zaman boyutunun sı kıca "kıvrümış" durumda olması gozle gorulmesını engel byor Bu kıvnmın çozulmesı ıçın bu kuçuk noktaya çok guç lu bır enerjı odaklamak gerekıyor Bunun sonucunda olacaklar hakkında bır tahmınde bulunamayız çunku bun lar hayal gucumuzu aşıyor Ekstra zaman boyutu açığa çıkartıldığı anda objeler, zaman ıçındekı hareketlerını duyularıyla algüayamayacak Bızler uzayda ılerı gerı hareket etme ozgurluğune sarubız ancak zamdn ıçınde yalnızca geleceğe doğ ru hareket edebılırız" dıye konuşan Vafa yenı zaman boyutunun üavesıyle zaman ıçınde yanlara doğru da hareket etme seçeneğıne sahıp olabüeceğımıze dıkkat çekıyor Gelecekte çok tatsız bır olayın yaklaştığını hıssettığımız an da yon değıştırerek orneğın ydna kdçaıak, bu olayı yaşamaktan kurtulabüırız Bazı bılım addmları bu ekstra zaman boyutunun kara noktalann merkezınde yer aldığını üerı suruyor Ote yandan en son kozmolojüc teorüere gore başka evrenlerın var olması, butun bu evrenlerın kendüenne ozgu uzay ve za man boyutlan olduğu anlamına gelıyor Reyhan Oksay New Scıentıst/1 Kasım 1997 Farklı güçleri birleştirme isteği Boyut ıldvesının yararlı olduğu duşuncea doğadakı farklı guçlerı birleştirme gayretlenrun bır sonucu 19201ere donersek matematıkçıler uzayzamanını 4 boyuttan 5 boyuta çıkartmakla, elektromanyetızm kavramı ıle yerçe kımı arasında daha gerçekçı bır ılışkı kurabıldıklennı keş fettıler Bu ıkı boyutlu bır savaş alanını yuksek bır nokta dan ızlemek gıbı bır şeydı Bu açıdan takuğı daha net bır şekılde goruluyordu Son yülarda bu boyut ekleme yanşı gıderek hızlandı 1984'de ortaya atüansuper sıcım kavramı bılım dunyasında devnm yarattı Bu goruşe gore evren tekboyutlu a cımlerden meydana gelmışü Ve bu sıcımler arka planda 9 boyutlu bır uzay ve bır boyutlu zamanda ütreşıyordu Der ken 1995'de Prınceton Üerı Araşnrma Ensütusu'den Edward Witton ve Cambndge Unıversıtesı'nden Fnd TbwaMnd uzay boyutuna bır ılave daha yaparak Mteonaını ge562/3 Bunu anlamak zor değü Tekboyutlu zaman duz bır çızgıyebenzer Çızgı uzenndekı her nokta bır dığennınya onunde ya da arkasındd yer alır Geçmış ve gelecek bu şeküde açıklanabılır Her olay bır süsıle ızler Duz çızgıye bır boyut daha ılave edersenız ortaya bır duzlem çıkar Şımdı bu durumda geçmış ve geleceğı nasü açıklayabılırsınız9 Olaykr arasındakı bağlantıyı nasıl kurabılırsınız? Çunkubu durumda neden ve sonuç üışküerı darmadağınık olmuştur Duffa gore bu, herşeyın sonu değüdır Zaman boyutu ıle uzay boyutu arasında çok onemk bır fark vardır Zaman ıla vea denklemı negatrve dondurur Ek zaman boyutunu devreye soktuğunuz anda, ortabk savaş meydanına doner, objeler ışıktan hızlı hareket eder, fotorüar negaüf enerjı ıle yuklerur İlkel yöntemler Duff dunyayı anlamakta kullandığımız araçlannhatah olduğunu soyluyor Buyuk bu olasüıkla şu anda var olan