Katalog

Hangi insan hakları? Insan haklarını savunmak, bilim insanları için de temel bir görev. Ülkemizdeki büyük bir ahlak boşluğu yaşanıyor. Bunun bir nedeniz de şu: Islamı Türkçe uygulamadığımız için 1000 yıldır en kutsal kavramiar üzerinde bile düşünemiyoruz. Hasan Yazıcı* hlak tarum uzere bıreyseldır İnsan haklan kadar da bırey ahlakını yaıdan ügüendıren bir konu olama yacagı goruşundeyım Hatta rahatça dıye büırım kı tarıh boyunca bıreyı bir yana bırakıp toplum ahlakını korumak ve kollamak yolundakı gırışımlerın hemen tumu ınsanlık tarıhıne ınsan haklan çıgnemelerının en çarpıcı orneklerı dıye geçmıştır Böyle bır toplantı duşuncesı bende ilk kez 1995 yüında akademırnız adına katüdıgım, Amsterdam'da toplanan, Büım Akademılerı Uluslararası Insan Haklan toplantısı sırasmda gelıştı Unlu büım adamı Max Pemtz'u dınlıyordum Bır kısmınız anımsayacak, Perutz 1962 yüında hemoglobın molekulunun yapısını aydınlatan çahşmalarıyla Nobel Kımya odulunu paylaşmıştı Konuşması "Hangı Hakla Insan Haklan" başlıgını taşıyordu Bu konuşmadan o kadar etküendım kı bugunku konuşmama da aynı başlıgı verdım (Perutz'un konusması daha sonra yayınlanmıştır By Whal Rıght Do We Invoke Human Rıghts 9 Proceedıngs of the Amencan Phılosophıcal Socı ety, 140 135147,1996) Perutz bu konuşmasında gayet usta bır şekılde tarüı boyunca ınsan haklan kavlık duzeylen tartışmasız olan bırçok ulke ıse lıstede yer almıyordu Itıraf edeyım Bu tablo bıraz benı rahaüattı Başkalannın da eksıgı, kotusu olduguna sevmmek tabu ükel bır duygu Ama başlangıçta sızlere ah lakh olmak zorunlulugumdan bahsetüm, o nedenle de bu ıtırafı yapmak zorundayım Ancak bu rahatlamanın arkasında, bana manmanızı düıyorum, sadece bu bencıl, "bakın onlar da gorece kotu ' duşuncesı yoktu Sezdım kı Perutz bu tablolarla, konusması boyunca da gayet ustaca ve çar pıcı orneklerle ışledıgı ınsan haklan kavramıran dınamık bır kavram olma gerçegını son bır kez olanca çarpıcıgıyla ortaya koyuyordu lyımser bır bakışla da ınsan haklannın temelınde olan dınamıklık ve gelışmeye açık olmak nıtelıklerı kendı ulke ve ulusum ıçın de geçerlıydı ramlar uzerınde anlamadıgı bır dılle duşunmeye çalışmış ve tabu duşunememış bır ulkeyız Dogru anlıyorsunuz, ahlak so runumuzun çok onemlı bu: parçası da Islamı Turkçe uygulamamış Turkçe duşunmerruş olmamız Uygaruk tarıhınde ahlak kavramının gelışırrunde dının onemı dıslanamaz Bana daha çocukluktan berı yara daruna anlamadıgı bır dılde yakınan bır toplumun bıreyleruıın ahlak yonunden gehşuTu çok eksık olur gıbı gelıyor Son gunlerde ulkemde ahlakı ve ınsan haklanru ügüendıren çok uzucu bır gelışme var Bu gelışme benım yuzumu Perutz'un ışkencenın yaygınlıgı tablosundan çok daha fazla kızartıyor Aynı olay Susurluk'tan, Manısa'dakı çocuklardan, Goktepe olayından, Guneydogu sorunundan da bence daha onemlı Çunku bu çarpık anlayış her geçen gun bunlara benzer yenı sorunlar dogmasına uygun, olabüdıgıne alt duzeyde bu ahlak ortamı oluşturuyor Bu ulkede yetküı ve etlon ama kanımca tarüı bügüerı ve uygarlık gorgulennı en hafüinden dar olarak nıtelıyebüecegım bır grup ınsan, bu" suredır Turkıyenın uısan haklan karnesınden bahsedıyor Son zamanlarda bu karneye bır de çok onemlı ışlev verüdı Once bu karneyı alıp sonra da Avrupa Bırngı'ne gumek ıçın olur alacagız Yanı esasta bızun uısan haklan füan pek umurumuzda degıl de daha sıkı ücaret yapıp dunya nımetlerınden olabüdıgınce yararlanmak, o hıç düımızden dusurmedıgımız çagdaşlüc ıçuı, adeta bır yılbaşı gecesı yaşamanın kolayügı ıçuıde, gene düımızden duşurmedıgımız 2000'lı yülara, çag atlayıp g^mek ıçın bu^z da uısan haklanna, ısmarlama ınsan haklanna, gereksuıımızvar Insanogluıçuıentehhkehşeyken duıe saygıyı kaybetmek Bızun ne hakkımız var, bırakm şundıyı, geleceğe, çocuklaı ımıza boylesıne sıg bır dunya goruşu mı1 ras bırakmaya Başkasınuı saygısını kazanmanın başlangıcı ve sonu kenduıe saygıdır Bu gerçegın kışüer ıçuı oldugu kadar uluslar ıçın de dogru oldugunu duşunuyorum Ama ıstersenız bır an ıçın bız de bır faydacüık ıçme gırelun ve uısan haklannuı geürecegı faydalardan bahsedelım Bır top lumda bueyleruı bu"bırleruıe guvenmele ruıı ahlakuı bu" gostergesı olarak ahr, ayn ca demokratık yonetun bıçımuıı de bır ulkede uısan haklaruıa verüen onemuı gostergeleruıden bın olarak kabullerursek ,bakuı onumuze şoyle bu" grafik çıkıyor (Ronald Inglehart Moderrazatıon and Postmo dernızatıon Cultural, Economıc and Polıtı cal Change ın 43 Soaeües, Fıg 4 6,1995) Bu grafik adeta ne kadar ahlak o ka dar demokrası dıyor. I^bu aynı egrı bu nun.tam tersı, yanı ne kadar demokrası c kadar ahlak dıye de yorumlanabüır Onun ıçuı nasülar nedenlerden daha onemlı Bu çok ügınç grafikten benı haberdar eden Sayuı Yümaz Esmer'e çok teşekkur edenm Ancak aman sakuı aynı grafıgm"y"ekserunde sozu edüen demokrasıden salt seçun sandıgı anlaşümasuı O demokrasıde yargıç var, yargıcuı bagımsızlıgı var ve de yargı onunde eşıtlık var Yargıçları dışlanmış bır toplumun gem vurulamaz faydacüıgı kadar ahlaka ve ona koşut ınsdn haklaruıa ters duşen bır du: um duşunemıyorum Ulkemız uısan haklan sorununu tartışu"ken onumuze koymamız gereken çok onemlı dıger bır olgu da 'katılmamak ozgurlugunun'' bu topraklar ınsanına çok yabancı oluşu "Katılmama Özgürlüğü" Unlu duşunur Berlın'ı üa ay once kaybetük Berluı, benım katümamak ozgurlugu dıye soylemek ıstedıgımden "negatıve hberty = olumsuz ozgurluk" dıye bahseder ve yuzyülardan gelen bu kavrarnı yuzyılımızda derlı toplu bu duşunce haluıe sokar Toplumlaruı başuıa süc sık kendını hemen doguştan, kenduıı başkalanna "ıyı ve dogru" yu ogretmekle gorevlı sanan kışı veya bunlann oluşrurdugu gruplar gelmıştu Dıger bır deyışle, tarüı dogru büdı guıı başkalanna zorla kabul ettırmek ıste yen zorbalarla doludur Halbukı ozellıkle sosyal olaylarda 'ıyı ve dogru" kadar gorece kavramiar yoktur Çogu ornekte ıse ba grup uısan ıçın "ıyı ve dogru" olan kaçınümaz bır şeküde başka bır grup uısan ıçuı "kotu ve yanlış" olur Gene bu nedenle kı soyut olarak kuvvet, ıster sıyasal, dınsel, sılaha bagh veya ekonorruk olsun dauna bır zorbahk tehdıdını de beraberuıde taşır Insanoglunun bırey olarak bu olası zorbalıga karşı yegane guvencesı ıse "ka tümamak hakkıdu^" En ınanmış ve en kuv vetlı "büenlerın" ıcadı faşızm, komurazm veya daha guncel bır konu koktenduıcüık, bıreyın elınden katümamak hakkı aluıdıgında bu dunyanın nasıl bır cehennem haluıe gelebüecıgmuı en çarpıcı orneklerıdır Sayuı Akademı uyelen Şundı başa donelun ve Perutz'un sordugu soruyu bız de kendımıze soralun Hangı hakla ınsan haklan' Demınden berı uısan haklannuı tam karşısmda oldugunu düım dondugu kadar sızlerle paylaşmaya çalıştıgun üa kavram, yanı faydacüıgın sıglıgı ve tehlıkesıyle katümamanuı kutsallıgı, bızım büım adamı olma çabamız ıçınde de en onde gelen üa kavram Ozgun her büun urununun al tuıda bu üa kavram yatar Çıkartın bu kavramlan, nasü koflaştıgunızı hemen gozleyeceksınız O nedenle hıç uzulmeyuı ınsan haklarını savunmak bızler ıçuı degü tartışılacak bu" hak, temelde belkı de esas gore vımızın bır parçası Bu yonde gosterecegımız durust bır çaba ıse bızleruı kendı kendunıze verebüeceguruz ve başkalarmdan alacagımızdan bence çok daha onemlı olan bırkarne (*)Prof Dr, TTJBA, BıhmEtık Komıtesı Başkanı, bu konuşma TUBAlnsan Hdkları Gelışımı Sempozyumu (Bogazıçı Uraversıtesı 13 Arahk 1997 ) Sempozyum açüışında yapüdı 562/15 Ahlak boşluğu Ulkemde ınsan haklan hıç de ıstenen bır duzeyde degü Şımdı olabüdıgınce sogukkanlı olmaya çalışarak bu duzey eksıkügının ogelennı taruşalım Isteısenız de bı hm adamlanna yakışır bır bıçımde ozellık Belçıka Avusturya Italya Japonya B Almanya 20 30 »ı 40 80 80 "Insanların çofluna güvenileblllr diyentorin yüzdesi" ramının gelışımını anlattı ve konuşmasının sonuna dogru bır tablo gosterdı Tabloda, ışkencenın olagan bır şeküde ve yaygın olarak uygulandıgı 31 ulkelık bır lıste vardı ve Turkıye de bu ulkeler arasındaydı Aynı tablonun ulkem ve ondan oturu benım ıçın çok yuz kızartıcı oldugu kuşkusuzdu Profesor Perutz boyle duşundugumu sezmış olacak, hemen arkadan ıkmcı bır tablo daha gosterdı Bu tabloda ıse ışkencenın hıç uygulanmadıgı 11 ulkeyı gosteren bır lıste vardı ABD tngütereveFransagıbıüerıuygarle nasülar uzerınde duralım ve nedenlerın de arkadan gelecegını umud edehm Ulkemde çok buyuk bır ahlak boşluğu yaşanıyor Bu ahlak boşluğu tabu bugun başlamadı Bır yandan yuzyıllardır hukuka ve yargıca pek onem vermemış bır ulkeyız Bu toplulukta bunu benden çok ıyı büenler, Sayın Prof Ahmet Mnmcu gıbı nışvetın bu topraklar ınsanının nasıl ıçıne ışledıgını çokaynntüıolarakanlatmışolanlarvar Hukuk ve yargıyla ügılı sorunlanmız bır yana, dıger yandan da 1000 yüdır en kutsal kav