Katalog

TEKNOLOJl PSİKOLOJ I Telefon hırsızlarına odafone adlı yenı bır guvenlık sıstemı çalıntı telefonlarla göruşmelerını başkalarına ödeten suçluların peşıne duşuyor Ancak taşınır telefon kullanmakta olan 4 mılyon eskı abone bu yenı sıstemden yararlanamayacak Vodafone sıstemı, telefon ıçıne yerleştırılen yonga ıle bılgısayar denetım ağın Çocuklarda gece korkuları Gece çığlıklar atarak korkan çocuklar, sebep olarak hiçbir şey hatırlamıyorlar Dr Türkay Demır V G dakı bır guvenlık programının uyum sağlaması durumunda göruşme yapılabılmesı esasına dayanıyor Bu tur bır yazılım ıse ancak son model taşınır telefonlarda bulunduğundan, sıstemden yararlanmak ısteyenlerın guvenlığı ıçın onaylanmış telefonlardan almaları gerekmektedır Cellnet ve Vodafone 10 yıl once taşınır telefon hızmetlerını pıyasaya sunduğunda, telefonların bır abone bır de gızlı eleklronık serı numarası (ESN) olmak uzere ıkı numarası olduğunu, bu nedenle de hıle yapılamayacağını ılerı surmuştu Abone gorşume yapmak ıstedığınde her ıkı numara bılgısayar ağının onayından geçer Elektronık serı numaraları artık telefona yenı bır yonga yerieştırmek suretıyle değıştınlebılır Telefon hırsızları radyo alıcılarıyla da goruşmelere gırerek gızlı elektronık serı numaralarını çalabılırler Çalınan numara bır başkasının numarası yerıne yerleştınlır Numarası çalınan kışının bu olaydan ancak telefon faturası elıne ulaştığında haberı olur Vodafone'un yenı sıstemı taşınır tele» fonlarda halıhazırda kullanılmakta olan bır teknolojı uzerıne kurulmuştur Yenı telefonların belleğınde kullanana özel 16 hanelık bır numara saklıdır Göruşme yapıldığında bılgısayar PIN olarak bılınen bu numarayı tum tokumu yapılmadan denetler PIN'de uyum sağlanırsa, bılgısayar ağı yalnızca bır göruşmelik geçıcı bır ESN verır Telefon bır sonrakı goruşmede yıne PIN numarasını onaylar ve başka bır ESN verır Telefon hırsızı ESN numaralarını yıne radyo dalgalarından yakalasa bıle yapacağı goruşmelere bu numara kısa bır sure sonra geçersız olur (ns. 3.6./ru) amze'nın (6) annesıyle babası başvuru nedenlerı hakkında bılgı verırken bırbırlerıyle yarış edercesıne konuşuyor kendllerını çaresız hıssetmelerıne yol açan durumu anlatıyorlardı Çocuk, gece uykuya daldıktan bır ıkı saat sonra yerınde kıpırdanmaya başlıyor, sonra çığlıklar atarak "kurtarın", "gelıyor" dıye yardım ıstıyor, telaşla yanına gelen anababasının yatıştırma çabalarının faydasız gorunduğu bırkaç dakıka suresınce korkulu bır yuz ıfadesıyle soluk soluğa çırpınıyordu Bır sure sonra yatışıp yenıden uykuya dalıyor ve ertesı gun bu olanları hıç hatırlamıyordu Anlattıklarına gore geçen yıl boyunca bırkaç kez tekrar deen bu olay son bır aydır sıklaşmış ve haftada ıkı uç gun gerçekleşır olmuştu Ayrıntılı bır öyku tarıf edılen bu durumun çocuklardakl uyku bozukluklarından bırısı olan pavor nocturnus, yanı gece korkusu olduğunu ortaya koydu Gece korkuları hakkındakı bılgılere geçmeden once soyleyeceklerımı daha kolay anlaşılır hale getırecek bazı genel bılgılerden soz etmek ıstıyorum Çocuk ve ergenlerde uyku ıle ılgılı sorunlar oldukça sıktır Bunlar, yaşa ve gelışıme gore değı şık görünumler altında ortaya çıkabılırler Uyku bozukluklarında ışe karışan etmenlerı şöylece sıralamak mumkundur Çocuğun guvenlığını tehdlt eden dışsal etmenler, örseleyıcı nıtelıktekı anılar, özerklık ve bagımsızlığa erışmeyle ılgılı gelışımsel sıkıntılar, durtusel guçler, gerçeklığı sınama ve bilışsel gelışım bağlamında egonun durumu uyku surecıne ozgu gerıletıcı ozelhkler Doğumdan sonrakl üç ay ıçerısınde bebek genellıkle bır uyku duzenıne erlşır Bundan sonra çevresel etmenler uyku bo zukluklarında gıderek artan bır oranda rol oynarlar Ikıncı üçuncu yıllarda obje surek lılıgının gelışmesı sırasında çocukların uyumak ıstememelerı sık görülür Gün bo yunca1 ortaya çıkan uyaranlar ve korkutu cu yaşantılar geceye taşınıp kâbuslara yol açabılırler Bu, çocuğun kaygı ve gerılım yaratan yaşantılara yıneleme yoluyla hakım olma çabalarına denk duşer Uçaltı yaş grubunda uykuyla ılgılı sorunlar, özellıkle Kâbuslar oldukça sıktır Yatma zamanı rjtuellerı, çocuğun anababanın odasına gırmek ıçın nedenler bulup çıkarması, olumün kavranış tarzının yol açtığı korunun bu donemı karakterıze eder llkokul çağında, çocuğun gelışen zihın sel kapasıtesı, odıpal dönemın çatışmalarından buyuk olçude uzaklaşma duşle gerçeğı ayırt edebılme yeteneğının gelışmesı uykuyla ılgılı sorunların buyuk olçude yatmadan onckeı aktıvıtelere (televızyon seyretme oyun oynama) ılışkın çatışmala ra donuşmesıne yol açar Ergenlık donemı durtulerde artış ve bununla bırlıkte erken çatışma ve anksıyete lerın yenıden gundeme gelmesı ıle karak terızedır ıkıncı bır bıreyselleşme evresı olarak gorulebılır Ergenın yaşamındakı temel fıgurlerden getışımın gerektırdığı uzere kısmen uzaklaşması anababa ve çocuk ıçın guçlukler arz eder Kâbuslar ve dığer uyku bozuklukları genellikle bunları yansıtır Gece korkularına donmeden önce çok kısa olarak uyku fızyolojısıne değınmek ıs tıyorum Uykunun hızlı goz hareketlerının ızlendığı (REM) ve ızlenmedığı (nonREM) ıkı farklı donemı vardır Non REM donemı dört evreye ayrılır Kışı uykuya daldığında genellıkle bırıncı evreden başlayarak dordüncu evreye doğru ılerler ve bunun ardından bır REM donemı gelır Böylece bır uyku sıklusu ortaya çıkar Uyuma suresıne gore gecede ortalama dortaltı uyku sıklusu gerçekleşır NonREM donemının dörduncu evresı bır yaşında elektroensefalografıde (EEG) kaydedılebılır Dörduncu evrenın uyku suresınce görulme oranı çocuklarda % 25, genç erışkınde % 10, 65 yaşının ustundekılerde ıse pek azdır Bu evre uykunun ılk sıklusundan son sıklusu na doğru gıderek azalır Bızım ıçın burada onemlı olan gece korkularında uyanmanın nonREM donemındekı dörduncu evrede gerçekleşıyor olmasıdır Bu ılışkı bılındığınde gece korkularının yaş ılerledıkçe azalması daha kolay anlaşılabılır Ayrıca gece korkularının neden daha çok uykunun ılk saatlerınde ortaya çıktığı da açıklığa kavuşur Gece korkuları nonREM uykusunun dörduncu evresınde ortaya çıkarken kâbuslar (daha doğrusu lyısı kotusuyle duş ler) REM donemınde gorulurler Kâbuslar da hatırlanma oranı % 75 dolayında ıken, gece korkularında bu % 10'un altındadır Gece korkulannda belırtıler uyanma öncesı ve sonrası olmak uzere ıkı dönemde ele alınabılır Uyanma yuksek sesle, korkuyla bağırmalar, yardıma çağıran çığlık lar, ağlamalar ıle başlar Çocuk genellıkle yatakta oturur ve faltaşı gıbı açılmış gozlere sankı korkunç bır felaketten kaçmaya çalışıyormuşçasına çırpınır Anababasının kaygılı yuzlerıne, yatıştırıcı sozlerıne, kucaklamalarına ılgısızdır Yataktan kalkıp çaresızce yuruyebılır, bazen kendısını ve etrafındakılerı ıncıtebılır Çevresıne karşı kayıtsız, sanrı, hatta varsanı ıçınde olabılır Bu donemde otonomık aktıvıte REM dönemınde ortaya çıkan kâbuslardakının aksıne aşırıdır Kalp atımı dakıkada 180'e dek çıkabılır ve soluma hızı da daha az olmakla bırlıkte artar Dakıkalar ıçınde bu otonomık aktıvıte azalır ve çocuğun uykuya donmesı mumkun olur Bır gecede bırden çok gece korkusu epızodu olabılır Karakterıstık olarak çocuk ertesı gun geceleyın olanları hatırlamaz REM donemındekı duşlerın ıçerığının hatırlanabılmesıne karşın 4 evre esnasında ve gece korkusunda olanların ıçerığınin hatırlanmaması nedenıyle gece korkuları santral sınır sıstemının olgunlaşmamış ol masına bağlanmıştır Çoğu çocuğun yaş ılerledıkçe bu durumdan kurtulmaları da bununla uyumludur Bununla bırlıkte seyrek de olsa hatırlanabılen göruntuler belırlı bır ıçerık ve psıkodınamık organızasyona ışaret etmektedır Bazı nadır durumlarda ayrıntılı bır ıçerık hatırlanabılmektedır Ama genellıkle fazla karışık olmayan ve boğulma, ezılme, duşme gıbı tek bır korkutucuyaşantıyı ıçeren goruntuler söz konusudur Gece korkularının başlangıcı genellıkle hastaneye yatma, annenın evden uzaklaşmış olması, anababa arasındakı çatışkılar veya bır aıle uyesı ya da yakın bır arkadaşın olumü gıbı yakın zamanlardakı bır olayla bağlantılıdır Gırışte verdığım örnekte çocuğun annesı gece korkularının başlamasından kısa bır yıl önce bır ayı aşkın bır sure hastanede yatmış ve meme kanserı nedenıyle amelıyat olmuştu Başvurularından oncekı ay ıçerısınde de annenın daha kısa surelı olarak yenıden hastaneye yatması gerekmıştı Bır başka olgu da kendı yaşındakı bır çocuğun sunnet duğununde çekılen vıdeo kasetını ızleyen ve sunnet esnasında acıyla haykıran yaştaşını defalarca seyretmek ıçın ısrar eden beş buçuk yaşındakı bır erkek çocukta sık ve şıddetlı gece korkularına rastlamıştık Tedavıye yönelık mudahalenın gerekıp gerekmedığını ve gerekıyorsa yöntemını belırlemek ıçın çocuğun ego kapasıtesını, gelışme surecınl, travmatık yaşantıların ve çevresel stres etmenlerının ağırlığını değerlendırmek zorunludur Duruma göre, ana babaya uygun onerılerde bulunmaktan, bıreysel ya da grup psıkoterapılerıne dek değışebılen yontemler de nebılır Kaynaklar 1) Steven Lurıa Ablon ve John Mack Basıc Handbook o( Child Psychıatry, J Noshpıtz 1978 Basıc Books ıçınde 2)DSM IJ 1994 APP 3) Humberto Nagera Sleep and ıts dısturban ces approached developmentally The Psycho analytıc Study of the Chıld Vol 21 ıçınde 4) T Lındscheıd L K Rasnake Sleep dısor ders ın chıldren and adolescents Psychıatnc Dısorders ın Chıldren and Adolescents 1990 B Garfınkel ıçınde 4344