Katalog

BİLİM KÜLTÜR ARKEOLOJi "Bu kıtada çocuk felci yok artık" Amerika'da çocuk felci hastalığı aşı ve diğer önlemlerle ortadan kalkmış gözüküyor. Son vaka üç yıl önce görüldü... Vehbi Belgil da hemen ilgileniliyor. Bu yolla, kimsede felç virüsü kalmıyor. Şimdi herkesin gözü bu hastalıkta: En ufak bir belirti, elbirliği ile yok ediliyor. İlk insana ulaşan önemli bir adım E Srtma afeti Işin tuhafı, hastalık sadece Kuzey Amerika'da degil, Güney Amerika'da da önlenmiş. Haberi, "Amerikalar Salık Teşkilatı" eylül içinde açıklamış ve eklemiş: "Şimdi amaç yalnız Batı yarım küresi ülkelerini değil, bütün dünya ülkelerini bu afetten kurtarmak: Çiçek'te olduğu gibi." Sıtma bizde büyük afetlerden biri adeta. 20'li yıllann ilkokul kitaplannda buna çok dikkat çekiliyordu. Hastalığı insandan insana "anopheles" türü sirvirisineğin dişisi taşıyor. Sivrisineğın "culicine" türü hastalık bulaştırmıyor. Sivhsinek bataklıklarda, unutulmuş su birikintilerinde yuvalanıyordu. Anadolu insanı sıtmadan kınlıyordu. Cumhuriyet Idaresi yoğun bir "bataklık kurutma" kampanyası başlattı. Başanlı da olundu. Bu arada sinek yuvalannın yok edilmesi ile birlikte sıtmalı insanlar da hakkın rahmetine kavuşuyordu. Yani, sıtmalı insanlann bulunmadığı bir ortamda sineğin sıtma geçirmesi söz konusu olamazdı. Bataklıklar Ikinci Dünya Savaşı'na kadar Istanbul'da çoktu. Bir yakınım, Cevizli denen yerde sıtmaya yakalanmıştı askerlikte. Bugün böyle şeyler kitaplarda okunur oldu. 4 0 yıl önceki bir Amerikan gazetesinde şöyle bir haber çıkmıştı: "Canavarı iğne ile öldürdü." Canavar, firengi idi. Vali, bir kentteki herkesi "syphilis" muayenesinden geçirmiş, hasta bulunanları iylleştirmiş.kuşkuluların kente girmesini de yasaklamıştı. Kaç yıl sürdü başan? Anımsamıyorum. Seksle geçen hastalıkların genel adı, '• ? bizde, "Zührevî hastalıklar"dı. "Zühre" tanrıça Venüs'ün adı idi. Hastalık, güzelliği ile ün salıp bu korkunç hastalığı yayan bu hatun ile ilişkili bulunmuştu. Aynı tanrıçaya eski Yunanlılar Afrodit diyordu. tyopya'da yürütülen kazılarda, "ilk insana ulaşmada önemli bir adım" olarak kabul edilen ve insana çok benzeyen bir canlıya ait iskelet fosilinin önemli parçaları bulundu. Ankara Universitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Paleoantropoloji Bölümü Başkanı Prof. Dr. Erksin Güleç de, ABD'deki Berkley Universitesi tarafından yürütülen kazıda görev alarak büyük başarı elde etti. AA'ya söz konusu bölgede yürütülen kazı çalışmalarına ilişkin bilgı veren Güleç, 95 parçadan oluşan iskeletin çeşitli parçalannı kendısinin bulduğunu ve toprak altından çıkardığnıı bildirdi. Güleç, "Bir Türk bilimadamı olarak, uluslararası kamuoyunda ilgı uyandıran ve bilim çevrelerinın büyük takdirıni toplayan böylesine önemli bir çalışmada görev almaktan gurur duyuyorum" dedi. Çocuk felci Amerika da şimdi "çocuk felci"ni (poliomyelitis) yasa dışına çıkarmak ıçin aynı yöntem uygulanıyor. Hastalık hastanın burun ve ağız damlalarından, sudan, insan dışkısı ile bulaşmış besinden, virüsü sineklerin taşımasından yayılıyor. Polio'ya Ingiliz dilinde "infantile paralysis" de deniyor, bizdeki gibi. Amerikan cumhurbaşkanı Franklin Delano Roosevelt 39 yaşında iken buna yakalanmıştı. Ancak, kısmen iyileşmesi, bütün ömrü hasta sandalyesinde geçirmesini önleyememişti. Politikacılık ihtirası kendisini ayakta tutmuş, ülkesine ve dünyaya çok büyük hizmetler yapmasına olanak sağlamıştı. Roosevelt 63 yaşında öldüğüne göre, hastalığı ile 24 yıl birlikte yaşamış, sonunda beyin kanamasından ölmüştü. Hastalığa karşı bugün iki aşı var Ağızdan alınana "sabin" aşısı, iğne ile alınana "salk" aşısı deniyor. Sineklerin tepkisi 1015 yıl önce, dünya, sıtmadan kurtulduğuna sevinirken birden sıtma salgını ile karşıiaştı. Tabii Türkiye de... Ne olmuştu birden? Sıtma çiçek hastalığı gibi tamamen yok edilmemişti. Savaşım sürüyordu. Her canlı gibi "anopheles" ae "pes" dememişti kendisıne karşı yürütülen mücadelede. ö l memek için o da elindeki kozlan kullanmış, yeni çareler geliştırmişti vücudunda. Şimdi sineğin bu yeni türü ile savaşılıyor. Ne demişti ilk Türkçe sözlüğümüz "Divanı Lugat'it Türk": "Avcı nice al bilse/ Ayı anca yol bilir" (Avcı ne kadar hile bilse/ Ayı da o hileyi boşa çıkaracak o kadar yol bilir). Hiçbir canlı ölüme hemen boyun eğmiyor. Bizim için bugün yapılacak, Amerikalılar'ın savaşımını yakından izleyip aynı yolda yürümek ve bu yolla da dünya sağlığına, karınca karannca, katkıda bulunmak... Etyopya'da Addis Ababa'nın kuzey doğusunda yer alan Awash Nehri çevresindeki kazıların 1991 yılından beri devam ettiğıni belirten Güleç, Rift Vadısi'nin Afar Bölgesi'nde yürütülen çalışmalar sonucunda bulunan ve insanın atalarından yeni bir türe ait olduğu sanılan iskelete "Australopithecus ramidus" adı verildiğini bildirdi. Güleç, iskeletin, Özünde birçok özelliklerı bakımından şempanzelere, birtakım özelliklerı bakımından da "insansılar"a benzediğini kaydetti. İskeletin, bundan 4 milyon 400 yıl öncesine ait olduğunun anlaşıldığını belirten Güleç, aynı bölgede 1975 yılında da yaklaak 3,5 milyon yıl öncesine ait "Lucky" adı verilen bir kadın iskeletinin bulunduğunu hatırlattı. İskelet yapısına bakılarak, ilk insanın sürekli denebılecek şekilde dik yürümeye başladığının söylenebileceğini anlatan Güleç, ancak kollarının bir maymun gibi uzun olması nedeniyle de ağaçsı yaşamı bırakmadığı ve özellikle dengelı bir yürüyüşü tam sağlayamadığının anlaşıldığını befirtti. Güleç, "f ürün dışleri, ormanlık bir ortamda yaşadığını ve meyve ile beslendiğini düşündürmektedır" diye konuştu. Şempanze mi insan mı? Tüm iskelet bulmak, olağandışı Güney Amerika'da son çocuk felci olayına Peru'lu erkek çocuk Luis Fermin'de 3 yıl önce görülmüş. Hastalığın alt edildiğini şuna dayanarak ileri sürüyor ilgililer. "Çocuk felci virüsü" de çiçek virüsü de insanın vücudunun dışında uzun yaşamıyor. Hastalığı hayvan da bulaştırmıyor. Buna göre, virüsün bir kez kökü kazınınca bulaşma gibi bir şey de ortadan kalkıyor. Işte bu düşünceden yola çıkan "Amerikalar Sağlık Teşkilatı" çalışanları milyonlarca çocuğu sürekl' aşı kampanyasından geçinyorlar. Arada çıkan olaylaıia Aşı mı, önlem mi? Ikisi de. Kendinizi, çevrenizi ne kadar temiz tutsanız kendinizi gene tam koruyamazsınız. Aşı da gerekli. Amerika'da hangi yöntemle kaldırılmış çocuk felci? Güleç, 4 milyon 400 yıl öncesine ait "tüm" bir iskelet bulmanın "olağandışı" karşılandığını vurgulayarak, "Uzun yıllar, insanın kökenine ait (bilinmeyen halka) araştırılıyordu. Bunun bulunmuş olması, karanlıkta kalan pek çok noktayı aydınlığa çıkaracak" dedi. Güleç, aynı bireye ait bütün bir iskeletin bulunmasıyla, ilk insanın vücut parçalarının oranları ve organizasyonu hakkında bilgi edinme olanağına kavuştuklarını kaydetti. . Onümüzdeki yıl, aynı bölgede Berkley Universitesi tarafından gerçekleştirilecek kazılar için yeni bir davet aldığını belirten Güleç, bu çalışmalara katılarak, bulunan iskelet ile ilgili yarım kalan araştırmalannı tamamlamayı düşündüğünü söyledi. Güleç, Etyopya'da yürütülen kazıya, MTA Genel Müdürlüğü paleontologlarından Dr. Gerçek Saraç'ın da katılarak, "küçük memelilerin dışlerinin yıkanmacı' konusundaki çalışmasıyla araştırmaya katkı sağladığını sözlerine ekledi. 413 13