Katalog

METEOROLOJ Van Gölü su diizeyi neden yükseliyor Göldeki suların zaman zaman artıp eksildiği bilinen bir olgudur. Ancak bilimsel bir araştırma ekibi tarafından bunun nedenleri bir an önce saptanmak zorundadır. Mıkdat Kadıoğluf*) öl ve deniz kıyılannda yaşayanlar, yazın en yüksek ve kışın en düşük olan su sevıyelerınde yıldan yıla ortaya çıkan değıştmlerı gözlerler Bu değişimler, baslt perıyodık salınımlar göstermez Bu salınımlar genelde, yağış, akış ve buharlaşma gıbı klimatolojık faktörlerın kompleks etkıleşımıne golün tepki göstermeslnın bir sonucu olarak ortaya çıkar Göl sevıyelerlnln çok alçaldığı veya çok yükseldığı zamanlarda çevrede büyuk ekonomık kayıplar ortaya çıkar Bundan dolayı, bu problem hep meteorolojik araştırmalara konu olmuş ve çok sayıda yayın yapılmıştır Göllerın su seviyelerındekı değışımlerı açıklamak ıçın gelıştırilen klimatolojık su bllançosu hesaplama yöntemı ıle artık göllerın su sevıyelerı önceden bellrlı bir ölçüde de olsa tespit edılebllmektedır Bu yayınlar ıncelendığınde, örneğın 19581963 perıyodunun ılk üç yılı boyunca su seviyesı süreklı yukselerek 1 m. artan ve bu perıyodun son ıkı senesinde de anl duşüş gösteren (ABDKanada sınırında) Eıie Gölu'ndekı değışıme, havzadaki net su gırdisınin neden olduğu klasik bir çalışmayla gösterılmıştır Buna ılave olarak örneğın, Büyuk Göl'un (Great Lakes) su sevıyesınde gözlenen 2 m'lık değışımlerın yağış rejımı ıle yakından ılışkısı olduğu, hatta gölun çevresmdekı değışımlere 2 ay ıle 3 yıl sonra tepki gösterdığı açık bir şekılde belirlenmlştır Bu çalışmalarla göl çevrelerlndekı ekolojık değışımlerın de göl seviyelerı üzerinde etkili olduğu saptanmıştır örneğın, Arizona'da (ABD) bir su havzasında bulunan çalılıkların yertne ç1m ekılmesiyle yuzeysel akışta 300 mm'ye varan artışlar tespit edılmıştlr Yöre halkının denız olarak adlandırdığı ve Turkıye'nin en buyuk Iç su kutlesı olan Van Gölü'nün su sevlyesındekı değışım genlığının normalde 5060 cm olduğu bılınmektedir Bu sevıye genelde, en buyuk değerıne yaz ortasında ve en kuçuk degerıne de kış ortasında sahıp olur Bazı kayıtlarda Van gölü su sevıyesınin örneğın 1740, 1810,1850 ve 18751880 yıllarında normalınden daha yuksek, 1852 ve 1892 yıllarında ıse daha alçak olduğu belırtılmektedır Hatta, sevıye yukselmesınden dolayı Erclş llçesl, kıyıdan ıçerıye doğru yer değıştırmıştır Dorduncu Zaman'daki yağışlı ve soğuk dönemlerde ıse gölun daha buyuk sevıye, alan ve hacım değışıklığıne uğradığı sahıl dolguları ve eskı ktyı çtzgılennden kanıtlanmaktadır Bu kanıtlar, göl seviyesinın bugunku Bugüne kadar yapılan çalışmalar, göl sularının yükselmesinde a) taban hareketlerinin, b) su bütçesi artışlarının ve d) dünya dışı nedenlerin etkili olabildiğini gösteriyor.. VAN, 198690 STANDARTLAŞTIRILMIŞ ANOMALİLER G normal sevlyesinden 1015 2530 ve 4550 metre yükseklikte olduğunu belırtmektedir Van Gölü'nün tanhçesine bakıldığında göl sevıyesınde aşırı sevıye yukselmeierı günumüzde olduğu gıbi geçmışte de birçok kez gorulmüştur Bu nedenle bu tur seviye yukselmelerinln yakın gelecekte de tekrarlanması ve çevrede tahribata neden olması büyuk ihtımal dahillndedlr Bundan dolayı gunumuzde ortaya çıkan seviye yukselmesının nedenı, çeşıtlı dısiplinlerden oluşan bir bılım heyetı tarafından yerinde de incelenerek ayrıntılı araştırmalara tabl tutulmalıdır Van Gölü su sevıye yukselmeslnın ana nedenleri tespit edıldıkten sonra, gelecektekı yukselmeierı daha önceden tahmin edebiliriz. Van Gölu sevıye yükselmesi üzerine ortaya konabıîecek uç göruş hakkındakı duşunce ve önerılerimız kısaca şöyledır Bu konu tamamen, jeolojı, jeofızık ve hidrojeolojı gıbı yer bılımlerının uzmanlık alanına gırer Bununla beraber, geçmlşte bölgede gorulen depremlere, Van Gölü'nün herhangı bir tepkı gösterıp gostermedığı tarafımızdan merak edılerek aşağıdakl tablo hazırlanmıştır Deprem Yıllan 1715 Su sev. değlşlm yıllan +1740 +1810 +1850 +1852 +187580 1892 +1987 Üç Görüş I) Taban Hareketleri alınarak konunun uzmanlarınca mutlaka ayrıntılı bir şekılde araştırılması gerektığı kanısındayım. Ayrıntılı su butçesı analızı ıle gölde su sevıyesınin yukselmesıne neden olan suyun nereden kaynaklandıöı hesaplanabılir. Van bölgesındekl belli başlı meteorolojik elemanlardakı değişımlerl analız ederek de su sevıyesındekı salınımlar incelenebilır Gece ve gunduz sıcaklıkları, yağış Ile bırlıkte, bölgedekı nem, fırtınalı gun sayısı, rüzgâr şiddet ve yönunun ıncelenmesı gereklr Bunlarla bırlıkte, havzaya gıren ve havzadan ayrılan tum akarsularda ölçulen akış değerlerı de ayrıntılı trend analızlerıne tabı tutulmalıdır Kar yağışlarının tumu yuzeysel akışla göle ulaşmaz Bir kısmının sızma ıle yeraltı sularını ve sonuçta golu besleyeceği duşunulduğunde, akım olçumlerının gole net su gırdısını tam gosteremeyeceğı de aşıkardır Bu nedenle, ılı uç yönden saran ve dorukları 3000 metreyı aşan dağlarla çevrılı Van gölunun su toplama havzasındakı, en azından, son 10 yıla aıt kar yuk II) Su Bütçesi 1871 1881 1976 1986 seklıklenne aıt gözlemler de Incelenmelı 1991 yılında bolgede görulen çok sayıdakı kar çığlan, bu yıllarda Van Gölü havzasına çok kar yağdığını gosterır Bu şekilde, son yıllardakı yağış artışının göl seviyesı uzerıne etkili olacağı kesındır Bazı eskı bilimsel çalışmalar da Van Gölu'nun su sevıyesınde daha öncelen görulen aşırı yukselmeierı bölgenın ıkllmındekı değışıklıklerıne bağlamıştır Gunumuzde gorulen Van Gölu'ndekı su sevıye yükselmesi ıçın elımızdeki sınirlı verilerle yaptığımız ılk ıncelemeye göre, çevredekı meteorolojik elemanlardakı farklılaşmalar su sevıyesındekı yukselme ıle yakından ılgıli bulunmuştur Farklı uzunluktakı penyotlara gore Van gölu çevresmdekı meteorolo|ik durum ve su seviyesındeki değışımler şöyledır a) 19601990 yıllan Turkıye dekı ıklım değışıklıklennı araştırmak uzere İTU Meteoroioji Muhendıslığı Bölumu'nde çalışmalar yapılmıştır Yaptığımız bu çalışmalarda 19381990 yıllan arasında, Van meteoroioji ıstasyonunda ölçulen gece sıcaklıklarının ılkbaharda, % 99 ıstatıstıksel önem sevıyesın (+) göldeki su sevıyesınin yükseldığı, () su sevıyesınin alçaldığı yıllan gosterır Burada bılınen deprem ve su sevıye değışımlerı arasında anlamlı bir ılışkı gorulmemektedır Bununla bırlıkte son depremın bolgeyı farklı bir şekılde etkıleyıp göl tabanında etkili olabıleceğl gozonune 3848