Katalog

GÖKBİ LİM Boti Doflu Botı Doğu O Güney 20 Temmuz O Güney SAAT: 23.09 21 Temmuz O O 20 lemımn'do olupn Itkt O 21 TMMMiı'do soot 21 OO'd* okıym Itke SAAT: 21.48 î ' Tnmıuı'da «wl 17.38'd» ol«ı>m Ukı MΫimwı'(|qolg}onUkı Jupiter, kuyrukluyıldızı yuttu Istanbul Metropol Astronomları'nın Jüpiter kuyrukluyıldız çarpışması notları Haldun Menaii çarpışacaktı! 18 temmuz akşamı yine her zaman gözlemlerimizi gerçekieştirdiğımız Boğaziçi Üniversitesi öğrenici otoparkında teleskobumuzu Jüpiter'e yönelmiş bekliyorduk. H14 parçasının beklenen çarpma anı olan Türkiye Yaz Saati (TYS) 21:43"ten itıbaren tüm gözlemci arkadaşlanmız dönüşümlü olarak Jüprter'i incelemeye başladılar. Çarpma anını izleyen ilk dakikalarda doğal olarak pek bir hareket görülemedi. Ancak, çarpma anından yaklaşık 1520 dakika sonra, saat 22:00 civannda gezegenin güney batı kenarında küçük bir karaltı dikkatimizi çekti. Içimizden "umanz işte çarpışmanın izi" diye geçirsek de, ilk önce bu karaltının Jüpiter'e o sırada en yakın konumda bulunan "lo" ya da "Europa" uydulanndan birinin gezegen yüzeyine vuran gölgeleri oiduğunu sandık. Gamze Nurcan ıle özlem Paracıoğlu'nun uzun süre tartışmalarından sonra, dadikalar ilerledikçe bu karaltının tam KY'ın çarpmasının beklendiği enlemde bulunduğunu ve gezegen yüzeyındeki bulutlarla birlıkte doğu yönüne doğru hareket ettiğini farkettik. Arkadaşlarımızın tüm dikkati bu leke üzerinde toplanmıştı. Teleskoptan gördüklerimizi birbirimize anlatarak gözlemlerimizi teyit ediyorduk. Söz konusu leke, gözlemcilerin Jüpiter yüzeyinde her zaman gördükleri bulut kuşaklanndan farklı bir şekildeydi. Ayrıca gezegen çevresinde dönen 20'den fazla uydunun en büyükleri olan dört uydunun (lo, Europa, Ganymede ve Callisto) zaman zaman yüzeye vuran gölgelennden de şekil, Kuyrvkluyılduın Jüpiter'e çarpması olayı yukandakl 203 mm çapında aynalı Nevrton türü teleskopla gözlemlendi. Yanda gözlem sırasında Jüpiter Çarpışma anından tam 15 dakika sonra, saat 22:27'de gezegenin güney batı kenarında yeni bir leke görününce çığlığı bastım: "Işto orada! Leke bir öncekinden çok daha büyük!" Gamze Nurcan da teleskoptan bakıp, bu defakı lekenin 18 temmuz akşamı ortaya çıkana göre en az 2 kat büyük ve daha koyu renkli oiduğunu tespit etti. Bu durum da çarpışmanın bir öncekıne göre çok daha şiddetli oiduğunu göstermekteydi. Ayrıca, yeni çarpan Q7 parçasının atmosfere daha az bir egimle girmesinden dolayı, lekenin şekludaha uzundu. öte yandan digerinin tersine, yüzeyde güney doğukuzey batı yönüne dogru dönmüştu. Gözlemimizi saat23:15'tebitirdik. 21 Temmuz Gecesi Saat 21:00'de, tam T4 parçasının çarpma anında başlayan gözlemimiz yine son derece başanlı geçti. Tlk önce 20 temmuz akşamı oluşan lekeyi gözledik. Daha sonra 21:23'te Jüpiter'in güney batı kenannda bu akşam oluşan yeni leke tembel tembel göründü. Bu arada gözlerimız her iki lekenin arasında bellı belirsiz bir oluşum daha farketti. Bu akşamüstü saat 17:38'de çarpan S5 parçasının oluşturduğu leke de farkediliyordu. Saat 22:00'de gözlemimizi bitirirken, bize ve tüm bilim dünyasına heyecanlı saatter yasatan Jüpiter'e bir kez daha baktık. Koca gezegen bir vartayı daha kazasız belasız atlatmıştı. Şimdi yapacağımız ilk iş, gözlem sonuçlarımızı önce yurtiçinde duyurmak, daha sonra uluslararası alanda bu gözleme ılişkin sonuçlan yayımlayacak olan yurtdışı kuruluşlara göndermekti. Böylece, yaptığımız gözlem sadece göz zevkimizı okşamakla kalmayacak, bilim dünyasına bir parça da olsa katkı sağlayacaktı. Amatör astronomların baslıca hedefi de bu değil mıdir zaten? G özümüzü teleskoptan ayırdığımızda yorgun ama başanlı bir hattayı daha geride bırakmanın mutluluğunu yaşıyorduk. Dünyadaki tüm profesyonel ve amatör astronomların aylarca heyecan içinde beklediği kuyrukluyıldızJüpiter çarpışması gerçekleşmışti Bizler de Istanbul Metropol Astronomları olarak bu önemli gökbilim olayını elimizdeki olanaklan verimli biçimde kullanarak başanlı gözlemler yaptık. Amerikalı astronomlar Zdenek Sekenina, Paul Chodas ve Donald Yeomans, KY'ın parçalanmadan önce 8 km çapında oldugunu hesapladılar. Jüpiter'in yakınından geçtikten sonra tahminen 21 adet parçaya bölünen KY'ın en büyük parçalarının boyutlannın 24 km arasında, küçüklerin ise 1 km civannda değiştiği hesaplandı. KY parçalannın saatte 216.000 km hızla atmosfere girmesiyle* oluşacak çarpışmalar, gezegenin gece olan tarafında olacağı ve Jüpiter'in güney yarımküresinde 4345 derece enlem civannda olacak çarpışma izlerinin, dünyadan 15 dakika sonra gezegen kenarında görünmesi beklenmekteydi. büyüklük ve renk itibariyle farklıydı. Koyu gri renkteki leke gezegen yüzeyinde kuzey doğugüney batı dogrultusunda oval şeklinde, uydu gölgelerinın yaklaşık 3 katı büyüklüğünde ve özellikle merkezi kısmı çok belirgin biçimdeydi. Ortalama 140.000 km çapıyla dünyadan 11 kez büyük olan Jüpiter'in yüzeyinde, en az dünyamız buyuklüğünde bir alanı kapladığını tahmin ettik. Gezegenin güney yanmküresindeki bulut kuşaklan ve "Büyük Kırmızı Leke" denilen bir fırtına bulutunun görülemediği anlarda bile açıkça kendini belli ediyordu. Gezegenin güney batı kenannda görünmesinden sonra doğu yönüne doğru (Jüpiter ekseni üzerinde 9 saat 55 dakika dönmektedir) hareket ederek, dünyadan bakıldığında gezegenin tam ortasmdan geçtiği varsayılan merkezi meridyeni saat 23:14 civannda geçti. Türkiye'de llk Gözlem Çarpışmanın olası izlenni incelemek için ilk çarpışma günO 16 temmuz akşamı yaptığımız ilk gözlem sırasında ne yazık ki Jüpiter yüzeyinde kayda değer bir degişim gözleyemedik. Bunun nedeni gezegene çarpan KY'ın A21 parçasının beklenenden küçük boyutta olmasıydı. Ama umutlarımız kırılmadı. Çünkü en az 20 parça daha Jüpiter ile 20 temmuz akşamı yine aynı yerde toplanmıştık. TYS ile 21:10'da başlayan gözlem sırasında Jüpiter yüzeyinde gördüğümüz ilk oluşum 18 temmuz akşamı meydana gelen leke oldu. Çarpışmadan ikı gün geçmesine karşın, lekenin biraz sönük olsa da görünmesi çarpışmanın şiddetine işaret ediyordu. Bu akşamki beklenen çarpışma saati Olan 22:12'den itibaren gözler yine Jüpiter'in güney batı kenarına çevrilmişti. Artık daha deneyımliydik. Bizi neyin beklediğini biliyorduk! 20 Temmuz Gecesi 38416