Katalog

TARİH/ARAŞTIRMA uzuvları belırleyen "dıstalless" adlı bır gendır Kelebeklerde dıstalless desenlerı yaratmada kullanılır Butun bu genetık programlar tırtılın embrıyonık kanat dısklerınde gelışır Gelışımın orta safhasında, şekıllerle suslenmış kanat hucrelerı bır gokkuşağı gelıştırırler Kelebeklerın kanatlarındakı zengın boya kaynakları böceklerın kendılerının yapamayacağı ve beslendıklerı bıtkılerden almaları gereken "flavonaıds" adlı kımyasal maddeden elde edılır Gelışım aşamasının renk gelışımı surecını ıdare eden genler keşfedılmek uzeredır Genlerın çalışması doğanın bır kelebeğın kanatlarını boyama mekanızmasını açıklama doğrultusunda çok ışe yarar Karmaşık bır model basıt bır ışın tekrarlanışıyla yapılır. Dr. Caroll "Tekrar tekrar goreceğımız şey benzer programlara bağlanan genetık unsurlardır Evrende genler ve proteınlerm sınırlı bır gurubu vardır ve farklılığı yaratma yolunuz bu standart duzen programları uzerınde küçük değışmeler yaparak oluşur" dıyor Her bırı kendı ozel dekoratıf süsu olan, çoğu ust ve alt kanatlarında oldukça değışık gorunume sahıp 1200 çeşıt kelebek var Fakat modellerın bu bolluğu, hemen hemen hepsı aynı temel elementler Jzerınde değışıklıkler olarak ıncelenebılır Dr. Nijhout yenı kıtabı "Kelebek Kanadı Modellerının Gelışmesı ve Evrımı" nde bunu gosterdi. Bu zengın portfoyu ureten guçler arasında yırtıcı hayvanları şaşırtma ve kamuflaj ıçın kullanılan algılayıcı goz beneklerının gucunun de olduğu duşunuluyor Dr.Caroll'ın ekıbinın çalışması sadece bır başlangıç, ama kelebeklerın, kendı değişıklıklerı olsa da meyve sıneklerı ıle aynı temel araçları kullandıklarım gosterdığı ıçın bıyologları heyecanlandırdı. Stanford Unıversıty Medıcal School'dan Matthevv P. Scott "Benım açımdan en önemlı yön gelışımı kontrol eden genlerı keşfetmekte oluşumuz, hayvanlar krallığında bunların son derece sınırlı olması, ama hayvanlar çok farklı olduklan ıçın araçların sınırlılığını türler arasındakı farklılaşmayla uzlaştırmak zonında olmamızdır" dıyor Dr. Nijhaut,"Su çalışma kelebeklerde desen oluşumu surecı hakkında sahıp olduğumuz ılk molekuler ve genetık çözumdür' dıyor Dr Caroll, kendıslnı kelebeğın kanadının gızemını yok etmekle suçlayanlara yanıt olarak "Basıt elementlerden değışıklığın nasıl yaratıldığını anlamak bızım doğayı anlama gücümüzü zengınleştıren bır şeydır. Tarıh boyunca yaşamış olan türlerın yuzde bırının onda bırınden daha azı bugün hala yaşıyor Dınozorlar ve bır metre kanat genışlığı olan yusufcuklar glbı hıçbır zaman göremeyeceğımız yaratıkları anlamak hoş olmaz mıydı?" diyor. Özet çeviri: Nezihe Bahar Bazı Temel Genler "Sözlii tapih"in artan önem Bu araştırma yöntemi, araştırıcıların belgelerden daha çok insanların anılarına, belleklerine başvurmaları sonucu doğdu. Olayı bizzat yapan ve yaşayanların belleklerinden çıkan sözlü tarih, dünyada bir yükseliş yaşıyor. Semra Somersan Sözlü tarihin tarihi Aslında soz kadar eskı sozlu tanh Insanlık tarıhı kadar eskı Ama o zamanlar, sozlü tanh değıl, sozlu gelenek şeklınde ortaya çıkıyor Bu da sozlü tanhten bıraz farklı bır alan Genç kuşaklar, yetışmekte olanlar, kendı tarıhlennı, geleneklennı, efsanelerını, mıtlennı, yaşlı veya orta yaşlılardan dınledıklen hıkâyelerden oğrenıyor ve oluşturuyorlar Toplumun bılgısı, bırıkımı boylece soz ve gosterme yoluyla gelecek kuşaklara aktarılıyor Bu açıdan yazı oncesı toplumlarda bu sozlü geleneğın onemı açık Oysa sözlu tarıh, geçmışte yaşanmış olayları, goruşulen kışının yaşam oykusu çerçevesınde ve onu bizzat yaşayan kışının ağzından, gelecek ıçın kaydetmeyı amaçlıyor Efsanelerden çok yaşanmışlıga, olaylara, tanıklıklara ağıriık venyor ve yazılı belgelerın var olduğu, toplumun bılgısını aktarmada yazılı kaynakların onemlı bır yer tuttuğu toplumlarda da büyuk onem taşıyor Sözlu tanh hem bır yöntem, hem de boylelıkle yapılan araştırmalann oluşturduğu bır tarih yazım biçimı (hıstorıografı) Bır yontem olarak da sozlu tarıh, yaşayanların kendı geçmışlerıyle ılgılı belleklennın, toplumsal olayların, tanıdıkları kışılere daır anlatımlarının ve genel olarak anılannın, mulakatlar yoluyla kayda geçınlmesını ıçerıyor Aslında geçmış hakkında bılgı edınmek ıçın olayları, onlan bizzat yaşayanların ağzından dınleyıp kayda geçırmek tarıhçılenn ta antık çağlara kadar uzanan bır tutkusu Tanhın babası olarak bılınen Herodotus ve Thukydides'ın yazdıklannın onemlı bır kısmı sozlü kaynaklara (sozlü goruşmelenn yanı sıra sozlü geleneğe) dayanıyordu Orta çağ'da da sözlü tanıklıklar, tanhçının ana malzemesını teşkıl ettı Yazılı kaynaklar, tanhte, ancak Ronesans'la bırlıkte sozlu kaynakların yanı sıra kullanılmaya başlandı Osmanlılarda da Naima gıbı tanhçıler kendı eserlerınde sozlu kaynaklara onem verdıler 18 yüzyılda tamamlanan Naima Tanhi'nde, Naıma'nın Maanzade Hüseyın Efendi ıle yaptığı konuşmalara dayalı tanıklıklar önemlı bır yer tutuyordu (1). Tanh bılımınde sözlu malzemenın kullanımı 19 yuzyılda, modem akademık tanhın ortaya çıkması ıle hemen tamamen ortadan kalktı Sözlu tanhın, akademık tanh sayfalanna gırmesı, tanhçının geleneksel yontemlerıni sorgulayarak putları kırması ve ünıversıte çevrelennde bellı bır saygınlık kazanması ıse 2 Dunya Savaşı sonrasına rastlıyor Ilk Sözlü Tanh Bolümü, Amenka'da Columbia Üniversitesi'nde 1948 yılında kuruldu Ama daha sonrakl yıllarda yapılacak bu tür araştırmalardan farklı olarak Columbıa'dakı program, dıplomatık ve sıyası tarlhte önemlı roller oynamış kışılerle gorüşülmesını amaçlıyordu Yanı Nevins'ın kendı sozlerıyle, büyük 'buyuk adamlann' kendı anılanndan ve deneyımlennden sıyası ve dıpolamatık tanhı aktarmalannı ıçerıyordu Ama yöntemın kendısı, kısa zamanda tanhçılerı bambaşka bır yone surükledı 1960'ların sonuna gelındığınde, ABD'dekı değırmen ışçılenyle, kömur madenlerınde çalışanlarla, Güney eyaletlerınde sıyahlarla ve toplumun gertye kalan en fakır kesımlenyle sozlu tanh ıçın mulakatlar yapılmaya başlanmıştı Amerıka'dakı bu başlangıcın tersıne Ingıltere'de sözlu tarıhın yaygınlaşması 1960'ların Ingılteresı ndekı devnmcı ortamından, yenı unıversıtelenn kurulmasından, tarıh ve sosyal bılımlenndekı patlamadan kaynaklanıyordu Bu nedenle de sozlu tarıh elıt bır grubun kendı tanhlerını soze dokmesı yerıne, ışçılerle, çocuklarla, kadınlarla, farklı etnık kokenden gelen, toplumun o güne kadar sesını duyuramayan kesımınden kışılerle mulakat yapılması şeklınde ortaya çıktı. ketının ancak 198O'lı yıllarda başladığı Almanya'dakıne benzedığı ıddıa edılebılır Bugun başta Tarih Vakfı ve Kadın Kütüphanesi olmak uzere, aydınlann kurduğu çeşıtlı vakıflar ve daha sınırlı olarak Istanbul ve Izmır'de kuçük gruplar tarafından sözlü tanh yöntemını kullanan araştırmalar yürutulüyor Tabıı formel olarak, çunku burada da bazı tanhçıler araştırma yaparken, belgelerın yanı sıra seçtıklerı konu ıle ılgılı kışılerle mulakat da yaptılar Sosyologlar ve antropologlar geleneksel olarak yaptıklan araştırmalan bıreylerle konuşarak yuruttuler Kaldı kı bu topraklarda sozlu gelenek tanhten daha eskı ve Batı'dan farklı olarak, bugun bıle, hâlâ canlı Aynca az da olsa Turkıye'de kamuya yansımış kımı kışılenn anıları veya bıyografılen var Şımdı dunyada artık bu tur yazılar da sozlu tarıh hıstonografisı ıçınde değeriendırılıyor Ve Türkiye Turkıye'de de sözlü tanh, kamuoyundan gızlı kalmış seslenn, resmı tarıhte adı geçmeyenlerın, kadınlann, sol kesımden gelen kışılerın sesını yansıtmak üzere başlatıldı Hem bu açıdan, hem de yöntemın tanıtılması ve tartışılması ıçın yapılan atolyelerın azımsanamayacak sayısından, Türkıye'dekı gelışim çızgısının ıngıltere'dekıne ve hatta sözlü tanh hare Sozlu tarıh yontemıyle araştırma yapmak ısteyen kışı oncelıkle konusu hakkında bır on araştırma yapıyor ve çızılen çerçeveye gore mulakat yapacağı kışıleri seçıyor Sosyal bılımlerdekı temsılı orneklem kaygısı sozlü tarıh araştırmalannda da onem taşıyor Araştırmacının, ılgılendığı konu çerçevesınde mümkün olduğu kadar farklı kesımden çok sayıda kışı ıle goruşmesı ıstenıyor Gorüşülen kışı sayısının çokluğu, sonuçlann "subjektıf" olabıleceğı doğrultusundakı suçlamalan bır olçude dengelemeye de yanyor Bugun sozlu tarıh mulakatlan sosyal bılımlerdekıne kıyasla oldukça uzun süruyor (en az 22 5 saatten bır hafta on gun suren mülakatlara kadar) Arşiv çalışmaları ıçın başlangıç olarak en az 20 kışi ıle göruşulmesı yeterlı sayı Yöntem üzerine Son yıllarda yapılan sözlü tarih araştırmalarından popüler konular 1. Kımlık ve çoğul kımlıkier üzenne sözlü tarıh araştırmalan Toplumun özellıkle ezılmış kesımlen, kadınlar, etnık gruplar vb arasında bu tur araştırmalar yapılıyor. Ingiltere'de Çıngenelenn sözlu tanhı 2. Tıp tanhı ve toplumsal refah üzerine sözlu tanh araştırmalan 3. Son yıllarda Inglltere ve ABD'de futbolun sozlu tanhı ıle ılgılı araştırmalar gıderek yaygınlaşmış 4. Dunyanın çeşıtlı ülkelennde son yıllarda dınsel akımlann ve bağlılıklann yenlden gündeme gelmesı de sozlu tarihi etkiledı 1995 yılında Ingıltere'de Sözlü Tarih Demeğı'nın yapacağı yıllık kongrenın ana konusu "Dın ve Sözlu Tanh" olacak Çeşıtlı kılıselenn ve değışık ıbadet merkezlennden kışılenn de davet edıldığı kongrede neler olacağını, demeğın kurucuları bıraz merak, blraz da kaygı ıle bekhyorlar 5. Iş ve çalışma yaşamının sözlü tanhı. 6. (ngıltere, Almanya ve ABD'dekı son dönem sozlü tanh araştırmalannda biyografi, yaşamöykusu, alle tarıhlennın yazımı amaçlı çalışmalar da çok onemlı bır yer tutuyor 7. Almanya'da ve Italya'da 2. Dünya Savaşı yıllarındakı faşıst donemle ılgılı araştırmalar Toplama kamplarında tutsak yaşamış kadınlarla, sıradan Insanlar ve Nazılerie mulakatlar. 8. Ingıltere'de eşçınsellerın 194560 yıllan arasında hak aramak ıçın yaptıklan mücadelenln tanhı 9. Eskl Sovyetler Bırlığı'nde Stalınıst donem uzenne sozlü tanh çalışmaları 10. Portekız'de 1974 ıhtılalının lıderlen ıle sözlu tanh mulakatlan 11. Tnnıdad'da kalıpsonun ve kamavallann tarıhının araştırılması 12. Guney Afnka'da styahlann tarihi üzenne sozlü tanh araştırmalan 13. Bulgarıstan'da kadınlann sözlü tanhi. 14. Singapur'da Japon ışgali döneminl ortaya çıkaracak araştırmalar