Katalog

MATEMATİK lizmasına ısık dıkları goruluyor Sınekte Hoxgen sayısı 8 ıken ınsanda 38 Bu çoğalmanın organızmanın gelışmışlığı ıle ılgılı olduğu duşunuluyor Hox genlerinin sıralaması organızmanın gelışımını saatı saatıne belırlıyor Kontrol genlerı sanki tıtızlıkle belırlenmış bır ta rıfeye gore anında devreye gırıyorlar Dollenmeden yedı buçuk gun sonra Hox genı gelecekte enseyı oluşturacak bolgede aktıve olur, sonrakı 3 gun ıçınde kaburgalardakı, karın ve genıtal bolgedekıler onu ızler Sonra kol ve bacaklardan parmak uçlarına dek aktıvasyon olur Bu sırada Hox genlerı kromozomlar uzerındekı sıralarınasadıkkalırlar Bu düzenln bir rastlantı olamayacağına inanan Denıs Duboule şu teorıyı ılerı suruyor Kromozomları adım adım ulaşılabilir kılan bir mekanizma olmalı. Organızma embrıyo gelışımının bır karmaşa (kaos) ıle sonuçlanmasını onlemek amacıyla, bu mekanızmayı zamanlama aracı olarak kullanıyor Matematikte Macaristan'ın başarısı ve Tiipkiye Şafak Alpay* 526 dan ıtıbaren Osmanlı ve Habsburg hanedanlarının sonraları Sovyet ve Romen ordularının ışgalıne uğrayan Macarıstan ılk dunya savaşı sonrası topraklarının 2/3 unu kaybetmış Ikıncı Ounya Savaşı sırasında ıse Nazılerce ışgal edılmıştı Hıçbırzaman ıstıkrarlı ve zengın bır ulke olamayan Macarıstan 1920 ve 30 lu yıllarda matematikte dunyanın en ılerı ulkelerı arasında olmuş ve bugun de bu konumunu korumaktadır (1) ve oradakı kaynaklar bu başanya verılen onemın gostergelerıdır Macarıstan matematığının Farkas Bolyaı (17751856) ve oğlu Janos (18021860) ıle başladığı kabul edılıyor Gelışmekte olan ulkelerde sık rastlandıgı gıbı Farkas 'yurtdışında Gotıngen de egıtıhyor öklıd ın bır doğruya dışındakı bır noktadan ancak bır paralel doğru çızılebıleceğı hakkında paralellık aksıyomu ıle ılgılenen Farkas ın bu merakı oğlu Bolyaı tarafından da paylaşılıyor ve Janos öklıdsel olmayan hıperbolık geometrıyı buluyor Ölumunden 30 yıl sonra 1891 de Amerıkalılar ın "keştetmesı ıle une kavuşan Janos un farkına boylelıkle varan Macar Bılım Akademısı onun adı ıle anılan bır matematık odulu koyuyor Ancak odulun ılk sahıbı H Poıncare nın 1905 de odulunu almak ıçın gıttığı Budapeşte de kendısını karşılayan akademı zevatına "Fe|er nerede?' dıye sorması akademı ıçın ıkıncı bır utanç oluyor Zıra, Feıer ın sureklı fakat turevlenebılır olmayan fonksıyonların Fourıer serı toplamları hakkında gelıştırdığı yorılem Dırıchlet problemının daıresel bolgelerde keyfı sureklı sınır verılen ıçın çozulebılırlığıne yol açmıştır ama akademı bunlardan habersız ve Fe|er ışsızdır Macar matematığıne katkıları aşağıda vurgulanan Feıer akademıye ancak Gotıngen ve Kalkuta akademılerıne uye olduktan sonra seçılebılmıştır Fe|er 20 yuzyıl matematığının unlu Macarları Polya, Konıg, Von Karman, Haar, Marcel ve Frıdyes Rıesz kardeşler, Szego, Nagy Erdos, Turan Lorch, Von Neumann, Renyı. Horvarth. Redeı, Lax vd gıbı ısımlerden bırıdır Erdös'u tanımak ıçın (2) yı onerırken, Macar matematığının önemını anlamak Içın yukarıdakı ısımlerden bırını, orneğln, F Rıesz'ı yakından tanıyalım Zurıh, Gotıngen ve Budapeşte de eğıtım goren Rıesz, Sızeged unıversltesl nde çalışmış, burada Haar ıle (bugunde onemlı bır merkez olan) Bolyaı Enstıtusu'nu, 1922 de kısa surede uluslararası une kavuşturdukları Acta Scıentıarıum Mathematıcarum dergısını kurmuştur Rıesz ununu kompak doğrusal donuşumler teorısıne, potanslyel teorısıne getırdığl subharmonık fonksıyonlar, P P H L , C gıbı fonksıyon uzayları ve bunların duallerıne, monoton fonksıyonların turevlenebılırlığı, Ergodik teorem ve Hılbert uzaylarının temelı olan RıeszFısher teoremı gıbı katkıları ıle yapmıştır Bu katkılar bugun analızın temellerı olarak kabul edılmektedır önemını kısaca vurguladığımız Macar matematığı (1) de ele alınmakta ve bu olağan dışı başarının nedenlerı araştırılıp şu sonuçlara varılmaktadır (1) Matematığın dığer bılımlere gore (çoğu kez kağıt kalemın yeterlı olduğu) ucuz bır çalışmaalanıolması, 1 (2) 1894den berı orta oğretım öğrencılerı ıçın çıkarılan Matematıkaı Lapuk dergısının ılgı uyandırmaktakı başaribi (3) Eotvos Yarışması adlı matematık yarış masının oğrencıler arasında uyandırdığı heye can ve ılgı, (4) Feıer ın oğretmen ve lıder olarak başarısı, Bunlardan Eotvös Yarışması 1894'de başlıyor Lıse öğrencılerı arasında yapılan yarışma gunumuzde mutlak deger kavramını herhangı bır cısme genışleten Kurschak (18141933) adı ıle anılıyor llk 10 a gıren oğrencıler sınavsız unıversıtelere kabul edılırken okul ve oğretmenler de odullendırılıyor Bolyaı Enstıtusu ıse yarışma koşullarında başarılı olamayabılecek oğrencıler ıçın Lapuk dergısını çıkarıyor Matematığı tanıtmak ve sev dırmek amacı ıle yayımlanan dergının sorularını yanıtlayıp ısmını dergıde bastırmak buyuk ovunç ve prestıı nedenı olıJyor azı süper genlerle oynanarak yanlış organlı p deforme edilmiş fare iskeletl, sağda ise İnsanda nasıl oluyor? Insanda dollenen yumurta ana rahmıne (uterus) ulaşır ulaşmaz, Hox genlerının ışlevi başlıyor Uterusa yerleşinceye dek yumurta bırkaç kez bölunmuş ve blastokıst'e donuşmuştur ilkel bağırsak oluşumu başlayınca Hox genlerı devreye gırıyor ve tepeden tırnağa tum vucudu segmentlere ayırıyor Henuz bu hucre yığınından solucan mı, kurbağa mı yoksa ınsan mı oluşacacağını soylemek deneyımlı gozler ıçın bıle zor Omurga, kol ve bacakların oluşacağı eksenler belırdığınde embrıyo ınsan şeklını almaya başlıyor Meyve sıneğı ıle ınsanı 600 mılyon yıllık bır evrım surecı ayırmasına karşın, doğa," sıneklerle memelılerı aynı genetık dılle belırlıyor Hox genlerının, onemlı bır ışlevı organızmanın karmaşık gelışım evrelerını kontrol altına alrftak Ayrıca Hox genlerı evrım surecı ıçınde değışen doğa koşullarına uyum sağlayabılmek ıçın farklı segmentlerde bağımsız mutasyonlar oluşmasına da neden olmuş olabılırler Dığer şaşırtıcı ozellıklerıne ıse Heıdelberg Molekuler Bıyolojı Laboratuvarından Denis Duboule dıkkat çekıyor Olağaıtdışı bırlıktelıklerı Evrım sırasında kromozomlar ustundekı genetık materyal ne kadar değışırse değışsın,Hox genlerının bırbırlerınden ayrılma Meyve sineği ile insanı 600 milyon yıllık bir evrim süreci ayırmasına karşın, doğa, sineklerle memelileri aynı genetikdillebelirliyor. Türklye Ile karşılaştırma 1985 yılından berı Uluslararası Matematık Olımpıyatlarına (IMO) sureklı olarak katılan Tur kıye. takımını gıderek tum ulkeye yayılan sınav larla belırıyor Her aşamada yapılan çalışma ve sınav ıle belırlenen lıse ogrencılerı Kuba dan Çın e kadar bırçok ulkede başarılı oldular 1994 yılı seçmelerı ıçın sorulan sorular (3) de buluna bılır Temmuz 1993 de Istanbul da 34 uncusu ya pılacak IMO'nun ılç*yı daha da arttırması beklenıyor Bu yıldan ıtıbaren TUBİTAK taralından du zenlenecek Ulusal Matematık Olımpıyatlarının da olumlu katkıları olacaktır Zıra ODTU Mate malık Bolumu oğrencılerının bu yıl 5 ıncibi du zenledıklerı Matematık Haftası ıçınde yer alan Ankara Lıselerarası Mdtematık Yarışması na gosterılen ılgı tahmınlerın otesındedır Ulusal ve uluslararası yarışmalarda başarılı oğrencı ve okulların odullendırılmesınln olumlu etkılerı olacağı kanısındayız Uçuncu yaşına basan Matematık Dunyası Math Lapuk dergısının benzerı olma çabasında Turk Matemalık Derneğı taralından çıkartılan dergının amacı orta oğretım oğrencılenne matematığı tanıtmak ve sevdırmek Bu vesıle ıle 194O'lı yıllarda aynı amaçla yayımlanan Matematık ve Tabıat Bılımlerı Durgısı ve bu dergıyı çıkaran Nurı Kurtulmuş. Şukru Soykan ve Nazım Terzıoğlu nu saygı ıle anıyoruz Yuzyıl gerıden bıle olsa, ulkemızde de alt ya pıya gereken onem verılmeye başlanmış durumda Matematık Dunyası nın alıştırma ve yarışma sorularına gosterılen ılgı uğraşıların Macarıstan orneğınde olduğu gıbı meyvelerını vereceğı ınancımızı kuvvetlendırıyor (1) R Hersh ve V JohnSteıner A vısıt to Hungarıan Mathematıcs The Math Intellıgencer 15(2) 1993,1326 (2) Oner Çakar Yaşayan Bır Dahı P Erdos Matematık Dunyası Cılt 1 Sayı 5, 810 (3) Ulusal Olımpıyat Sorulan Matematık Dunyası Cılt 3. Sayı 2,2425 'Matemaök Bölümü Orta Doğu Teknik Ünıversitesi Duboule'ın varsayımı gen gruplarının butun olarak kontrolunu sağlayan yenı bır makro gen teknığı ıle test edılebılır Gen laboratuvarlarında yoğun olarak yapay kromozom uretılmesıne çalışılıyor Bunların yardımı ıle Duboule'un goruşu denenebılır Ne var kı araştırmacılar çalışmalarını şımdılık deney hayvanlarında genlerı tek tek gen teknolojısıne gore bozma veya yanlış bır yere yerleştırme işlemlerı ile sınırlandırıyorlar Strâsbourg ve Salt Lake Cıty'dekı laboratuvarlarda şu sıralarda bır tur sıstematık sakatlama programı surduruluyor Araştırmacıların amacı her bırınde ayrı bır Hox genının ışlevını yapamadığı 38 farklı fare cınsı yaratmak Bu farelerın sakatlıkları hangı genın hangı farklı vucut bolgesınde rol oynadığını gosterecek llk sonuçlar alındı bıle kalp hastalığı, kafatası deformıfelerı ve ımmun yetmezlığı olan fareler 3249