Katalog

PSİKO PATOLOJİ İnsanı, bütünselliği ile anlamanın teorisi Biyopsikososyal bir varlık olmasının ötesinde, insanı kavrayacak yeni blr gelişim/psikopatoloji teorisinin temelleri Murat Paker* P sikopatolojı konusunda çok kabaca da olsa dört temel yaklaşımın varlığından söz edilebilır PUtodlnamfc yaklaşımlar duygulanımı, kognltH yaklaşımlar bilişlmi (duşunce, bellek, algı vs ) davramşctlıfc gözlemlenebıllr ve ölçulebılır davranışı, biyoloHk yaklaşım ıse beyın biyoklmyasını, genetiği Insan ışlevselllğinln ana/belırleyicl duzeyi olarak görmuşler, teorllerını blr duzey uzerine kurmuşlar ve diğer duzeylerı ana/belirleyıcı duzeye tabı bır konumda açıklamışlardır Bu teorık konumlarından öturu tedavl yaklaşımları da o bellı düzey üzerınden tanımlanmıştır Bu anlamda hepsı içln de ındırgemecı suçlaması yapılabılır o şum kimi temel kışılik ışlevlerının temelı olarak kabul edilmektedır Gerçeklığı sınema, ıtkı denetımı, 'bendığerı nın ızduşumsel farklilaşması, duyguları ısımlendırme ve ayırma, dengelı mizaç ve butunluklu zaman/mekan duyumu Her gellşlm duzeyinde kısmen biyolojlk nıtelıkte olan yapısal ve olgunlaşmaya bağlı değlşkenler de vardır Bunlar arasında duyusal ve duygulanımsal tepkısellık ve her blr duyu ıçin Işleyış tarzı, motor nıtellk ve motor planlama sayılabilır Ayrıca her gelışim aşamasını kolaylaştıran ya da zorlastıran aılesel ozellıkler vardır Orneğin bır aile sıstemı mudahalecı/ zorlayıcı Ise, bu özellik sese veya dokunmaya aşırı duyarlı olan bır bebeğı fazlasıyla olumsuz etkileyebılır run olabılecek özelllkler sekız aylıktan ıtibaren saptanabılırler Bu model, tedavı konusunda da bu tur zorluklara sahip olan çocukların bu zorluklarının erken tanısı ve bu zorlukları sürekli gözeten sıcak, guven verıcı, yakın, ıçten, sevgi dolu bır ortam önermektedir Bu tür bir ortamın her çocuk ıçın sağlıklı bir şey olduğu ve tersi ortamların da sağlıksız olduğu zaten öteden berl bilinmektedir Fark şurada Boylesı bır modelle aynı ya da benzer ortamlarda buyumuş çocuklardan neden yalnızca bazılarının psıkolojık zorluklar yaşadıkları ve neden bazılarının yaşamadıkları daha sağlam bır şekilde açıklanabılir Pratık olarak da bebeğın/çocuğun zayıf ve guçlu, potansıyel olarak sorun olabılecek ve olmayabılecek yanlarını ılk gunlerden başlayarak tanımaya çalışmak, her bebeğın farklı özellıklerı olduğunu kabul edip ona uygun davranış/yaklaşım bıçımlerı gehştırmek, kuşkusuz sorunları sorun olmadan önlemek ya da yok yere sorun yaratmamak içın çok önemlı başlangıç noktaları Greenspan ve arkadaşlarının yaklaşımları Oysa Insanın Myof»fco«*XMiyal Ur bOttnK* olduğu neredeyse genelgeçer kabul goren bır varsayımdir Bu varsayımın doğal sonucu ırv san ışlevselhğının çoğul katmanlı nıtellğınl görmeyl gerektırır Bu kaygıyla son 1020 yılda bırtakım araştırmacılar ve teorısyenler çok daha kapsamlı ve butunluklu bır gelışım ve psıkopatolojı teorısı yaratmanın gerekliliğine inandılar Sözkonusu teorık (ve de pratık) açılımın ipuçları bebek/çocuk pslkiyatrısı ıle gelışlm psikolojisinln verlmlı blrllktellğınde görülmeye başlandı ABD'nde bebek/çocuk psıkıyatrısı ozellkle 1977de Kllnlk Babak Programlan Ulusal Morkezl nın kurulmasından sonra gıderek Ivmekazandı Merkezın başında ılgınç blr bıçımde bir çocuk pslkoanalisti Dr 9tanl*y I. Gr»«n»p«nQ, vardır(*) Bu merkez 20 yıla yakın zamandır surdurduğu çalışmalarını 'bOUnMHdfl Wyopslkoaoayal gattşkn modall' başlığı altında bır ara sonuca ulaştırmıştır Bu modelde davranışlar (ve de patolojik belırtıler) gelişım sureçlerı tarafından yönlendirilır Ama aynı zamanda bu sureçler de bır yandan bıyoloılk (yapısal ve olgunlaşmaya bağlı değışkenler), bır yandan da deneyım ve çevre (kışılerarası, aılesel, kulturel özelllkler) değişkenlerı tarafından etkllenirler Bu modele göre genetik ya da bıyolojık faktörlerin doğrudan blr hastalığa yol açmaları gerekmez Bu faktörler yapısal ve olgunlaşmaya bağlı değışkenlerı etkıleyebilirler, bu değışkenler de bakıcı ve aıle orguntüleriyle bııiıkte çocukbakıcı etkıleşımını belırlerler Sonuç olarak bu etkıleşımler çocuğun gelışım surecınde ortaya çıkan oluşumlarda kesın soz sahıbıdırler Yaşamın ılk yıllarında bu oluşumlardan altı tanesı özelllkle önemlidır ve sonrakl oluşumların temelınl oluşturur (1) Çoğul duyusal (sensory), duygulanımsal (Aflective) ve motor yaşantılara dıkkat edebılme ve bunları duzenleyebılme, (2) bır bakıcıya bağlanabllme, (3) jestlerle Ikı yönlu presembollk lletışım kurabılme, (4) ıkı yönlu ıletışlm halkaları oluşturabılme mekana bağlı lletışım kurabılme, duygulanımsal zıtlıkları bır araya getırebılme ve ızduşumoncesi (prerepresentatıonal) bendiğer oluşumunu sentezleyebılme, (5) duygulanımsal yasantıyı sembolıze edebılme (zıhnen Izduşurebılme) ('mış gıbı oyunları. dılın ışlevsel kullanımı) (6) zlhninde ızduşumsel (sembollk) kategorller) yaratabılme ve gıderek bu kategorller arasında kavramsal bağlar kurabılme Bu sonuncu olu Bu modelde klşilık mızaç gıbı sabıt bır kategori olmaktan çok görece esnek bır şekilde ele alınır Her gelışım a ş a r masının gereklerı olgunlaşmaya bağlı değışkenYaptsal olgunlaşmaya ler, dığer değışkenlerle bafllıtaktartf birlikte kışilığin oluşmasına ve kısmen degışebilmesıne katkıda buluModelın ıma edebılecenurlar Orneğin yuksek ğı biraz once belırttığım ıle perdeli seslere duyarlı bağlantılı bır başka ozellığı Babok bakıcı bır bebek, hızlı konuşan de psıkolojıyı doğa bılımleelfcHesJmörürrtüler. ve fazla enerıık bır annerı ve toplum bıllmlerı araye sahıpse ıçe dönuk bır sında bır tur geçış bılımı kışilık gelıştlrmeye daha tarzında ele almasıdır Moyatkın olacaktır Buna delın bır ayağı doğa bılımkarşılık sakln, yumuşak lerınde (Bıyoloıı/genetık), I •> J Oellşlmsaraci bir anne, aynı özelliklere bır ayağı da toplum bılımlesahıp bır bebek ıçın duÇok guçlu llışkı 03YAŞARASI rındedır (kultur, toplum, aıyarlılıklarına uygun cele sıstemı) Ama psıkolojı, ÇOCUĞUN GELİŞİMİNİ vaplar bulabıleceğı bır Guçlu Ilişkl bır Inaan bHlml olarak ne ETKİLEYEN FAKTÖRLER ışlev görebılır Bu sayeyalnızca doğaya ne de yaSonuç ) de bebek çevresındekı lenızca topluma ındırgeneZayıflllşki . / dunyayı daha etkın bıbılır Psıkolojı ıkı tarafı da çımde keşfedebılır ve dakapsamak zorunda olan ha dışa dönük/ guvenlı/ özgun bır konumdadır gırişlmci bir kışllik geliştırebillr na(*) gore şematize elmeye çalıştığım bu modelde (şekil 1) bebek ve bakıcısı arasındakı et(•) Tıp doklonı va N m York, N«w School lor SodBu konuda çalışanlar, sözkonusu modele kıleşım yapısı gelışim surecını belırlemede kılit •I ItoMaıchie Kllnlk P»*ok))l dayanarak psıkopatolojinin kökenl uzerine bazı onemdedır Modelın bu parçası psıkodınamık hipotezler kurmuşlardır Burada birkaç örnek (•) Böyl» damekl* birlikte burada açıklamasına aırtawn«formulasyonlarla uyum içindedir Modelin bu vermek ıstiyorum (1) ışıtsel/sozel ışleyış boy ğ n«denl«rla bu suçlamanın «n çok davranışçılık va bıparçası psikodinamık formulasyonlarla uyum ızuklukları (genel olarak duyusal aşırı tepkıselyoloılk yaklaşım İçln an az da pslkodlnaınlk yaklaaım İçln oaçındedır ancak daha gerıye gıtmekte ve daha çarll oldudunu duşünüyorum lık veya tepkısızlık halı) olan çocuklar, anlam çok degışkenı kapsamaya çalışmaktadır Kla0 Dr S I OrMnspan Wasnıngton Unlvsraltası Tıp FakOIkarmaşaları olan bir ortamda/evde buyurlerse laal nda palklyatrl v» padıatrl proleaoru VVashlngton Pslkoanasık psıkoanalıtık ve çoğu neopsıkoanalıtık yakduşunce bozukluğu (orneğin şızotrenı) gelışımı llz Enatltuaü noa çocuk paikoanallstı olarak çalısmaktadır va da laşımdan temel farkı bebeğın yaşamının ılk ayıçin özel bir risk altındadırlar (2) Gorsel/ Kllnlk Çocuk Programlan Ulusal Markazl nın kurucu baakanı larında bıle pasıl blr alıcı olmadığını kabul etdır mekansal ışleyış zorlukları olan, dokunsal ve ımesidir Gelişım Psıkolojisı ve Çocuk PslkiyatO Bır pelkoanallstln boyla blr merkazln başında olmaBi şıtsel aşırı tepkısel çocuklar, tutarsız, aşırı tepnın pslkodlnamlk yaklaaımın ındlraamacllıkten kurtulmada dl rısı sayesınde bır suredır bılıyoruz kı bebek belkısel ve empatik olmayan bır ortamda/evde ftar yaklaaımlara g6ra daha avantallı olduOunu goeteran bir ka lı yapısal özellıklerle dunyaya gelmektedır ve büyurlerse duygulanım bozukluğu (aflective dınıt olarak dagll ama bır ok ıpucu olarak deuerlendırllabllacttuı kanıaındayım gelişımınde bu doğuştan getırdığı özellıklerle sorders) gelışlmı ıçın özel bır rısk altındadırlar 0 Bu yaklaşım ıçın bkz (a) Oraanspan S I (1992) Intancy dunyaya gelmektedir ve gelişımınde bu doğuşHatta savunma mekanızmalarının seçımı, başa and Early Chlhood The Practloa o< Cllnlcal Aasssamenl and Intan getırdığl özelliklerle çevresınde olup bitenı çıkma yöntemlerı, patolojık belırtıler de bu yöntarvamlon wtth Emotlonal and Devstopmental Challangas Ma lendırıcı gelışımsel oluşumlarla ılgılı olabılır uzaklaştırmaya çalışmaktadır Bebek hıçblr şedlson Conn Int Unlvarsltlaa Press Ib) Greenspan S I (1992) Inlancy and Blopaycnosoclal Pavchıalry Psyhlatrlc News 27 6 Orneğin cınsel zorluklar ıçın dokunsal aşırı tepkilde Freud'un duşunduğu gıbi çevresınden p 3 va27 7 p M kisellıkle, panık bozukluğu Içın ışıtsel aşırı teptek yonlu belırlenmeyı bekler bır nalde değıldır (") Bu konuda Oanıel Stern un palkodlnamlk oarcave içında kısellıkle ve görselmekansal ışleyış zorluğuyla Başından ıtibaren çevresıyle ıletışımde kendı kalarak gellstlrdıâı teorısı oldukça dlkkat çeklcıdır Slern D N bağlantılar kurulmakta Greenspan'a göre duozellıklerıne sahip bır tarat olarak varolmakta (1965) The Interpersonal VVorld ot the Iniant A vlew Irom Psychoanalysis and Developmental Psychology USA Basıc şunce, dıkkat ve duygulanımla ılgılı ilerıde sokarşılıkla bır etklleşlm surecı yaşamaktadır (•) L c c Kısaca söylersek bebek yaşamaya bır zamanlar sanıldığı gıbı sıfırdan başlamamaktadır Bebek yaşamaya sıfırdan başlamıyorsa ve kurduğu ılışkılerde başından ıtibaren aktif bir tarat olarak yer alıyorsa başından ıtibaren belli bır oznellığe (subjectıvıty) sahıptlr denılebılır Kurduğu ılışkıler dolasıytlla da öznelliklerarası (ıntersub|ectıve) ılışkıler olacaktır Dolayısıyla modelın ıma edebıleceğı (çok değışkenlı de olsa mekanık bır determınızmden soz etmek bence yanlış blr çıkarım olacaktır Modeldeki değışkenler bebeğın kendı öznellığını kurduğu, genışllğinı tam olarak bilemeyeceğımiz ya da genışliği kişıden kişıye oldukça değışebllecek bır çerçeveyl belırlemede önemlıdırler sadece Çerçeve kuşkusuz bellı sınırlamalar getırmesı anlamında onemlldır ve bu yuzden çerceveyı tanımaya çalışmak blze gelişım surecı ve psıkopatoloji konusunda ıpuçları sunacaktır ancak hayatın sonsuz zengınlığı ve ınsan bılıncının kendi uzerine katlanabılen (selfreflexıve) karakterı duşunulduğunde bu ıpuçlarını doğa bılimlenndekı glbı kesınlıkler tarzında algılamamak gerekır Modelı savunanlar pek vurgulamıyorlar ama, bence gelişım surecınde kılıt noktada yeralan 'bebekbakıcı etkıleşım öruntulerı oznellıklerarası bır ılışki tarzı olduğundan, modelın bu noktasında fenomenoloıık bır aBaktctntn özellHclerl çık kapı gereklı gözukmektedır I Books 35112