Katalog

BİLİM N O T L A R I KISA KISA Ustun zekalı beyinler uzerine Ailede solaklıksağlaklık derecesi ve nonverbal (sözel olmayan) zekâ arasındaki illşkiler... Üner Tan* ekâ en azından bır ınsanın ya da hayvanın yaşamını surdurebılmesı ıçın onemlıdır Insan toplumunda zekânın önemı hayvanlara gore çok daha on plandadır Bu cumlemız bılıyoruz Bundan oncekı yazımda (Cumhurıyet, BıIımTeknık, 25 Temmuz 1992) bu konuya bır gırış yapmıştım Herkesın aksıne ben daha çok ılerı zekâlılarla daha doğrusu ustun başarı gosteren ya da dahılerle ılgılenmek ıstıyorum Çok şukurler olsun kı Batı toplumları ve de bızımkıler bu mustesna ınsanlarm uzerine eğılmeye başladılar Zekâ enınde sonunda beyınle ılgıhdır beynın çıktısıdır (output) Beyın asımetrısı ıle çok yakından ılgılı olmalıdır Psıkomotor hıpotezıme gore bu bılışsel beyın ışlovı motor sıstemle ılgılı olmalıdır Asımetnk motor sıstem en kolay el asımetrısı ıle ıncelenebılır Araştırma olanakları olmayan bır yerde fevkalade onemlı bır yontemdır sağlaklık solaklık Ayrıca cumle kadınlarımız da bu konuyu kolayca anlayabılırler ve kendılerıpe ya da çocuklarına uygulayabılır ler Dirençli pamuk vustralyalı araştırmacılar ılk defa gen teknolojısıyle tıcarı onemı olan bır pamuk turunu başlıca pamuk zararlısı olan baykuş kelebeğı larvasına karşı dirençli hale getırdıler Avustralya Bıtkı Araştırma Enstıtusu nden Dr Danny Llevvlyn, Bacıllus Thurıngıensıs adlı bakterıden elde ettığı bır genı pamuk hucrelerıne sokmayı başardı Bakterı genı, pamuk zararlısı larvaları zehırleyen bır proteın uretıyor Genetık materyalınde sozkonusu genı taşıyan pamuk bıtkılerının koza ve yapraklarında larvaları olduren bu proteın bulunuyor Alan çalışmaları olumlu sonuçlanırsa her yıl yaklaşık 700 mılyon $ lık pamuk mahsulu mahvolmaktan kurtulacak Kullanılan kımyasal tarım ılaçları zararlılara karşı etkılerını gun geçtıkçe yıtırdığınden ve çevre kırlenmesıne neden olduklarından bltkı genetıkçılerı alternatıf olarak tarım bıtkılerını zararlılara karşı dirençli kılmak ıçın gen teknolojısınden umutlular Z Gardner (1978) sağ beyınde doğulu bılıncı olduğunu ve bu beyın yarısının (hemısfer) sezgı gucunun oldukça yuksek olduğunu ılerı surdu Işte bu doğulu hemısfer bana yıllarca psikomotor hıpotezı doğurdu 1969 yılında Almanya da yayınladığım bır makale bu hıpoteze dayanmaktadır Fakat motor sıstemle psıkolojık sıstem arasında onemlı etkıleşımler bulunduğunu oğrenen bu duşunce enstıtu başkanımız sayın Ord. Prof. H.D. Henatch tarafından makaleden çıkarıldı Ben de onunla bırlık olarak 1988 yılına kadar bekledım ve 1988 de bu hıpotezı açıkladım Psikomotor hıpoteze gore, bılışsel (kognıtıf) ışlevlere en kolay olarak motor sıstemının araştırılması ıle bır yaklaşım sağlanabılir Bu nedenle araştırılması Çok zor olan zekâya motor sıstem (hareket sıstemi) uzerlnden yaklaşabıleceğımızı, yanı bu yontemle zekâyı araştırabileceğımızı duşundum Insanlarla el tercihı dağılımını araştırırken ailede solak olan kışılerde sağlaklığın daha az belırgın olduğunu bulmuştum Bu kışılerde nonverbal zekânın daha yuksek olabıleceğinl herı surmuştum Aynı mantıkla, kadınlarda sağlaklık erkeklere gore daha belırgın olduğundan, bu hoş yaratıklarda nonverbal zekânın erkeklerden daha du Psikomotor hipotezl nasıldoğdu? şuk duzeyde olabıleceğını de duşunmuştum Bu bır yer sorunudur Eğer beynın buyuk bır kısmı sağ el ıle ve konuşma becerısi ıçın ayrılmışsa non verbal zekâya yer kalmaz Bunda gocunacak ortalığı bırbırıne katacak, bana mektuplar gonderecek bır durum yoktur 1988 yılında yayımladıgım bır makalede ailede solakhgın el tercıhını gerçekten etkıleyıp etkılemedığını ve etkılıyorsa bunun nonverbal zekâ (konuşma ıle ılgılı ol mayan bılımsel zekâ) ıle ılışkısı olup olmadığını araştırdım Hlpotez: El tercıhı kalıtsal ıse ailede solaklık sağlaklık derecesını azaltır, azalan sağlaklık ıse yuksek zekâ ıle kendinı gdsterir Deneyler kız ve erkek oğrencılerde yapıldı Zekâ kulturden etkılenmeyen bır nonverbal zekâ testi ile ölçuldu ve sayısallaştırıldı Sağlaklık derecesı 10 soruluk anket formu ıle saptandı Genelde sonucu onceden soylemezler araştı rıcıların çoğu j» Ben ıse bılim~^ sel yayınlarımda buldugum şeyı tar tışmaya geç meden daha gırış bolumunde ozet olarak belırttım Şımdı de oyle yapıyorum Nonverbal zekâ oranı (IQ) duşuk olan kışılerde ailede solaklık yoktu ve bunlarda sağlaklık görecelı olarak ailede solaklık olanlara gore daha kuvvetlı ıdı Bu hemen kadınlara saldırı olarak anlaşılmasın lutfen bazı akıllılar tarafından benden bunu tekzıp etmem ıstenmesın Burada yapılacak şey duygusal davranmaktan çok aksını gostermektır Zekâ testı olarak Cattell ın zekâ testını kullandım Çunku bu testı Psikolog Doç. Dr. llkay Kasaturadan kolaylıkla elde edebıldım Bu test kulturden etkılenmeyen bır test ve ayrıca grup testı olarak da uygulanabılıyor Benı de bu konuda bellı gruplar yanı ınsan toplum olarak ılgılendirıyordu Zekâ testlerı sonuçları genelde verılmıyor, ınsanları ıncıtmemek ıçın Benım gıbı buna katılmayanlar da var elbet Amerıkalı bır araştırıcı Japonlarda zekâ duzeyının Amerikalılara gore daha ustun olduğunu buldu ve kısa bır haber olarak yayımladı orneğın Benım çalışmamda tıp ve hemşırelık yuksek okulundakı kız öğrenciler karşılaştırıldı Tıp fakultesınde okuyan kız oğrencılerın yuzde 144'u tam sağlak hemşırelık yuksek okulunda okuyan kız oğrencılerın ıse 26 8 ı tam sağlaktı Aradakı fark ıstatıstıksel olarak anlamlı bulundu Dığer bır deyışle, tıp fakultesınde okuyan kızlar hemşırelık yuksek okulundakılere gore daha az sağlaktılar Buna paralel olarak tıp oğrencılerınde IQ hemşırelıkte okuyanlara gore anlamlı derecede yuksek bulundu Ayrıca, tıp oğrencılerınde ailede solaklık yuksek hemşırelık ogrencılerıne gore anlamlı derecede daha yuksek oranda bulundu Yukarda özetledığım araştırmada bır kâğıt ve bır kalemden başka bır araca gereksınım yoktur Işte sıze olanaksızlıklar ıçınde gerçekleştırılmış olan bır araştırma orneğı Neden oraya gıttın, neden ordasın? Dıye soranlara yanıt Olanaksızlıklar ıçınde de onemlı araştırmalar yapılabıleceğını cemı cumleye gostermek ıçın Pahalı elektronık cıhazlar ıçınde çırpınarak boğulan arkadaşlara bazı onemlı mesajlar verebılmek ıçın Nonverbal zekâ, sağlaklarda sağ beyının ışlevıdır baskın olarak O halde sağlaklık az gelışmış olan kışılerde sağ beyın daha lyı gelışmış olduğundan nonverbal zekâ da daha ılerı duzeydedır sonucu çıkıyor buradan Sağlaklık lyı gelışmış olanlarda ıse (kadın olsun erkek olsun) nonverbal zekâ, yanı sağ beyının lyı gelışmemış olması kaçınılmazdır Ailede solak olanların daha az sağlak olmaları bıze el tercıhının kalıtımla ılgılı olduğunu gosterıyor El tercıhı beyının asımetrık yapısını yansıttığından, beyın asımetrısı de kalıtsal olarak yapılanıyor demektır bu Beyın asımetrısınde başka çevresel etkenler yok mu? Var Bu konudakı araştırmalarıma daha sonra sıra gelecek Ingılız kadın araştırıcı Annett (1973), sağa da sol beyın hasarı olan kışılerde IQ nun farklı olmadığını buldu entellektuel yeteneklerın sağ ve sol beyınlerde gelışebıleceğını ılerı surdu bu sonuçtan esınlenerek Dığer taraftan, erkeklerın nonverbal zekâ ıçın sağ beynı kullandıkları kadınların ıse her ıkı hemısferı kullandıkları bıldırıldı (Inglıs ve Lavvson, 1982) Sağ beynı lyı gelışmış olan erkeklerın neden nonverbal zekâda lyı oldukları sağ ve sol beyınde konuşma zekâları lyı gelışmış olan kadınların ıse nonverbal zekâ yonunden erkeklere gore neden daha alt duzeyde oldukları açıkça anlaşılıyor şımdı Beynın bılışsel ışlevlerının sadece her ıkı beyın hemıslerının gelışımı ıle ılgılı olamayacağı açıktır Ikı beyın yarım kuresı var Fakat sadece bir bılınç var Bu ıkı beyın yarım kuresı bırbırlerı ıle sınır lıflerı ıle bağlıdır Birının yaptığından dığerı anında bılgılenır O halde yuksek IQ lu klşılerde aynı zamanda sağ ve sol beyinler arasındaki ıletişim de mukemmeldir NOT Bılımsel gerçeklere deneyın yanısıra tartışarak ulaşılıyor Sonuç gene duşunceye dayanıyor Bu nedenle eleştırılerı sevınerek karşılıyorum doğruyu bulmakta bana yardım ettiklerl Içın Fakat eleştınlerımızı heyecana kapılmadan yapmalıyız A Mikrodalga, yemeğin tadını kaçırıyor (Ecos Nr 70 1992 s 611) emeklerın lezzetım iıo/m ık ıstemeyen usta aşçıların mikrodalga fırınlar yerıne geleneksel pışırme ydntemleri kullanmaları gerekıyor Çunku Kalıfornıya Unıversıtesı Çevre Toksıkolojısı bolumunden Helen Yeo ve Takayukı Şıbamato'ya gore mikrodalga fırınlar yemeklerın lezzetım kaçırıyor Araştırmacılar yemeklerı mikrodalga fırını ve geleneksel fırın kullanarak pışırdıkten sonra yemeklere lezzet veren aromatık maddelerın mıktarlarını karşılaştırmışlar Mıkrodalgayla pışırılen yemeklerde geleneksel yontemlerle pışırılenlere oranla çok daha az aroma maddesı bulunmuş Pişirme sırasında aroma maddelerı Maıllard reaksıyonu adı verılen karmaşık kımyasal sureçlerle oluşuyor Mikrodalga fırınlarda aromatık madde oluşumunu sağlayan reaksıyon bozuluyor Bunun nedenı ıse muhtemelen mikrodalga fırındakı yuksek sıcaklıktan ve ısıtma suresinin kısalığına bağlanıyor Y *Prol. Dr. Ataturtc Onhnnltosl, Tıp Fakflltosl Rzyolojl ABD Başfcam Erzurum (Trenda In Food Scıence and Technology Nr 12 VcH 2 s 329332) 2B74