Katalog

HAYVANLARDÜNYASI Karadeniz'deki beyaz balina Karadeniz'de büyük ilgi toplayan beyaz balina balık olmadığı gibi gerçek anlamda bir balina da değil. İlhum Artüz* ünya üzerinde en iri canlıların yaşadıkları, yaklaşık 65 milyon yıl öncesinde, karasal yaşamdan deniz ortamına geçen ve bu ortamın yaşam ko• şullarına uyum sağlayan deniz memelHeri, insanoğlunurt deniz ile. itgisinin başladığı günlerden beri daima bir ilgi odağı . olagelmiştir. Bunlardan özellikle balina* lar, en iri dinozorlardan daha iri, 30 m uzunlykları ilellk denizcilerin korkulu rüyası olmuştur. Yunuslar ise, insanlara yakınlıkları ile pek çok efsaneye konu olmuşterdır. Deniz memelilerini oluşturaMoklar, yunuslar ve balinalar deniz koşullarına uyum sönudu, iskelet yapılarının incelen» mesinden de görülebildiği gibi. yüzgeçle^ ' rin ayakla'rdan geliştiğini göstermekted.ir ' ' Bu canlîların gövdeleri de su içerisinde hareketlerıni kolaylaştırmak üzejre, hidro. dinamık kurallara olgun şekilde flelişmiş, canlının hareketini sağlayacak, pervanegörevi yapan geniş kuyruklat oluşmuşı. b|r yurtus olduğunu belirtmemiz gereklr beyaz balina veya Beluga balinasının bilimsel adı, Delphinapterus leucas'tır Nasıl ki bir me'meli hayvan türü olan Yunus ve foklara balık, bazı istakoz türlerine Böcek denmekteise, bunların da halk dillerindeki, eskiden beri gelen adlandırılmaları tanımlanmala"nnda bazı karışıklıklara neden olmaktadır Bilimsel açıdarf ele alındığında Karadeniz 'de büyük ilgi toplayan beyaz balina, "balık olmadığı gibi gerçek anlamda bir Balina da değildir. Buna rağmen pek çok dilde olduğu gibi, bu sevimli yaratığa tr • . • * * D Genelllkle deniz memelileri olan Cetace'lerın büyük boyda olanlarına balina denir. Aslında gerçek balinalar, ağızlarında yer alan. süzgeç şeklinde sıralanmış ince çubuklgra ^(balena) sahiptirler. Kemiksi veya lifsi yapıdaki bu süzgeçler, başta krill (derinsu karidesi) olmak üzere planktonik organizmaları, sardalya, ham3İ gibi veya diğer pelajik organizmaları, sardalya, hdmsi gibi veya diğer pelajik balıkların larva ve genç fertlerini sudan süzşf. Bu nedenle Mystacoceti'ler beslenebilmeleri için çok büyük miktarda bu filtre etmek durumundadırlar Bu sular süzüldükten sonra, ağzın yan tarafından dışarıya puskürtülürlet. Bu alttakımda başın gerisine doğru iki adşt solunum deliği bulunur. Odontocet'ler Kara kökenle bu caniılar, bir tür dışın^ da doğurmakta ve yavrırtarını emzirmektedirler Karasal memelirer gibi sicak kanlı olan bu canlıla'r, akciğerlere dayalı solunum sistemleri nedeni ile, belirli sürelerde su yüzeyine gelerek hava almak ' zorundâdırlar. Bu memeli denizel canlıların, iki balina. türü de dahil, oldukça büyük bir bolümü Akdeniz, Marmara ve Karadeniz'de de yaşıyorlar. Ancak Marmara ve Karadeniz 'bu canlı" grubundan yalnızca yunusları . barındıracak su kalitesine sahiptir. 1991' de Cumhuriyet Bilim Teknlk ekinde*yayımladığım (1), Karadenizde yaşayan yünus türleri ife ilgili yazımda, bu yöredeki yunuslar Tconusunda ayrıntılı bilgi verıuiştim. Karadepiz yynusjaunası bakı • mından kendine özge bazı all türlerin oıtaya çıkmasına uygun koşullara sahiptir Ancak bu denizimizde başka bir ekosistem taşınmadrğı lâkdirde, balinaların bu•lunması. söz'konusu değildir. Foklarise, 1950lerden beri Karadeniz ekosisteminden tümü ile kaybolmuşlardır Son haftalarda, Karadeniz'e nasıl geldiği hâlâ aydınlatılamamış olan ve turrı dünyanın.i[ğisinı Karadeniz'e yönelten ve SinopGerze halkına tatlı bir coşku getiren Beyaz Balina (Beluga) yöre halkına, kendisine beklenmedik yakınlık göstermekte, kendisine sunulan balık ziyafetine, adeta göiücüklerle karşılık vermektedir Bu coşkulu ilgi, Türkiye denizlerine yabancı olarî bu scvimli, cana yakın canlının nereden geldiğı, ne olduğu. yaşam koşullarının niteliğr konusunda bir dizi soruyu da birlikte gün^eme getirmiştir. Yukarıda sıralanan beyaz balinanın ne olduğu, yani canlılar alemindeki sistema tik yerine iliskın soruları ele alacak olursak, bu canlının aslında bir balina degil, 2608 " tur. . • tekrarlanan tıklamalar çıkartmaktadır.Islık sesleri 7 OOc/s ile başlayan ve 15 000c/s ile sonuçlanan, insan kulağı ile algılanabi len dalga boylarına sahiptir .Yunuslarm çıkarttığı sesler ise 120 kc/s dalga boyuna yarabilir. OdorUocet'ler diğer fertlerin çıkarttıkları sesleri de algılarlar. Bunun dışında bu seslecin çok güçlü bir ultrases spekturumu da vardır Bu ultra seslerin gerı yansıması ile yüzeydeki veya'çevrelerindeki cisimlerıçok hassas bir şekilde analiz ederek bunlar hakkırjda bilgi edinebilirler. Başka bir deyışle bu canlılar çok güçlü bir sonar 'sis)emi ile donatılmışlardır. D, leucas popülasyonlarının ojuşturdukları aile toplulukları djşında, ailede yer almayan ve üremeye katkıda bülunmayan çok sayıda erkek ferdin bulunduğu gözlenmiştir. Beyaz balina (Delphinapterus leucas) Arktik denizlerde yaşar ve kaçak da olsa avlanmakta, bu nedenle yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır'Avcılar bu'canlılan özellikle kürk hayva.nlarının beslenmesi (Kanada) ve yağ eldesi için avlarlar^Derisi ise, Vunus derısı adı altında dericilikte kullanılmaktadır D leucas (Beyaz balınef plankton yerjne kı/çük veya orta boy balık•larlabeslenirler. • • Konuyu özeklemek gerekirse balinalar il« Yunuslar arasıhdaki ayırtcı özeHlkler: BALİNA YUNUS var Yok • Süzgeç(balena) Yok Dişler Var Solunum deliği 2adet lattet Başta şlşllk (melon) Yok Var Ağa gaga şeklinde Hayır Evet Diğer bir sorun ise, Arktik (soğuk sular) canlısı olan beyaz balinanın yaz suresince karadenizde 250 kadarolabilen su sıcaklığına dayanıp dayanamayacağıdlr Bu konuda bir spekülasyon yapmak istemiyorum. Genellikle ergin lertler, ortamda oluşon olumsuz (ısınma girjı) koşullara oldukça iyi uyJm sağlayabilirler. Son varsayımlara göre, söz konusu yaratık. Karadeniz'e sahili elan bir ülkenin Dolfinarim'undan kaçmış veya denize bı • rakıknıştır Bu t>enim aklıma çok ilginç olabilecek bir öneri getırmektedir. Sevgili beyaz.balirla dostumuz ilebirnkte, Karaderu'z orlamırıda bulunan ve yanlızca bu denize özge yunus türlenni de barındıracak bir dolfinarjpm kurulması bır çok bakımdan, özellikle de doğada ve çevsemizde bulunan canhları halkımıza sevdirecek, on\an anJa.mamıza yarayacaktır. Çevrenın gerçek anlamda korunması, doğanın sevilmesi ve sevdirilmesine son derece bağlıdır Neyin, rîeden, rtiçin ve nelerden ve nasıl korurimasının anahtarı, •doğâyı ve içerdiği va.rtıkları daha yakmdan tanımakla, bu gizemli alemin kilidini açabilir. . " î. I Karadeniz' de YunuS olumlerı Cumhu riyet Bilım Teknık Sayı 212 1? 6 Nlsan.t991 Türkçede beyaz balina denmesi, bir sorun yaratmaz. Nitekitn pek çok dilde de bizde balık olmayan canlılara Yunus 8alığı derdiği gibi, Beyaz Balina anlamına gelen iaimlendirmeler yaygındır Akdeniz ekosisteminde yaşayan Memeliler (Mamalia)lar. * Takım: Carnıvora (Etciller). AHtakım: Pinnipedia.familya: Phocidae, Tür monachus albiventer (Akdeniz foku)' Takım: Cetacea, Alttakım Odonfoceli (DişTi yunusgiller) Famllya: Ziphidae, Tür: Ziphius cavirostris, Famllya: 2 Delphinidae, Tür:. 2.1 Delphinus .delphis, (Tırnak),2 2 Tursiops tursio. (A/alina), 2.3 Grampus griseus, (ÇizJkli yunus) 2.4 Globicephala melanea, Familya: 3 Phocoenidae, Tür: Pbocoena phocoena, (Azak yunusu) Familya: 4* Physeferidae, Tür: Physeter macrocephalus, (Kocakafa) Alttakım: Myslacoceti (Sakallı balinalar) Familya: 1. Balaenopterîade, 1.1 Balaenoptera physalus, 1.2 Balaenoptera musculus, Bu altordoda yer alan türlere, çenelerinde yer alan ve türlere göre sayıları de' . ğişen konik di'ler nedeni ile dişijbalinalar da denmekte«lir Bazı türlerde dişler çerteye gömülü dururodadır Bu aMordo türlerinde Mystacocoti'lerdeki balenalı süzgeçler yoktur Diğer bir ayırıa özellik de, başın gerisine doğru birteksolunum deliğinin bulunuşudur. Bu. altordoda yer alan türlerin pek ço"ğunda, Karadeniz'de rastlanan'Beyaz Balinada da görüldüğü gibi, ağız uzantısı ile, tek olan solunum deliği arasında melon (kavun) adı verilen içerisinde yağlı bir tür aıvı bulurıân şişik bir kütle yer alır. Bu kütle.canlının rudrostatik dengesini sağladığı gibi, söslerfn algılanmasına da hizmet eder: Dişli balinalar veya daha doğrusu Yunııslar, su altında çeşitli sesler çıkartabılmektedir Su altında çok sesiilikleri ile tanınan Beyaz Balinalar (Delphinapterus), genellikle 0.5 saniye süreli çeşrtli tonlafda ıslık sesleri ve saniyede 5100 defa