Katalog

İNSAN VE D A V R A N I Ş I SOFRASAGLIGI Niçin bol havuç yemeli? Ayşe Baysal* Aldatma: Yasamın parcası mı? Kendi kendini aldatabilen tek varlık insan... Doğanın ve toplumun her yönünde aldaima ve hlle yaygın. Doğıın Cüccloğlu, Los Angeles ldatma ve hilenin zararlı olduğunu dar zeki olmalarına ragmen, şempanzesürekli düşünürdük; ne var ki, fayler kendilerini aldatma yeteneğine sahlp dalı olabileceği kimsenin aklına değiller. gelmezdi Amerikan bilim adamları doğaKendi kendini aldatan tek varlık da ve toplumlarda bu kadar yaygın bir Dr Sussman'a göre kendi kendini aldaolayın hem zararlarının hem de önemli tabilen yegâne yaratık Insandır ve bu alyararlarının olduğunu savunmaktadır. datmacanın kalıntıları, insanların mezarLuther Koleji teoloji profesörlerinden lara koydukları cisimlerden anlaşılacağı Dr. Loyal D. Rue, "yaşamın her düzeyinüzere 120 bin yıl öncesine kadar gider. de, doğanın aldatma düzenleri kurduğunu Ona göre, "ölümden sonra yaşam efsagörürsünüz" demış ve konleransa katılan nesini yaratmak, gözlemlenen gerçekleri bilim adamlarının çoğu bu gözleme katılreddetme, yanl kendini aldatma demekmıştır Ur." VVashington Üniversitesi biyoloji profe"Hayvanlann düşünebildlğini ve büyük sörü Dr. Ursula W. Goodenough, "moleTeoloji profesörü ne diyor? bir kısmının araç kullandığını bugün bilim küler biyoloji düzeyinde bunun değişik öröte yandan, bu kadar zararlı ve pahalısaptamış bulunuyor. Insanları hayvanlarnekle'lyle sürekli karsılaşınz" ya mal olmasına rağrnen, Luther Koleji dan ayıran en belirgin özellik, insanların demektedır. Moleküler kamuflaj, aldatmaprofesörü Dr. Rue. "Bizim kültürümüz kendi kendilerini aldalabilme yetenegica, aldatıcı kılıklara bürünme, dikkati başİçinde en çok gereksinme duyduğumuz dir", diyerek, insan ve hayvan ayırımına ka yere çekerek değışık bir yöreye saldırbir yalan, bir aldatmacadır." Ona gore. değinir. ma moleküler biyoloji çalışanların "Batı uygarlığının kayçok iyi bildiği olgulararasındadır. nağını oluşturan kültürörneğin, bedenin direncini sağlaler, aldatma ve hileye yan akyuvarlardan kurtulmak için karşı oldukça olumsuz bazı parazitler, bulaşarak bozdukbir tavır takınmışlardır. ları hücrelerin akyuvarlara haber örneğin, din bile, şeytavermesini sağlayan kimyasal bildiri nı hile ve aldatma ile eş düzenını avlar. Bulaşıcı hastalıklatutar. Batı fetsefesinde ra yol açan bazı organizmalar moen önemli konu, "görüleküler zarlarını sureklı değiştiren'Jş" ve "gerçek" ararek akyuvarların kendılerıyle sındaki farkı anlayabilmücadele gücünü yitirmesine yol mek içln kullanılan açarlar. Gribe yol açan mikrop, beyöntem ve mantıktr. dende normal olarak dolaşan hücBatı feisetesl, hakikati relerin kılığına bürünerek kan dolaarayacağı yere, sahte şımından yararlanarak hastalığın ve aldatmacadan kaçış yoğunlaşacağı bölgeye gelir, daha üzerine emeğini yoğunsonra kendını ortaya çıkarır. laştırmıştır"der VVashington Üniversitesi antropoDr. Rue'ya göre, "Baloji profesörü Dr. Robert W. Suss Teoloji ve telsete profesörü Dr. Loyal D. Rue (solda), Biyoloji Profesörü. tı felsefesinin bu özelliman bilinçll aldatmaca ve hilenin Ursula W. Goodenough (sağda) ği, bütün ahlak ve kiilllk defa primattar arasında görültür değerlerinin göreli olduğu görüşüne meye başlandığını ifade eder; primatlar Bilim adamlarına göre, insanın kendini götürdü Mutlak etık vc kültürel değerlerihem kendi türünden olan kir.'.selere hem aldatabilmesi yeteneğinin hem yararları nin bulunmadığı bir dünyada, kışının büde başka turlere karşı aldatma ve hile yolhem de zararları vardır. tünlüğü ve ahlak göstergecı son derece larını kullanırlar. Kansas Üniversitesi psikoloji profesörü özelleşti ve bireyin içine gömüldü, sosyal Dr Sussman ve öğrencisi Thad Q. BartDr. C. Rtok Snyder, "pslkolo|lk bakımdan bir olay olmaktan çıktı. Her bir bireyin birleft, Madagaskar'ın Beza Mahafaly yöresağlıklı kişiler, kendilerini yaşamlarını debirinden dünyalar kadar uzak ve birbirlesinde primatlar arasındaki aldatma ve hinetleyebilecek ve olumlu sonuçlar getlrerinden kopuk olmasına, paylaşılan ortak le davranışlarını inceler Prımatların zekâ cek davranışlar yapabilecek güçte göriirdeğerler olmaması yol açmaktadır. Eğer, düzeyi arttıkça, birbirlerini aldatma olasılıler. Ne var ki, yaşamlarının gerçeği her Batı uygarlığı olarak ya da bir ulus olarak ğında bir artma gözlendi. örneğin, Mada zaman bu algılamaya uymaz: Olaylar babütünlüğümüzü korumayı istiyorsak, evgaskar'da bulunan lemur adı verilen mayzan kendi denetimlerinin dışında gelişir reni ve yaşamın her yönünü kapsayan ve muna benzer bir hayvanda kendi türleri ve kişi için olumsuz sonuçlar verirler. hepimizin paylaştığı ortak bir efsaneye, arasında hile ve aldatma davranışı gözSağlıklı kişi, dış gerçekle bir tür pazarlığa ortak bir öyküye gereksinim vardır. Bu lenmediği halde, şempanzeler arasında girişir ve kendi algılamasıyla gerçek aratür bir efsane, bireyin kendini aşmasını. sürekli görülmektedir. sındaki büyük mesafeyi bir dereceye kagerçeğin banal sıkıcılığını yok etmesini Primatalogların düzenledikleri bazı dedar kapatmak için kendini aldatma süreçve sırf kendi çıkar çevremizden çıkarak, neylerde, şempanzelerin grubun dikkatini lerlni kullanmaya başlar" diyerek daha uzaklara ulaşmamızı sağlayacakbaşka yere çekerek, sakladıkları muzların psikolojik bir açıklama getirmektedir. tır." keşfedilmesini önlemeye çalıştıkları gözÖrneğin, bir başkasının son derece balendi. Muzu keşfedince paylaşana ipuçları Dr. Rue teoloji okutmasına rağmen, din şarılı bir durumuna tepkl ya "Onun başavermekten çekinmeyen şempanze, muzu konusunun bir aldatmaca olabileceği görılı olmasına ben de yardımcı oldum; bulduktan sonra sadece kendi yiyene karüşünü sanki paylaşıyormuş gibi diğer bionun başarısı bir anlamda benim de badar hiç ipucu vermemeye özen gösterdi. lim adamlarıyla konuşmakta, "böyle bir şarımdır" biçiminde ya da "herkes bunu Bu tür gözlemler, şempanzelerin kendi aldatmaya herkesin gereksinimi vardır; bir başarı olarak görüyor, ama aslında etkileşimlerinin sonuçlarını önceden kesböyle bir aldatmaca gerekli ve faydalıdır" hiç başarılı bir durum yok ortada; isteseytirebildiklerii sonucuna götürüyor. Bu kademektedır. H avuç deyince aklımıza tavşan gelir Havuç tavşanların olduğu kadar insanların da önemli sebzelerinden biridir Havuç, genelde kış sebzelerinden sayılmakla birlikte, soğuk teknolojinin geliştiğı günümüzde her mevsim sofralarımızda yer alır Iki yıl önce Ankara'nın Beypazarı ilçesinde düzenlenen bir toplantıda anlatıldığına göre, Türklye'deki havuç üretiminin %40'ını bu ilçemiz sağlamaktadır Havucun sarı turuncu kırmızı rengi "karotenoidler" denilen öğelerden ileri gelir. Bu öğelerden "Beta karoten" adı verilen insan vücudunda en elverişli olarak A vitaminine dönüşebilir. Diğerlerinin bazıları daha düşük oranlarda A vitaminine dönüşürken, bazıları bu özelliğe sahip değildirler. Karotenoidler başta yeşil yapraklı sebzeler olmak üzere diğer sebze ve meyvelerde de bulunmasına karşın, A vitamininin en etkin ön öğesi, Beta karoten en çok havuçtabu'unur A vitamini vücudumuzun koruyucu epltel dokunun oluşumu ve sağlığı, gözün ışık durumuna göre uyumunun sağlanması ve sağlığı, büyüme ve mikroba karşı direnç oluşturma ıçin gerekli bir vitamindir A vitamini karaciger, tereyağı ve yumurta sarısı dışındaki besinlerde çok az bulunur. Bu nedenie, Beta karoten A vitamini gereksinmesinin karşılanmasında büyük önem taşır Son yıllardaki araştırma bulguları, Beta karotenin "antioksidant" özelliğinden dolayı kanserden koruyucu etkisi olduğuna işaret etmektedir. A vitamininin fazla alınmasının zehirlenme yapmasına karşın, Beta karotenin böyle bir etkisinin olmaması, gereksinmenin üstünde alınabilmesine olanak vermektedir Beta karotenin en iyi kaynağı olan havuç, bir yandan A vitamini gereksinmesinın karşılanması, dıger yandan kanserden koruyucu etkısıyle önem taşımaktadır. Ayrıca havuç suda çözunur posa öğelerinden olan "pektin" yonünden de iyi bir kaynaktır. Pektinin bağırsaklardan kolesterolün kana geçişini azalarak kanda kolesterolün yükselmesini önlediği de bildırilmektedır. Bu nedenlerle havuç tüketlmlnin arttırılmasıönerilmektedir. Havuç, oda sıcaklığında bekletildiğinde A vitamini aktivitesinde %60'lara varan azalma olur. Satın alınan havuç birkaç yerl delinmiş naylon poşetlerde, buz dolabında saklanmalıdır. Havuç, toprak altında yetiştırildiğinden mikroplar ve tarım ilaçlarını ençok bulunduran sebzelerdendir. Havuç kullanılacağı zaman buz dolabından çıkarılıp iyice yıkandıktan ve kazındıktan sonra bekletilmeden yenilmelıdir. Havuç suyu yapılmak istendiğinde de aynı şekilde iyi yıkamaya ve kabuk kısmını ayırmaya özen gösterilmelidir. 'Pro{. Dr. Hacettepe Üniversitesi A dim ben ondan daha iyisini yapabilirdim" şeklindeolabilir. Dr. Snyder'a göre, iki ulus arasındaki savaşa bu açıdan bakılabilir. "Iki ulus "olumlu" olayın, "yararh" davranışın, "hakikatin" ne olduğu konusunda birbirlerini ve kendilerini aldatmaya başlarlar. Bu tür yıkıcı davranışı ortadan kaldırabilmek için, "olumlu" olayın, "yararlı" davranışın, "hakikatin" ne olduğu konusunda tek tek ulusların ötesınde. dünyayı kapsayan bir çerçeve içinde konuların tanımlanması gerekir. Bu tür evrensel kriterler ortaya konunca, her bir ulusun kendi kendini aldatması oldukça zorlaşır. Realiteyle ilişkilerini koparmaları o kadar kolay olamaz" diyerek, spvaşların temelinde yatan psikolojik s ü r ^ ı e r i dile getirmektedir 26010